Мигрантите умираат секој ден обидувајќи се да ги преминат границите на Европската Унија.
Нивните гробови често остануваат необележани, а семејствата не знаат за судбината на нивните најблиски. Приказната ја пренесува Дојче веле.
Во селото Сиче во источна Хрватска на гробиштата има повеќе Сичечани на гробиштата отколку меѓу живите. Живи Сичани има 230, а починати 250. Поточно, на гробиштата има 247 мештани и три непознати лица.
Гробовите на Сиче накратко му кажуваат на посетителот кои биле овие луѓе, каде припаѓаат и дали ги посетуваат нивните роднини.
Така е со гробовите, ги сумираат основните информации од нашиот живот. Ако само НН стои на гробот, тоа ја сумира трагедијата. Но, кои се овие тројца чии имиња не се познати?
Мигранти се удавиле во блиската река, ќе ви кажат мештаните. Тоа е мало место, тоа се мали гробишта, се се знае.
На гробиштата во Сиче ова се единствените три гробови за кои никој не се грижи.
За околу пет години, секоја трага од нив би можела да исчезне. Комуналните претпријатија се обврзани да ги закопуваат неидентификуваните тела, но не и да одржуваат гробови, освен ако гробот му припаѓа на лице од „посебно историско и општествено значење“, како што налага законот.
Кои се NN1, NN2 и NN3?
NN1, NN2 и NN3 се од посебно значење само за нивните соседи, кои веројатно не ни знаат каде се.
Можеби чекаат конечно да слушнат од Западна Европа. Можеби ги бараат. Можеби тагуваат по нив. Но, ако испитате малку подалеку, ќе научите нешто за оние што почиваат таму без име.
Во раното и студено утро на 23 декември 2022 година, полицијата пронашла две тела на брегот на реката Сава, која на тој простор ја дели Хрватска од Босна и Херцеговина. Тоа ја дели Европската унија од остатокот на Европа.
Според полицискиот извештај, пронашле и група од дваесетина странски државјани кои на тој начин илегално влегле во Хрватска.
На групата ѝ недостасувало уште едно лице. По опсежна потрага попладнето било пронајдено и трето тело.
Патологот на Општата болница во Нова Градишка констатирал дека сите починале во 2 часот и 45 минути по полноќ. Двајца починале од хипотермија, еден се удавил.
Кај нив биле пронајдени лични карти од бегалскиот камп во Босна и Херцеговина. Дознавме дека, според нивните лични карти, сите тројца биле од Авганистан: Ахмеди Абозари имал 17 години, Басир Насери имал 21 година, Шакир Атоин имал 25 години. NN1, NN2 и NN3.
Nomen nescio сепак не се непознати?
За двајца од нив други од групата мигранти го потврдиле идентитетот, соопшти полициската станица Бродско-Посавска. Тогаш зошто беа закопани како Н.Н. Ако семејствата ги бараат, како ќе ги најдат?
Управата на гробиштата беше љубезна и рече дека се закопуваат според наведеното во одобрението за погреб потпишано од патологот. А пишувало Н.Н.
Патологот рече дека податоците ги пишува врз основа на информации добиени од полицијата и судскиот совет.
Надлежната полиција соопшти дека лицето е погребано според правилата на локалната управа.
Гробиштата Сиче се на општина Нова Капела, чиј градоначалник Иван Шмит незадоволно ги наброја сите трошоци што неговата општина ги сносила за тие погреби и рече дека ако некој плати за тоа, тогаш може да ја сменат ознаката НН во имиња.
Илјадници гробови долж границата со ЕУ
Наидовме на низа такви административни нејаснотии додека истражувавме како властите се справуваат со телата на оние кои загинаа при обидот да влезат во Европската унија, како дел од истрагата на граничните гробови што ја спроведува тим од осум хонорарни новинари во земјите покрај мигрантот правци, заедно со британскиот Гардијан и германскиот Зидојче цајтунг.
Не постои единствена европска база на податоци за бројот на закопани мигранти во Европа.
Но, тимот успеал да потврди најмалку 1.931 такви гробници во Грција, Италија, Шпанија, Хрватска, Малта, Полска и Франција во последната деценија, односно од 2014 до 2023 година. Од нив, 1.015 се НН гробници.
Повеќе од половина од неидентификуваните гробници очекувано се во Грција 551, во Италија 248 и во Шпанија 109.
Во Хрватска се пронајдени 59 гробови на мигранти кои биле ископани во последната деценија, од кои 45 не се идентификувани .
Податоците се базираат на различни бази на податоци собрани во поединечни земји од меѓународни организации, невладини организации, научници и истражувачи, како и од локални власти и теренска работа.
Новинарскиот тим посетил 24 гробишта во Грција, Италија, Шпанија, Хрватска, Полска и Литванија, каде има вкупно 555 гробници на неидентификувани мигранти од 2014 до 2023 година.Тоа се оние чии тела биле пронајдени и закопани.
