Внатрешен стратешки документ што протече од кабинетот на рускиот претседател Владимир Путин, а до кој дојде Yahoo News, изложува детален план за тоа како Русија планира да преземе целосна контрола врз соседна Белорусија во следната деценија под изговор за спојување на двете земји.
Документот детално ја прикажува притаената анексија со политички, економски и воени средства на независна, но нелиберална европска нација од страна на Русија, која е во воена состојба се обидува да ја освои Украина со огромна воена сила.
„Целите на Русија во однос на Белорусија се исти како и во случајот со Украина. Само во Белорусија таа се потпира на принуда, а не на војна. Крајната руска цел сепак е сеопфатно преземање“, рече Мајкл Карпентер, американски амбасадор во Организацијата за европска безбедност и соработка.
Документ од есента 2021 година
Според документот, усвоен во есента 2021 година, крајната цел е формирање на т.н. Унија на Русија и Белорусија најдоцна до 2030 година. Се разгледува се што се донесува на спојување на двете земји, вклучително „ускладување на белоруските закони со оние на Руската Федерација; „координирана надворешна и одбранбена политика“ и „трговско-економска соработка заснована на приоритетите“ на руските интереси; и „обезбедување на преовладувачкото влијание на Руската Федерација во општествено-политичката, трговско-економската, научно-образовната и културно-информативната сфера“.
Во пракса, ова ќе го елиминира сето она што остана од белорускиот суверенитет и земјата со 9,3 милиони жители до статус на сателит на Москва.
Ова ќе ги стави Белорусите на милост и немилост на Кремљ, без разлика дали се работи за земјоделство, индустрија, шпионажа или војна.
И тоа би претставувало безбедносна закана за европските соседи на Белорусија, од кои три – Латвија, Литванија и Полска – се членки на НАТО и на Европската унија.
Некои набљудувачи веруваат дека оваа стратегија го потврдува она што Москва и Минск одамна, повремено и отворено, го признаваат.
Рајнер Сакс, поранешен шеф на естонската надворешна разузнавачка служба, изјави за Yahoo News дека „овој документ не се разликува од она што се смета дека Русија сака од Белорусија“.
„Се разбира, Русија ќе ја преземе контролата врз Белорусија, но прашање е дали тоа ќе го направи по цена на независноста. Ме чуди зошто оваа цел – 2030 година – е поставена толку долгорочно. Зошто Русија би чекала толку долго ?”
Таен стратешки документ
Досега необјавениот стратешки документ го доби меѓународен конзорциум од новинари од Yahoo News, естонскиот Delphi, лондонскиот Dossier Center, шведскиот весник Expressen, Kyiv Independent, германскиот Süddeutsche Zeitung и германските радио мрежи Westdeutscher Rundfunk и Norddeutscher Frontfunk, Белорускиот истражувачки центар и централноевропската веб-страница VSquare.
Авторството на стратешкиот документ, според западен функционер со директно познавање на неговата подготовка, припаѓа на Претседателската администрација за прекугранична соработка, подруга на претседателската администрација на Путин, која беше формирана пред пет години.
Вистинската задача на прилично безопасно именуваната администрација е да врши контрола врз соседните земји кои Русија ги гледа како своја сфера на влијание: Естонија, Летонија, Литванија, Белорусија, Украина и Молдавија.
Администрацијата е предводена од Алексеј Филатов, кој е директно одговорен на Дмитриј Козак, заменик-шефот на претседателската администрација.
Тимот на Филатов имаше задача да изготви нови стратегии кои ќе ги детализираат стратешките цели на Русија во сите шест земји, потпирајќи се на ресурси и придонес од повеќето витални државни институции во Русија.
Според еден западен разузнавач кој е директно запознаен со стратешкиот документ, руските домашни, странски и воени разузнавачки служби – ФСБ, СВР, ГРУ – заедно со Генералштабот на вооружените сили, активно придонеле во креирањето на овој план.
Документот му бил претставен на Козак есента 2021 година, изјавил истиот извор за Yahoo News.
Како и сите шест земји во опсегот на администрацијата, Белорусија некогаш беше дел од Советскиот Сојуз. Но, додека Украина и балтичките земји се свртеа кон Европа и демократијата во западен стил, со Белорусија веќе три децении владее сигурен руски сојузник, претседателот Александар Лукашенко, кој често го нарекуваат „последниот диктатор на Европа“.
Краткорочни и долгорочни цели
Протечениот документ, исто така, опишува како руското воено присуство во Белорусија ќе се прошири и ќе вклучи заеднички команден систем и руски складишта за оружје.
