Американската биотехнолошка претприемачка, чија деловна приказна беше разоткриена како голема измама, беше прогласена за виновна и осудена на 20 години затвор: Пресудата на Елизабет Холмс може да биде пресвртница во светот на старт-ап и лажни ветувања со кои многумина ја „почнуваат нивната приказна“.
По неколку одложувања – прво поради коронавирусот, а потоа и поради бременоста на обвинетата – конечно падна завесата на една од најбизарните приказни на денешницата.
Одлуката на поротата во калифорнискиот град Сан Хозе, претприемачката Елизабет Холмс (37), која беше прогласена за една од најуспешните американски претприемачи, „менувајќи го светот“ со вешти ПР маневри, беше прогласена за виновна за измама – не само на јавноста, туку и инвеститорите, меѓу кои медиумскиот тајкун Руперт Мардок и неколку моќни политичари, кои ја поддржуваа и беа членови на одборот на директори на нејзината компанија Теранос.
Доколку сака да остане на слобода до 26 септември, кога ќе биде донесена пресудата, Холмс ќе треба да заложи имот вреден половина милион долари.
Обвинетата, наводно, ја примила веста додека шетала во паркот, каде што живее со осум години помладиот сопруг, богатиот наследник Били Еванс и нивниот шестмесечен син Вилијам.
Максималната казна за нејзините злосторства е 20 години затвор, но таа може да добие помала казна и да ја отслужи во полесен затвор во блискиот калифорниски град Даблин, каде што се затворени други измамници од Силиконската долина – каде меѓу другото, 11 дена минала и обесчестената холивудска ѕвезда Фелистити Хофман, која дала мито за да ја запише својата ќерка на посакуваниот Универзитет.
Раниот живот
Која е жената која пред десет години беше опишана како миленичка на Силиконската долина и споредена со Стив Џобс – и сето тоа поради нејзиниот уред Едисон, кој овозможува, тврдеше таа, да се направат околу двесте тестови од капка крв од нивото на холестерол до рак.
Елизабет Холмс е родена во Вашингтон, каде што нејзиниот татко, Кристијан Расмус Холмс IV, поранешен висок менаџер во нафтената компанија Енрон, работел за владини агенции, а нејзината мајка Ноел Ен Даост била членка на американски конгрес. комисија.
Во угледното семејство имало и богати индустријалци, едниот предок бил градоначалник, а другиот основач на голема прехранбена компанија.
Како девојче се заинтересирала за компјутерски програми и ги продавала на кинески универзитети. Затоа се запишала на летен курс за мандарини на Универзитетот Стенфорд – каде подоцна се запишала на студии по хемиски инженеринг.
По првата година, таа заминала на стажирање во научен институт во Сингапур, каде што истражувала тежок акутен респираторен синдром.
Основањето на Теранос
Таму видела колку време и пари се залудно потрошени на тестови на крвта и размислувала како може да ги поедностави и поевтини.
За тоа ѝ биле потребни инвеститори кои би вложиле пари, но и експерт за софтвер кој би се користел за пребарувања. Таа и самата се плашела од игли и дознала дека 40 до 60 отсто од луѓето кои лекарите ги праќаат на тестови на крвта – едноставно се откажуваат од нив.
Тоа и било дополнителен поттик да го основа Теранос во 2003 година, кога имала само 19 години.
Иако некои научници и рекле дека тоа што го сака не е возможно, на тогашниот декан на Стенфорд му се допаднала нејзината идеја, па тој и помогнал да ги привлече првите инвеститори, а и се приклучил нејзиниот љубовник, 19-годишниот Рамеш Сани Балвани, хинду од Пакистан.
Кога го запознала една година порано, тој сè уште бил во брак со јапонскиот уметник Кеико Фуџимото, но тој се развел од неа поради високата, витка и интелигентна русокоса, која го копирала имиџот на Стив Џобс, носела црни ролки и сонувала да го промени светот.
– Ме силуваа на Стенфорд, а Сани ми служеше како рамо за да плачам. И тогаш се заљубивме – таа еднаш објасни како започнале врска.