Меѓународниот комитет на Црвениот крст (МКЦК) проценува дека 87 отсто од исчезнатите на јужните граници на Европа никогаш не се пронајдени.
Нема проценки за копнените рути на мигрантите.
Гробница Сава
Декември 2022 година, кога загинаа тројца млади Авганистанци, беше поврнежлив од вообичаеното, а Сава беше голема и брза.
Во тој реон само три дена претходно исчезнаа пет турски државјани откако им се превртел чамецот. Меѓу нив имало двегодишно девојче, дванаесетгодишно момче и нивните родители.
Братот на исчезнатиот татко дошол од Германија во Хрватска за да дознае што се случило со семејството.
Од документацијата е видливо дека со помош на туркологот Нина Рајковиќ се обидел да добие информации за исчезнатите од неколку полициски станици. Не ги доби ни месеци подоцна.
Сакале да го пријават исчезнувањето, но полицијата им кажала дека нема смисла да се пријават доколку лицата претходно не биле регистрирани на територијата на Хрватска или Босна и Херцеговина.
Наидовме на голем број слични примери додека се занимававме со оваа тема. Момче дошло во Хрватска и пријавило во полиција и во Хрватска и во Словенија дека неговиот брат се удавил во реката Купа. Сепак, исчезнувањето на братот не е евидентирано во хрватската национална база на податоци за исчезнати лица, која е јавно достапна.
Полицијата не контактирала со него откако во текот на следните денови во Купа биле пронајдени неколку неидентификувани тела.
Авганистанецот чекал шест месеци телото на неговиот брат, кој се удавил кога заедно се обиделе да го преминат Сава, исто така во декември 2022 година, да биде префрлен од Хрватска во Босна и Херцеговина за да може да го закопа.
Иако потврдил дека се работи за неговиот брат, процесот на идентификација бил бавен и комплициран.
Право на информации
Има многу прашања и малку јасни одговори на тема исчезнати и загинати мигранти на т.н балканската рута, чиј дел е и Хрватска.
Нема јасни протоколи и процедури за тоа кој и како да пријави исчезнување. Не се знае дали активно се трага по исчезнатите мигранти, исто како што се бараат туристите кога ќе исчезнат во лето. Не е јасно колку информации се потребни за идентификација.
Потрагата по исчезнатите и обидите да се идентификуваат мртвите мигранти во Хрватска, како и во соседна Босна и Херцеговина, најчесто се потпираат на напорите на волонтери и активисти, кои бараат информации во хаотичната администрација, бидејќи семејствата кои не го знаат јазикот го наоѓаат ова. задача практично непремостлива.
Комесарката за човекови права на Советот на Европа, Дуња Мијатовиќ, истакна дека е исклучително важно да се воспостави централизирана европска база на податоци за исчезнатите и загинатите мигранти.
„Семејствата имаат право да ја знаат вистината за тоа што им се случило на нивните најблиски“, вели Мијатовиќ.
Тешко е да се одреди колку луѓе загинаа на балканската рута обидувајќи се да стигнат до ЕУ.
Најсеопфатни податоци за земјите од поранешна Југославија се оние што со години ги собираат истражувачи и активисти во „4D базата на податоци“, а бројат 346 жртви од 2014 до декември 2023 година во Хрватска, Босна и Херцеговина, Србија, Словенија, Македонија и Косово. Но, бројката е секако многу поголема.
Ниту едно официјално тело во Хрватска, Босна и Херцеговина и Србија не води евиденција за закопани мигранти на таа територија.
Сепак, ДВ успел да добиеме податоци за Хрватска, благодарение на барањата испратени до над 500 адреси на градови, општини и комунални претпријатија кои управуваат со гробиштата.
Според добиените податоци, на 32 гробишта во Хрватска има 59 гробови на мигранти, кои биле погребани во последната деценија, односно од 2014 година до денес. Од нив, 45 не се идентификувани.
Товарот на неизвесноста
Меѓу гробниците на НН во Хрватска е и мртвородено бебе од Сирија, погребано во 2015 година во Славонски Брод.
Петгодишното девојче кое се удави во Дунав беше погребано во Даље во 2021 година.
Минатото лето, млад човек почина од исцрпеност во ридско подрачје во областа Дубровник.
Некои ги удрил воз. Многумина починале од хипотермија. Некои умираат затоа што не им била укажана помош навреме.
Некои не веруваат дека нешто друго може да им помогне, па се убиваат.
Зад секој од тие НН гробници стојат роднини кои го носат товарот да не знаат што се случило.
Во психологијата тоа се нарекува нерешена загуба, што значи дека роднините додека не добијат потврда дека нивните најблиски се мртви и не знаат каде им се телата, не можат да ги оплакуваат.