Ваквиот развој на настаните би бил длабоко загрижувачки за членките на НАТО долж западната граница на Белорусија.
„Доколку во Белорусија трајно се распоредат силни руски противвоздушни сили, тоа ќе го промени и одбранбениот калкулус за Полска бидејќи руско-белоруските сили можат да пресретнат ракети од Полска од белоруска територија“, смета Андраш Рач, научен соработник во Германскиот совет за надворешни односи.
„Прашањето за Вишеградската група е дали борбено способни војници ќе бидат постојано стационирани во Белорусија. Таму веќе има руски воени објекти, но не и руски воени бази“, рече Рач, мислејќи на централноевропскиот чадор на Чешка, Унгарија, Полска и Словачка.
Ана Марија Дајнер, аналитичарка во полскиот институт за меѓународни односи, тинк-тенк со седиште во Варшава, вели дека стратешката цел на Русија е да одржи постојано воено присуство во Белорусија.
„Ова во основа гарантира реализација на преостанатите стратешки цели за преземање политички и економска контрола врз земјата. Оваа ситуација Русија гарантира зголемување на безбедносната стабилност, односно одредена заштита кон земјите на НАТО и странична поддршка за воената операција во Украина“.
Стратешкиот документ е поделен на два дела. Во првиот се наведени краткорочните цели на Русија (2022), среднорочните (2025) и долгорочните (2030).
Тие се категоризирани во три сектори: политички, воен и одбранбен сектор; хуманитарен сектор; и трговијата и економијата.
Вториот дел од документот ги идентификува ризиците поврзани со целите.
На пример, документот се залага за „формирање на проруски чувства кај политичките и воените елити и населението“ до 2022 година, а во исто време „да се ограничи влијанието на „националистичките“ и прозападните сили во Белорусија“.
Исто така, се предвидува завршување на уставната реформа во Белорусија која ќе се заснова на руските приоритети.
Ваквите реформи се во согласност со она што веќе се случи во Белорусија во последната година.
Во февруари 2022 година, Лукашенко одржа референдум заснован на амандмани на уставот на Белорусија.
Меѓу предложените измени беше и отстранувањето на наведената неутралност на Белорусија од нејзиниот устав – една од неколкуте одредби што Би-Би-Си ги карактеризира како отстапки за Путин. Референдумот помина.
До 2025 година, се наведува во стратешкиот документ, мора да има „одржливи проруски влијателни групи во белоруската политика, војската и бизнис секторот“.
Исто така, се залага за проширување на руското воено присуство во Белорусија и воведување на поедноставена процедура за издавање руски пасоши на граѓаните на Белорусија.
Издавање пасоши – клучен процес
Еден западен воен офицер, кој не беше овластен да зборува јавно, изјави за Yahoo News дека политиката за пасоши е еден од клучните процеси што Русија ги користи за тивко да ја преземе суверената територија на другите луѓе.
„Тие ја користеа во Абхазија, како и во Јужна Осетија и источна Украина. Тие им делат руски пасоши на локалното население со цел да ги прошират своите интереси во регионите. Кога е потребно, тие можат да ги користат правата на своите сонародници како оправдување да интервенираат со сила“.
Кремљ не ја крие својата „политика на сонародници“, која еволуираше за да ги вклучи не само етничките Руси, туку и секој што зборува руски јазик. Рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров во напис од 2015 година за рускиот весник Росискаја газета напиша дека понудата „сеопфатна поддршка“ на руските говорители надвор од територијата на Руската Федерација е „безусловно надворешнополитички приоритет за Русија“.
Белорускиот политички естаблишмент на крајот ќе потпадне под власта на „стабилни проруски влијателни групи“, се наведува во документот. Но, политичката и воената контрола не е единственото нешто што Русија сака да воспостави над Белорусија.
Друг непогрешлив аспект на бавното заробување на Русија е воведувањето на единствена монетарна валута.
Иако во документот не е експлицитно наведено дека тоа би била руската рубља, импликацијата е очигледна, со оглед на хегемонистичката улога на Русија во овој однос.
Навистина, општиот контекст на стратегијата не остава многу сомнеж за толкувањето дека Москва се обидува да го проголта пазарот во Минск.
Поголемиот дел од белорускиот извоз секогаш одел во Русија, но со воведувањето на западните санкции против владата на Лукашенко, ова стана уште поважно. Русија, исто така, го поддржа својот економски загрозен сосед во форма на заеми и буџетски трансфери.