Празни ветувања
До крајот на 2004 година, Елизабет Холмс собрала шест милиони долари, ветувајќи им на инвеститорите дека ќе создаде апарати за тест на крвта кои ќе ја револуционизираат здравствената заштита и ќе им помогнат на луѓето да откријат многу болести порано.
Во тоа време, тестовите на крвта во САД вределе повеќе од 70 милијарди долари, а основачот на Theranos верувала дека ќе порасне на 200 милијарди долари и ќе ги истисне големите дијагностички лаборатории и производители на опрема како Олимпус, Сименс и Рош.
Со такви бројки, привлечни презентации, несомнен шарм и прво, ветувачки технолошки и деловни резултати, не е ни чудо што нејзината компанија собрала околу 700 милиони долари капитал до 2013 година и привлекла луѓе како поранешниот државен секретар Хенри Кисинџер и поранешниот секретар за одбрана Џорџ Шулц и Вилијам Пери.
И дури и кога лансирала опрема за дијагностицирање крв наречена Едисон и склучила договор да постави центри за собирање во синџирот продавници Walgreen, се чинело дека само небото е граница.
Списанието Форбс, таканаречената библија на деловниот свет, ја процени вредноста на Теранос на девет милијарди долари и ја прогласи за еден од најмладите милијардери во светот.
Таа се појави на насловните страници на водечки светски списанија, учествуваше на светски економски и технолошки собири, се појавуваше во друштво на Бил Клинтон и водечки светски лидери… За неа пишуваа како медицинскиот Месија, личност која ја револуционизираше дијагностиката.
Холмс, исто така, потпишала договори со некои големи медицински установи за користење на нејзината опрема.
Таа ги уверила, на пример, дека Едисоновиот тест за холестерол чини околу три долари, наместо 50, како во повеќето други лаборатории. Инвеститорите биле воодушевени.
Откривање на измамата
Но, имало ги и првите критичари, кои предупредиле дека нејзините тестови не даваат резултати, дека опремата се распаднала за време на употребата, дека извештаите за профитот на Теранос се фалсификувани и дека научните трудови на кои се засновала нејзиниот метод не биле објавени во стручни списанија.
Во почетокот на 2015 година, гласините за измама станаа се погласни, а Елизабет Холмс стануваше сè попараноична.
Таа им забранила на вработените во нејзината компанија, во која сакала да позира во бел мантил на научник, да разговараат меѓу себе за проектите на кои работат Орел 1 – а Орел 2 бил Сани Балвани, вториот човек на компанијата, со кого живеела во раскошен стан во близина на канцеларијата на Теранос во Пало Алто, Калифорнија.
Како што нејзиното друштво почнало да се распаѓа, така и нејзината врска со Балвани се распаѓала.
Инвеститорите ѝ го свртеле грбот и поднесоа тужби за измама, според новата проценка на Форбс, Теранос вредел нула долари, а не останал ниту цент од нејзиното големо богатство.
За се е виновен тој?
По долга истрага, беше покренато обвинение, а Елизабет Холмс се бранеше дека за се е виновен – Сани Балвани.
Тврдела дека ја фасцинирал додека била уште девојче, дека ја манипулирал, ја вознемирувал сексуално, физички и психички, и кажувал што да прави, како да се однесува, да зборува, да се облекува, па дури и да јаде – на пример смути од зелен зеленчук, како што сакал Стив Џобс.
Во тоа време, во 2017 година, на забава, таа го запознала Били Еванс, чии родители поседуваат неколку хотели во областа Сан Диего. Дали искрено се заљубила во него или во него видела спасител со чии пари би финансирала скапи адвокати?
Неговите родители, најблаго речено, не биле среќни што нивниот син се вплеткал со засрамен претприемач, за кој се снима мини – серија со Аманда Сејфрид во главната улога и се подготвува филм во кој таа ќе ја толкува Џенифер Лоренс. Но, тие не можеле да направат ништо бидејќи тој бил заљубен преку уши.
Двојката била видена на рок фестивалот „Burning Man“ во Невада во 2018 година, а следната година почнале да живеат заедно, прво во Сан Франциско, а потоа во Вудсајд.
Минатата година тие се венчаа и во јули добија син, на кого му го дадоа името Вилијам – по неговиот татко – кој ќе се грижи за него додека неговата мајка е во затвор.