Американскиот психолог др. Полин Бос е автор на терминот и теоријата за нерешена загуба. „Да се знае каде е гробот на некој близок е многу важно бидејќи помага да се каже збогум“, рече др. Бос.
Многу семејства во Хрватска и Босна и Херцеговина се свесни за нерешената загуба. По војните во деведесеттите, илјадници останаа исчезнати.
Двете земји имаат посебни закони за исчезнатите во тие војни и добро развиени механизми за пребарување, идентификација, складирање податоци и соработка.
Но, ова не важи за мигрантите кои се губат и умираат меѓу илјадниците што се движат по балканската рута.
Само во првите десет месеци од 2023 година, хрватската полиција евидентирала 62.452 дејствија поврзани со илегални преминувања на границите.
И Канцеларијата на Народниот правобранител во Хрватска и комесарката за човекови права на Советот на Европа Дуња Мијатовиќ предупредуваат на истото: граничните и миграциските политики го зголемуваат ризикот од исчезнување на мигрантите.
Велат дека е неопходно да се воспостават легални и безбедни миграциски рути во ЕУ.
Хрватска како граничен чувар на ЕУ
Но, ЕУ очекува Хрватска да ја заштити својата надворешна граница. И Хрватска тоа го прави со цело срце.
Министерот Давор Божиновиќ оваа практика ја нарекува „обесхрабрување“ на мигрантите да влезат во Хрватска.
Резултатот од таквата практика е, на пример, смртта на Мадина Хусина. Шестгодишно девојче од Авганистан било убиено од воз откако таа и нејзиното семејство биле „обесхрабрени“ од хрватската полиција и насилно вратени во Србија среде ноќ во 2017 година, со упатства да ги следат шините.
Во ноември 2021 година, Европскиот суд за човекови права пресуди дека Хрватска е одговорна за смртта на Мадина.
Според податоците собрани од Данскиот совет за бегалци, за две години, од почетокот на 2020 година до крајот на 2022 година, најмалку 30.000 луѓе биле насилно вратени од Хрватска во Босна и Херцеговина.
Направете ги гробовите видливи
Меѓу нив бил и Авганистанецот Арат Семиулах. Во ноември 2022 година имал намера да ја премине реката Сава и од Босна да влезе во Хрватска. Имал 20 години. Тој се удавил.
Неговото семејство во Авганистан не знаело што се случило со него. Ден претходно ѝ испратил фотографија на мајка си со свежа фризура за влез во Европската Унија.
И тогаш престанал да одговара. Мајката го молела својот внук Пајман Седиќи, кој живее во Германија, да се обиде да го најде.
Пејман стапил во контакт со активистот Нихад Суљиќ, кој во Босна и Херцеговина им помага на семејствата да дознаат што се случило со нивните најблиски. Со недели се обидувале да добијат информации.
Пејман отпатувал во Босна и успеал да го најде телото на роднината благодарение на услужливоста на полицајка која му покажала форензички фотографии.
Со помош на муслиманската заедница, а на барање на семејството, тие успеале да го пренесат телото од православните на муслиманските гробишта во Камичани.
Сакале да го погребат во Авганистан, но тоа било прескапо и бирократски комплицирано.
Се сретнавме со Нихад и Пејман во септември 2023 година, кога беше поставена голема камена надгробна плоча за Арат. На неа пишува: „Се удави во реката Сава додека се обидуваше да стигне до Европа“.
Пејман вели дека семејството на Арат има големи болки, но барем знаат каде е нивниот син и дека е погребан по верски обичаи.
На Пејман му е важно дека на гробот пишува дека Арат умрел како мигрант.
„Луѓето умираат секој ден во Европа бегајќи од земји каде што нема живот за нив. Во Европа нивните соништа се закопани“, вели Пејман.
Пејман знае за какви соништа зборува. Самиот илегално дошол во Германија на 16 години.
Нихад се залага за трајно обележување на другите гробници на мигрантите во Босна и Херцеговина.
„Мојата желба е дури и за 100 години овие гробови да бидат споменици на срамот на ЕУ. Затоа што овие луѓе не беа убиени од реката, туку од граничниот режим на ЕУ“, вели Нихад.
Приказната беше обработена од истражувачкиот тим: Данаи Марагудаки и Дафне Толис (Грција), Еоган Гилмартин и Леа Патем (Шпанија), Барбара Матејчиќ (Хрватска и Босна и Херцеговина), Габриеле Крусијата (Италија), Габриела Рамирез (Полска и Литванија) , Тина Ксу (визуелни). Зидојче цајтунг: Кристиана Лудвиг и Бен Хојбл. Гардијан: Маниша Гангули, Ашифа Касам, Фелисити Лоренс, Лоренцо Тондо.
Истражувањето беше спроведено со поддршка на програмите Journalismfund и Investigative Journalism for Europe. Објавен во Дојче веле.