Енергетска интеграција
Енергетската интеграција е уште еден фактор за претстојниот сојуз. Документот имплицира дека Островец 1, единствениот нуклеарен реактор во Белорусија, кој беше финансиран од Руската државна корпорација за атомска енергија, треба да биде вклучен во шемата за споделување енергија меѓу двете земји.
Белорусија веќе увезува гас од Русија. Според Дмитриј Крук, висок истражувач во BEROC, водечки економски тинк-тенк во Белорусија, моментално со седиште во Киев, „Русија продолжува да го контролира белорускиот енергетски сектор, дополнително ја продлабочува зависноста на земјата од Русија, а Белорусија ќе мора да плати за тоа”.
Документот предвидува и пренасочување на белоруските товарни бродови од Балтикот кон руските пристаништа.
Значаен дел од руската стратегија за Белорусија се фокусира на она што документот го нарекува „хуманитарна сфера“, еуфемизам за русификација и контрола на граѓанското општество во земјата.
Една од наведените долгорочни цели е да се зголеми бројот на белоруски студенти кои студираат на руските универзитети или да се „отворат нови центри за наука и култура“ во белоруските градови Могилев, Гродно и Витебск.
Овие центри би биле ограноци на Росотрудничества, руска културна организација која технички работи под покровителство на руското Министерство за надворешни работи.
Сепак, Росотрудничество е озлогласена клириншка куќа за руските разузнавачки оперативци и агенти, што ѝ прави многу полесно на Москва да регрутира Белоруси во нејзините безбедносни агенции.
Во програмата на синдикатот се бара создавање мрежа на невладини организации со симпатии на Москва, со финансиска и правна поддршка на Русија.
Тоа би создало и нови меѓународни безбедносни главоболки за НАТО и ЕУ.
„Кремљ долго време користеше валкани пари, банки, компании, невладини организации и правни фирми за поддршка на малигни и субверзивни активности на Запад“, изјави Џон Сајфер, поранешен офицер на ЦИА фокусиран на Русија, за Yahoo News, додавајќи:
„Им беше полесно во земјите од руско говорно подрачје на нивната периферија, а она што го опишува овој документ е она што тие би сакале да го направат во Украина пред војната и веројатно сè уште мислат дека можат“.
Контрола врз информативниот простор
До 2030 година, се наведува во стратешкиот документ, Русија мора да има „контрола над информацискиот простор“ и мора да воспостави „унифициран културен простор“ и „заеднички пристап кон толкувањето на историјата“ во Белорусија.
Еден од клучните резултати во оваа област е доминацијата на рускиот јазик над белорускиот – нешто што веќе во голема мера постои.
Рускиот е вклучен во белорускиот устав како еден од двата официјални јазици.
Според пописот од 2019 година, повеќе од 60% од Белорусите тврдат дека белорускиот им е мајчин јазик, но повеќе од 70% од населението посочиле дека и дома зборуваат руски.
Белоруската влада исто така се свртува кон Русија. Лукашенко ја блокираше соработката на Белорусија со Европа откако брутално ги задуши масовните протести по изборите во 2020 година.
Организацијата за безбедност и соработка во Европа потоа заклучи дека изборите биле „наместени и дека белоруските безбедносни сили извршиле масовно и систематско кршење на човековите права како одговор на мирните демонстрации и протести“.
„Да не беше Путин, Лукашенко немаше да преживее. Затоа Лукашенко сега му враќа на Путин со тоа што му го предава суверенитетот на Белорусија“, изјави лидерот на опозицијата Циханускаја за Yahoo News.
Еден западен разузнавачки извор додаде: „Лукашенко отсекогаш бил отворен кон Западот. Тоа се промени само со изборите во 2020 година и демонстрациите што следеа. Оттогаш, тој ја должи својата моќ само на ФСБ, која побрза да ѝ помогне на белоруската КГБ. Путин тој никогаш не ја криел својата великоруска идеја и ќе направи се за да го спречи отворањето на Белорусија кон Западот“.
Според аналитичарите и владините претставници, постојат индикации дека Лукашенко не ја гледа со многу ентузијазам изгледите да се претвори од сојузник во вазал.
„Лукашенко и Путин навистина не се сакаат. Едниот чека другиот да умре“
„Ниту политичарите, ниту локалните олигарси немаат желба да се приклучат на унијата. И покрај неговата блискост со Русија, Лукашенко отсекогаш ја нагласувал независноста на земјата во минатото. Тој и Путин навистина не се сакаат. Еден чека другиот да умре“, изјави западен разузнавачки извор.
