По месеци напнати преговори – вклучувајќи еден особено жесток состанок во Овалната соба на Белата куќа меѓу американскиот претседател Доналд Трамп и украинскиот претседател Володимир Зеленски во февруари – Вашингтон и Киев го финализираа долгоочекуваниот договор за минерали.
Договорот, потпишан во среда во Вашингтон, ќе им даде на САД преференцијален пристап до украинските минерали и природни ресурси.
За возврат, САД ќе обезбедат финансиска и воена помош за Украина за да ѝ помогнат на земјата да се обнови по војната.
Договорот доаѓа во критичен момент, бидејќи САД се заканија дека ќе ги напуштат своите медијациски напори за ставање крај на тригодишниот конфликт.
Трамп, кој интензивно го промовираше договорот, рече дека тој претставува „одмазда“ за 350-те милијарди долари што, според него, Вашингтон ги потрошил за поддршка на воените напори на Украина.
Не е јасно како Трамп стигнал до бројката од 350 милијарди долари.
Официјалните податоци од Министерството за одбрана на САД покажуваат дека вкупните трошоци за Украина помеѓу јануари 2022 и декември 2024 година изнесувале 182,8 милијарди долари.
Сепак, во Киев, премиерот Денис Шмихал го поздрави договорот како „добар, еднаков и корисен“ за двете страни.
Еве што знаеме за договорот досега.
Што е содржано во Договорот за минерали?
Малку детали се објавени за точните услови на договорот што во среда го потпишаа американскиот секретар за финансии Скот Бесент и украинската вицепремиерка Јулија Свириденко.
Во изјава по потпишувањето, Бесент рече дека „историското“ економско партнерство ќе испрати јасен сигнал до Русија дека администрацијата на Трамп е посветена на мировен процес што ќе стави крај на она што тој го нарече „сурова и бесмислена војна“.
Според договорот, ќе се формира Фонд за реинвестирање на Соединетите Американски Држави и Украина.
Овој фонд ќе биде заеднички управуван од Украина и САД на рамноправна партнерска основа.
Украина ќе ја задржи целосната сопственост и контрола врз ресурсите на земјата и ќе утврди кои минерали можат да се екстрахираат и каде.
Украинското Министерство за економија објави дека САД ќе придонесуваат директно или преку „нова воена помош“ во фондот, а Киев ќе придонесува 50 проценти од приходите од експлоатацијата на природните ресурси преку нови лиценци во областите на клучните ресурси, нафтата и гасот.
Јулија Свириденко во објава на X посочи дека ова би можело да вклучува системи за воздушна одбрана за Украина.
Во украинското соопштение се вели: „Договорот се фокусира на понатамошна, а не на мината, воена помош на САД“, што значи дека Украина нема обврски кон Вашингтон – клучна точка во долготрајните преговори меѓу двете страни.
Во соопштението се додава дека Украина очекува профитот и приходите на фондот да бидат реинвестирани во Украина во текот на првата деценија.
Какви минерали има Украина?
Според податоците од украинското Министерство за економија, земјата има наоѓалишта на 22 од 34 минерали класифицирани како клучни од ЕУ.
Тие вклучуваат скапоцени и обоени метали, феролегури и минерали како што се титаниум, циркониум, графит и литиум.
Украина, исто така, има резерви на ретки земни елементи (РЕЕ), група од 17 метални минерали, вклучувајќи лантан, цериум и неодимиум, неопходни за високотехнолошки апликации во електрониката, одбраната, авијацијата и обновливите извори на енергија.
Според руската новинска служба на Обединетите нации, клучните минерални резерви на Украина сочинуваат приближно пет проценти од глобалното снабдување од 2022 година.
Украина учествува со седум проценти во глобалното производство на титаниум.
Нејзините резерви на литиум се во голема мера неискористени и се сметаат за едни од најголемите во Европа, со околу 500.000 тони.
Дали ова е добра зделка за Украина?
Розиленд Џордан од Ал Џезира изјави дека договорот може да се смета за „дипломатска победа“ за Украина.
Тоа е во голема мера затоа што Трамп првично инсистираше дека Украина мора да ги врати 350-те милијарди долари за кои тврди дека администрацијата на неговиот претходник Џо Бајден ги потрошила на земјата откако започна војната со Русија.
„Сега, [вратата на таа сума] е нешто што Украинците не сакаа да го направат, и во текот на изминатите неколку месеци тие притискаа тој износ да биде отстранет од договорот“, коментираше Џордан од Вашингтон.
„Значи, на некој начин, може да се смета за значајна победа за Украина што овој договор е, како што велат некои, договор насочен кон иднината, а не таков што се осврнува на минатото и финансирањето на војната на Украина против Русија.“
Други аналитичари, исто така, забележаа дека, иако преговорите започнаа со желба на САД за пристап до украинските минерали, тие оттогаш прераснаа во поширок инвестициски фонд за обнова на Украина.
„Изгледа дека Украина помина низ некои навистина тешки преговори со администрацијата на Трамп“, напиша Шелби Магид, заменик-директор на Центарот за Евроазија во Атлантскиот совет, американски тинк-тенк.
„Минатите предлози од Вашингтон наводно бараа САД да преземат делумно или целосно сопствеништво врз огромни области од природните ресурси и инфраструктурата на Украина… Сега Украина ја задржува целосната сопственост врз своите средства и го претвори договорот во заеднички инвестициски фонд за идната реконструкција на земјата, при што само идната – не минатата – помош на САД за Украина се смета за придонес во фондот.“
Дали договорот вклучува безбедносни гаранции од САД?
Не. Сепак, под притисок од САД да склучи мир со Русија, претседателот Зеленски инсистираше дека Украина нема да влезе во мировни преговори сè додека не добие безбедносни гаранции против уште една војна во иднина.
Иако договорот меѓу САД и Украина за минерали не вклучува такви гаранции, аналитичарите велат дека тој повторно ги отвора вратите за воена помош од Вашингтон за Киев.
„Тоа не е безбедносна гаранција“, рече Анатол Ливен, директор на програмата Евроазија во Институтот Квинси за одговорно владеење.
„Договорот не вели – а Трамп никогаш не би го понудил – да се испратат американски трупи за да ја бранат Украина, а Трамп одби да ги поддржи европските предлози за испраќање европски трупи во Украина. Но, она што го прави, ако се спроведе… гарантира дека САД ќе останат заинтересирани за Украина“, изјави тој за Ал Џезира.
Ливен рече дека договорот значи дека САД ќе „чувствуваат дека имаат удел во Украина“.
„И иако тоа не е безбедносна гаранција, секако треба да биде одвраќање од идна руска агресија, бидејќи тоа би значело дека ако Русите започнат нова војна, САД сигурно ќе воведат строги санкции и воено ќе ѝ помогнат на Украина“, додаде тој.
Кој е следниот чекор?
Иако украинскиот кабинет го одобри договорот, тој сè уште треба да биде ратификуван од Парламентот.
Но, поважно, рече Ливен, мора да има мир за договорот да стапи на сила.
„Станува збор за приватни инвестиции. Парите што ќе одат во Украина за развој на овие минерали ќе бидат приватни. Тоа нема да бидат пари од американската влада. Секако, тоа го поставува прашањето дали приватните инвеститори всушност ќе видат економски мотив за инвестирање, особено имајќи ги предвид вклучените ризици“, рече тој.
„Затоа мислам дека ова е повеќе дипломатска победа за Украина. Не е нужно економска.“