Откако Израел денес објави дека извршил напади врз Иран, еден ден пред разговорите меѓу Техеран и Вашингтон за иранската програма за збогатување ураниум, кои треба да се одржат во Оман, агенцијата Ројтерс потсети на клучните настани во односите меѓу Тел Авив и Техеран.
Денешниот напад е најновата ескалација од почетокот на војната во Газа во 2023 година и ги зголемува стравувањата од отворена војна меѓу двете земји, чие децениско непријателство вклучува тајни судири на копно, море, воздух и киберпростор, пишува британската агенција.
Хронологија на клучните настани:
1979 година – Прозападниот лидер на Иран, Мухамед Реза Шах, кој го сметаше Израел за сојузник, беше соборен од Исламската револуција, која воведе шиитски теократски режим чија идеологија подразбира спротивставување на Израел.
1982 година – За време на израелската инвазија на Либан, Иранската револуционерна гарда им помага на шиитските муслимани во воспоставувањето на Хезболах. Израел подоцна ќе ја смета паравоената група за најопасен непријател на своите граници.
1983 година – Хезболах, поддржан од Иран, користи самоубиствени бомбашки напади за да ги протера западните и израелските сили од Либан. Во ноември, автомобил-бомба го погоди седиштето на израелската армија во Либан. Израел се повлекува од поголемиот дел од земјата.
1992–94 – Аргентина и Израел ги обвинуваат Иран и Хезболах за организирање на самоубиствени напади врз израелската амбасада во Буенос Аирес во 1992 година и врз еврејски центар во 1994 година, при што загинаа десетици. Иран и Хезболах негираат одговорност.
2002 – Се открива дека Иран има тајна програма за збогатување на ураниум, што предизвикува загриженост дека развива нуклеарна бомба, што би го прекршило Договорот за неширење на нуклеарно оружје. Иран го негира ова, а Израел бара решителни мерки против таа земја.
2006 – Израел води едномесечна војна против Хезболах во Либан, но не успева да ја уништи добро вооружената група. Конфликтот завршува со ќор-сокак.
2009 – Врховниот лидер на Иран, ајатолахот Али Хамнеи, го нарекува Израел „опасен и смртоносен рак“ во говор.
2010 – Stuxnet, злонамерен компјутерски вирус за кој се верува дека е развиен од САД и Израел, е користен за напад врз објектот за збогатување ураниум во Натанз. Тоа е првиот познат сајбер напад врз индустриска опрема.
2012 – Иранскиот нуклеарен научник Мостафа Ахмади-Рошан е убиен од автомобил-бомба во Техеран. Градските власти го обвинуваат Израел.
2018 – Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху ја поздравува одлуката на Доналд Трамп да ги повлече САД од нуклеарниот договор со Иран. Во мај, Израел соопшти дека ја таргетирал иранската воена инфраструктура во Сирија откако иранските сили испукале ракети во окупираната Голанска Висорамнина.
2020 – Израел го поздравува убиството со беспилотно летало од страна на САД на генералот Касем Солејмани, командант на експедициското крило на Револуционерната гарда. Иран возвраќа со ракетни напади врз американските бази во Ирак, при што се ранети околу 100 американски војници.
2021 – Иран го обвинува Израел за убиството на Мохсен Фахризаде, за кого западните разузнавачки служби веруваат дека бил архитект на тајна нуклеарна програма. Техеран долго време негираше дека има амбиции да развива нуклеарно оружје.
2022 година – Американскиот претседател Џо Бајден и израелскиот премиер Јаир Лапид потпишаа заедничка изјава со која се обврзуваат да не дозволат Иран да развива нуклеарно оружје. Изјавата, позната како „Ерусалимска декларација“, доаѓа откако Бајден изјави дека е отворен за „последно средство“ за употреба на сила против Иран – протолкувано како обид да се одговори на израелските повици за „веродостојна воена закана“ од светските сили.
Април 2024 година – Се сомнева дека израелски воздушен напад го погодил комплексот на иранската амбасада во Дамаск, при што загинале седум членови на Револуционерната гарда, вклучувајќи двајца високи команданти. Израел ниту ја потврдил ниту ја негирал одговорноста. Иран одговорил со бараж од беспилотни летала и ракети во невиден директен напад врз израелска територија на 13 април, што го натерало Израел да започне контранапад врз иранска територија на 19 април, според извори запознаени со ситуацијата.
Октомври 2024 година – Иран испали повеќе од 180 ракети кон Израел, нарекувајќи го тоа одмазда за убиството на лидерот на Хезболах, Хасан Насралах, на 27 септември во воздушен напад во јужните предградија на Бејрут, и на лидерот на Хамас, Исмаил Ханија, во Техеран на 31 јули. Подоцна во текот на месецот, Израел започна напади врз воени објекти во Иран, тврдејќи дека реагира на иранските напади. Иранските медиуми известуваат за експлозии во Техеран и блиските воени бази. Иран вели дека имало „ограничена штета“.
Јуни 2025 година – Израел започна напади во Иран, објавувајќи дека целите биле нуклеарна инфраструктура и научници кои работеле на развој на нуклеарна бомба, во операција за која се очекува да трае неколку дена. Нарекувајќи ја офанзивата „Рајзинг лав“, Израел објави дека иранските команданти и фабриките за ракети се исто така цели и прогласи вонредна состојба во очекување на иранска одмазда. Иранските државни медиуми известуваат дека командантот на Револуционерната гарда во Техеран, Хусеин Салами, бил убиен во нападите.
САД велат дека не дале поддршка за операцијата. Нападите се случија еден ден откако Доналд Трамп изјави дека американскиот персонал го напушта Блискиот Исток бидејќи „тој може да биде опасно место“.