Белорускиот диктатор се сретна со својот руски колега 14 пати во текот на изминатата година, многу повеќе од кој било друг шеф на странска држава.
Лукашенко речиси секогаш нагласува дека двата народи се сојузници. Но, тој очигледно не сакаше да го потврди тој сојуз со испраќање свои војници во Украина – нешто што Путин наводно го повикал да го направи во неколку наврати.
Во април 2021 година, Русија распореди свои војници на границата меѓу Белорусија и Украина, веројатно како подготовка за претстојниот напад во февруари следната година.
„Во летото 2021 година се претпоставуваше дека најдоцна за шест месеци Украина ќе биде поразена и ќе биде поставена марионетска влада. Сè што Кремљ планираше за Белорусија, според документот, тогаш сигурно ќе се спроведе, објасни западниот разузнавачки извор.
Руските трупи ја нападнаа северна Украина од белоруска територија на 24 февруари 2022 година, движејќи се кон Киев.
Белоруските воени инсталации оттогаш се користат за руски летови и лансирање на руски крстосувачки ракети и беспилотни летала во Украина.
Некои западни набљудувачи отидоа дотаму што ја окарактеризираа Белорусија како учесник во руската освојувачка војна.
По руската инвазија, западен дипломат во Обединетите нации за Yahoo News изјави:
„Путин постојано бара од Лукашенко да оди во војна, а Лукашенко му вели дека му требаат „уште три недели“. Потоа поминуваат три недели, а Белорусија сè уште не отишла до војна. И така циклусот се повторува, комично“.
Во исто време, украинските власти беа свесни за веројатноста или неизбежноста од борба против двајцата напаѓачи.
„Разбираме дека Белорусија се обидува да ја поддржи Русија и да се воздржува од вклучување во војната, но знаеме и колку Русија врши притисок врз неа“, изјави минатата недела Андриј Черњак, портпарол на ГУР, воената разузнавачка агенција на Украина.
Имаше и неколку значајни епизоди во кои Белорусија ја сигнализираше својата изразена желба да остане, ако не неутрална, тогаш барем нешто помалку од активен учесник во масакрот во Украина.
Во декември 2022 година, украински проектил што се обиде да пресретне руски падна во Белорусија.
Инцидентот не предизвика реакција во белоруската државна пропаганда, која инаку лесно би го претворила во изговор за напад.
Лукашенко дури и јавно и се заблагодари на Украина што не подлегна на, како што рече, притисокот на Западот врз Украина да возврати на Белорусија.
Белорусија сè уште е огромен поддржувач на Русија
Се вели дека добро знае дека испраќањето белоруски војници преку границата би било непопуларно и дестабилизирачко за неговото владеење.
Актите на саботажа долж белоруските железници се чести уште од почетокот на војната, како и хакерските напади извршени од протераните белоруски ИТ експерти за да ги запрат материјалните возови за фронтот.
Пјотр Жочовски, виш соработник во Одделот за Украина, Белорусија и Молдавија во Центарот за источни студии, тинк-тенк со седиште во Варшава, рече:
„Лукашенко се обидува да го изгради својот јавен авторитет кажувајќи им на Белорусите дека нема да се бори против странци. Тој постојано ја повторува фразата: „Ако нѐ нападнат, ние ќе се браниме“.
Но, политичката посветеност на Лукашенко само се интензивираше кога руската инвазија на Украина слабееше.
Белорусија продолжува да биде огромен поддржувач на руските сили, кои неодамна беа ангажирани во обуката на новомобилизираните руски регрути на белоруска територија.
Војната во Украина очигледно го забави спроведувањето на плановите на Кремљ во Белорусија, но во никој случај не ги спречи.
„Долгорочната цел за постигнување целосна контрола над Белорусија сè уште е на сила и не е променета“, изјави за Yahoo News претставник на западното разузнавање, додавајќи дека Русија продолжува да се потпира на својата артикулирана стратегија за унијата и сè уште работи на воспоставување нејзина цели.
„Русија е свесна дека Белорусија се обидува да ги торпедира тие процеси. Некои од нив се јавно видливи, на пример доцнењето на процесот на политичка интеграција. Русија продолжува да ја притиска Белорусија без разлика на се“, рече офицерот.
Серхи Кислиција, постојаниот претставник на Украина во Обединетите нации, изјави за Yahoo News: „Белорусија е веќе де факто руска колонија. А Лукашенко се најде во 22. Руската инвазија на Украина не му остави никакви можности. Путин не го сака. Деновите му се изборени. Тоа Лукашенко добро го знае“.