Биткоинот е најстарата, најпознатата и моментално највредната крипто валута. Софтверот за биткоин е создаден во 2009 година од извесен Сатоши Накамото, чиј идентитет сè уште не е познат.
Вредноста на биткоинот е на историски високо ниво. Еден биткоин вреди повеќе од 51.000 долари во моментот и не е можно да се предвиди колку ќе порасне.
Оваа експанзија на нејзината вредност уследи по најавата на големите компании, како што се Тесла и Мастеркард, дека тие ќе поддржуваат криптовалути.
Но, што точно е биткоин и како можете да тргувате со него? Еве шест работи што треба да ги знаете за биткоинот.
Што е крипто валута?
Тоа е форма на дигитална сопственост која, како и обичните хартиени пари, се користи како средство за размена, заштеди, инвестиции. За разлика од другите форми на пари, криптовалутата се заснова на криптографија – шифри, што овозможува заштита и безбедност на трансакциите.
Постојат неколку илјади крипто-валути, но мал број од нив направија голем пробив на крипто пазарот. Во прилог на биткоинот, меѓу најпознатите се итриум (или етериум), доџкеин, моноро.
Што е биткоин?
Биткоинот е најстарата, најпознатата и моментално највредната крипто валута. Софтверот за биткоин е создаден во 2009 година од извесен Сатоши Накамото, чиј идентитет сè уште не е познат.
Значи, не е познато кој стои зад создавањето на биткоин, но познато е дека зад тоа не стои ниту една личност или централна институција, како што се Американскиот федерален фонд или националната банка на некој земја.
Тоа е децентрализиран систем и илјадници компјутери ширум светот вмрежени преку „блокчејн“ – меѓусебно поврзани ланци на независни бази на податоци (блокови) кои содржат информации за дигитални трансакции, како што се написи за договори и хартии од вредност.
Трансакциите патуваат низ тој систем, што значи дека на биткоинот не влијаат движењата на редовниот пазар, валутните односи ширум светот, но и излегувањето на една членка на мрежата од системот. Системот е целосно независен.
Како се прави биткоинот?
Биткоинот е создаден со процес наречен рударење, освен што се користат моќни компјутери наместо опрема за работа во вистински рудник, а се бараат биткоини наместо руди.
Виртуелните машини, односно компјутерите, извршуваат голем број математички операции со цел да ги проверат сите постојни трансакции. Тоа значи дека сите трансакции од кога постои биткоин до денес.
Станува збор за милиони трансакции. Кога и да се направи нов блок и да се додаде во ланецот, мрежата се зајакнува, рударот добива награда, а тоа е точно биткоин.
Колку е поголема мрежата и повеќе блокови, тоа значи дека има сè повеќе трансакции што компјутерот треба да ги дешифрира, така што таа работа стана доста барана.
Затоа се направени специјални машини, т.н. „ригови“ за рударство, кои имаат огромна моќ на обработка и привлекуваат многу ресурси.
Електричната енергија што ја трошат сите рудари во светот за да ископаат нови биткоини е поголема од годишната потрошувачка на одредени земји, како што се Аргентина, Холандија и ОАЕ.
На пример, електричната енергија што се користи годишно за рударство може да ги снабдува сите котли за греење во Велика Британија дури 27 години.
Куриозитет е што процесот на рударство не може да трае бесконечно, бидејќи бројот на биткоини е ограничен. Вкупно има 21 милион биткоини и досега се „ископани“ околу 17 милиони биткоини.
Последниот биткоин се предвидува да биде ископан во средината на следниот век.
Како се користи биткоин?
Биткоинот може да се купи, продаде, како и секоја друга валута, да се користи како средство за размена, како инвестиција, како акции или како форма на заштеда.
За да купите и продадете биткоин, првиот чекор е да инсталирате „паричник“ на вашиот телефон или друг уред. Овој паричник има приватни клучеви или лозинки за пристап до адресата на биткоин.
Ако имате биткоин и го заборавите клучот – лозинката, нема начин да го ресетирате, како на пример, можете да ја ресетирате лозинката за Фејсбук кога ќе ја заборавите. То се веќе изгубени пари.
Кога станува збор за продажба на биткоин, тоа може да се направи директно или преку менувачница, која зема провизија за услугата. Приказната е слична на стандардните менувачници каде разменувате евра за денари.
Суштината на тргувањето со биткоин е иста како и со кој било друг вид трговија – купувајте за помалку, и продавајте за повеќе пари.
Исто како што многумина од нас штедат евра во банка, така и некои (претежно доста богати) штедат во биткоини бидејќи имаат голема вредност.
Многу продавници вклучија биткоин во легитимен начин на плаќање. На пример, во продавниците на Apple може да се плаќа во биткоини, како и Microsoft.
Интересно е што агенцијата Блумберг им овозможи на своите корисници да се претплаќаат на новостите плаќајќи во биткоини.
Некои банки, како што се светски познатите Баркли, обезбедија услуга за трансфер на биткоин, за што наплатуваат провизија од скоро 40 фунти.
Цената на биткоинот
Биткоинот има вредност 0 од основањето, повеќе од една година, не вредеше ништо. И до 22.05.2010 година, кога сè се смени.
На тој ден беа купени две пици за 10.000 биткоини, цената почна да расте и 22 мај се слави како момент на револуција во светот на крипто-валутите.
Денес, биткоинот вреди повеќе од 50.000 долари, што е околу 2.5 милиони денари. Кој и да купел биткоин во 2016 година за околу 500 американски долари, денес може да заработи 100 пати повеќе.
Може да купите и дел од биткоин, бидејќи станува збор за делумна разделба до осмиот децимал. За да купите најмал дел од биткоинот, денес ви требаат околу 250 денари.
Колку е поголем интересот, толку е поголема цената на биткоинот и тоа може да се забележи деновиве. Цената експлодираше и надмина 50.000 американски долари откако Илон Маск, сопственикот на Tesla, MasterCard и други компании најавија поддршка за крипто пазарот.
На високата цена на биткоин дополнително влијае и фактот дека има ограничен број на биткоини, но исто така има и одреден број на изгубени биткоини за кои не знаеме дали некогаш ќе бидат вратени во оптек – заборавена лозинка, фрлен хард диск…
Она што е една од недостатоците на биткоинот е дека неговата вредност не е постојана, ниту пак се врти близу одредена вредност (како што е вредноста на денарот во однос на еврото подолго време околу 61 денари, па дури и ако има промена, тие се многу мали).
Често се случува цената да експлодира, а потоа нагло да падне. Пред четири години, во 2017 година, се случи од март до декември цената да скокне од 975 долари, на 20.089. И за само неколку месеци. Во јуни 2019 година, се спушти на околу 7.100 американски долари.
Една од причините за тоа е што, за разлика од централизираните системи каде националните банки го одржуваат девизниот курс со бројни алатки, во светот на крипто-валутите не постои таков систем, ниту пак има контролни алатки.
Цената е една од главните точки на критика кон биткоинот, бидејќи многу економисти веруваат дека големите го „пумпаат“ премногу и дека тоа е меур што ќе експлодира во одреден момент. Точно е дека се случија такви огромни падови, но биткоинот „оживеа“ секој пат и стана уште посилен.
Оние кои тргуваат не смеат да паничат или да се возбудуваат премногу затоа што ситуацијата може брзо да се сврти.
Каква е процедурата во Македонија?
Како и во други земји, така и во Македонија, нема општо прифатена дефиниција за крипто-средствата. Во основа, крипто-средствата се сметаат за специфичен вид нематеријално средство, засновано на одредени технологии, коешто не е издадено, ниту, пак, неговата вредност е гарантирана од централна банка или друг регулаторен орган, не претставуваат пари и понудата на овие средства не зависи од потребите на економијата или монетарниот систем, ова е објаснувањето на Народната банка на Република Северна Македонија.
Крипто-средствата, како што велат оттаму, не претставуваат законско средство за плаќање во нашата земја. Согласно со постојната регулатива, плаќањата во земјата можат да се вршат во домашната валута ‒ денарот.
Вложувањето во крипто-средства кај нас не е забрането, но се смета за високо ризично.
– Сите коишто вложуваат или имаат намера да вложат во крипто-средства треба да бидат исклучително внимателни и добро да се информираат за потенцијалните ризици на кои се изложени и ефектите од таквите вложувања, велат од НБРМ.
Тековно, Народната банка нема надлежност да го регулира создавањето, поседувањето или тргувањето со крипто-средствата од страна на домашните економски агенти. Таа нема никаква надзорна улога во врска со крипто-средствата, независно дали станува збор за нивно стекнување преку процес на т.н. „рударење“ (англ. mining) или за вложување во нив.
Воедно, Народната банка тековно нема активности за издавањето сопствена дигитална валута (дигитален денар). Народната банка го издава денарот како суверена валута во Република Северна Македонија и преку постојано исполнување на својата основна цел – одржување на ценовната стабилност, непосредно овозможува македонскиот денар да ги поседува трите карактеристики на суверена валута – медиум за размена, единица за пресметка и чувар на вредноста.
Во глобални рамки речиси и да не постои регулатива којашто го регулира издавањето, вложувањето и тргувањето со крипто-средства, иако потребата за регулирање станува сѐ поочигледна.
Крипто-средствата од аспект на формалните квалификации главно се делат во две категории:
крипто-средства коишто се наменети за плаќање, коишто имаат карактеристики на биткоин и се класифицираат како нефинансиски средства, а вложувањата во такви крипто-средства имаат третман на вложувања во нефинансиски, нематеријални средства, заради што овие трансакции се тековни, а не финансиски.
крипто-средства коишто имаат карактеристики на финансиски инструменти и се класифицираат како финансиски средства/вложувања.
Кај нас, како и во други земји, прашањето на издавање, вложување и тргување со крипто-средствата не е регулирано, вклучително ниту во Законот за девизно работење (и неговите подзаконски акти) којшто го регулира и работењето со странство. Сепак, ова не значи дека работењето со крипто-средствата е недозволено, туку во моментов тоа е нерегулирано.
Поради комплексноста и анонимноста, трансакциите со крипто-средства имаат повисоко ниво на ризик од перење пари и финансирање тероризам. Оттука, банките се должни да ги почитуваат покрај соодветните барања поврзани со девизниот режим, така и прописите поврзани со спречувањето перење пари и финансирање тероризам.
Кои се ризиците од вложување во крипто-средства?
Вложувањето во крипто-средства по правило се смета за високоризично. Високиот ризик што го преземаат лицата кои вложуваат во крипто-средства произлегува од високата променливост на нивната пазарна цена, а што е значително повисока споредено со променливоста на други финансиски и нефинансиски средства, на пример курсевите на суверените валути, приносите на акциите, или, пак, цените на стоките што се предмет на тргување на глобалните пазари (на пример нафтата).
Ова значи дека за краток временски период се можни значителни промени во пазарната цена на крипто-средствата, и тоа како во нагорна, така и во надолна насока. На пример, пазарната цена на биткоинот, историски анализирано, имала дневни промени коишто се над вообичаените пазарни дневни промени на берзанските индекси или цените на акциите коишто по правило се едноцифрени. Исто така, различни истражувања укажуваат и на ризикот од формирање т.н. меур (англ. bubble) во пазарната цена на крипто-средствата.
На пример, на следнава слика може да се забележат одговорите на испитаници кои се професионални учесници на финансиските пазари за тоа кај кои средства на почетокот од 2021 година постои највисок ризик од појава на т.н. меур во динамиката на нивната пазарна цена. Како што се гледа од сликата, за биткоинот како најпопуларно крипто-средство, на скалата од 0 до 10, каде што 10 е оценка за „екстремен ризик од појава на меур“, е добиена највисока просечна оценка од 8,7.
Покрај ова, глобалниот пазар на крипто-средства е прилично хетероген, што се потврдува и со фактот дека постојат речиси 7000 крипто-средства, коишто се разликуваат според начинот на нивното создавање или целта за која се издадени. Но, истовремено, глобалниот пазар на крипто-средства е и прилично концентриран, што се потврдува со фактот дека пазарната капитализација на најголемото крипто-средство е околу 68% од вкупната пазарна капитализација на сите крипто-средства, а најголемите десет крипто-средства според пазарната капитализација претставуваат околу 90% од вкупната пазарна капитализација на сите крипто-средства (заклучно со првата половина на јануари 2021 година). Посебен ризик, како од регулаторен, така и од инвеститорски аспект претставува прибирањето средства од широката инвеститорска јавност преку иницијални јавни понуди на крипто-средства (ICOs) за финансирање определени проекти, со цел да се заобиколат важечките регулаторни барања за реализација на иницијални јавни понуди (IPOs) на финансиски инструменти.
Оттука, сите коишто вложуваат треба да бидат исклучително внимателни и добро да се информираат за потенцијалните ефекти од нивните вложувања. Треба да бидат свесни дека вредноста на крипто-средствата може да биде и нула.
Исто така, треба да се напомене дека при вложување во крипто-средства, лицата се изложуваат и на бројни оперативни ризици и други ризици од загуба на нивниот имот, посебно во услови на развој на голем број јавни или приватни децентрализирани инфраструктури врз коишто се заснова поседувањето на крипто-средствата и нивната нерегулираност во глобални рамки. Со оглед на тоа дека издавањето, вложувањето и тргувањето со крипто-средствата зависи од компјутерски системи и софтвери, во оваа сфера многу големо значење имаат ризиците поврзани со дигиталниот простор (т.н. кибер ризици) и можноста за т.н. хакерски напади. Покрај ова, поради високото ниво на анонимност при поседувањето одредени крипто-средства, како и при спроведувањето на трансакциите со крипто-средства, се зголемува и ризикот од перење пари и финансирање тероризам. Со тоа се зголемува ризикот од времено или целосно блокирање на одредени платформи и од замрзнување на дигиталните паричници на клиентите, како резултат на мерки на надлежните органи за спречување перење пари и финансирање тероризам или надлежните органи за истражување финансиски криминал. Исто така, и финансиските институции можат да одбијат спроведување платежни трансакции што се поврзани со вложување во крипто-средства, доколку оценат дека таквите трансакции ги изложуваат нив или нивните клиенти на високо ниво на ризик од перење пари или финансирање тероризам.
Народната банка апелира до потенцијалните инвеститори да внимаваат и да прават разлика и меѓу дигитални валути коишто може да ги издадат централните банки (CBDC) и крипто-средства издадени од приватни субјекти, а чија вредност е поврзана со вредноста на одредена суверена валута (англ. stablecoins). Кај овие крипто-средства (англ. stablecoins), независно што нивната вредност е „покриена“ со одредено портфолио валути, сепак тие секогаш се издаваат од приватни субјекти, според нивни правила. Поради ова, инвеститорите треба да внимаваат за да не се доведат во заблуда или да изградат погрешни очекувања, имајќи ја предвид сличноста на називите и/или карактеристиките на овие два вида дигитални средства, а со тоа да се изложат и на потенцијален ризик од измама.