По завршувањето на Студената војна, многу земји во Европа го укинаа воениот рок, систем кој влече корени во граѓанската армија од времето на Француската буржоаска револуција (1789).
Се чинеше попотребно. Но, мислењата се сменија: некаде по руската анексија на Крим во 2014 година и некаде по инвазијата на Украина во 2022 година, европските земји стравуваат од директен конфликт со Русија.
Сепак, многу европски армии, вклучувајќи го и германскиот Бундесвер, имаат потешкотии да регрутираат доволно војници.
Литванија повторно го воведе воениот рок уште во 2015 година, Шведска во 2017 година.
Во Летонија, оваа година на сила е задолжителниот единаесетмесечен воен рок: и ако не се појават доволно доброволци, тогаш младите ќе бидат принудно регрутирани.
За воведување воен рок се разговара во Германија, Велика Британија, Хрватска, Србија…
Софија Беш: Воениот рок ветува многу
„Воениот рок навистина ветува многу, бидејќи се чини дека тоа е начин да се соберат воени резерви кои се потребни во случај на војна“, изјави за ДВ Софија Беш од Фондацијата Карнеги со седиште во Вашингтон.
Војната на Русија против Украина е опишана како „војна на трошење“. Досега загинаа стотици илјади војници.
Ова покажува дека дури и во ерата на дронови и суперсонични ракети, потребата од војници е сè уште многу висока во модерното војување.
„Долго време се сметаше дека е потребна повеќе технологија, а помалку војници, кои пак треба да бидат врвни вооружени професионалци. Мислам дека ни требаат и двете. Ни треба технологија на првите линии и ни требаат повеќе војници. Токму тоа ни го покажува војната во Украина“, вели Софија Беш.
Винченцо Бове: Воениот рок помал од една година не е решение
Сепак, Винченцо Бове од Универзитетот во Ворвик во Велика Британија смета дека општа регрутација не е решение:
„Ако погледнеме како изгледа модерното војување, ќе видиме дека ни треба високотехнолошко оружје и, се разбира, војници кои ќе знаат како да управуваат со нив.“
Тој посочува дека за тоа не е способен воен регрути чија обука траела помалку од една година.
„Тие зборуваат за воен мандат од три, шест, можеби девет месеци, што според мене не е доволно за да се совладаат основните вештини и знаења“, вели Бове, поранешен офицер во италијанската морнарица задолжен за борба против подморница. .
Не вреди за силата
Има уште еден проблем, кој е поважен од недостатокот на обука и искуство, вели Бове: „Ако младите се принудени да влезат во војска, очигледно е дека нема мотивација“.
Само високо мотивирани војници се подготвени да ги ризикуваат своите животи. И тоа може да биде пресудно за победа во војната.
„Не гледам како може да се осигура дека регрутите користат оружје, се борат на фронтот и ќе бидат успешни.
Бове укажува на големиот број на смртни случаи меѓу насилно мобилизираните луѓе во руската армија.
И тој ги наведува анкетите на јавното мислење дека – многу млади луѓе не се подготвени да ја бранат својата земја со оружје, дури и во случај на напад.
Според сегашната студија, повторното воведување на воената обврска може да ја чини Германија до 70 милијарди евра годишно.
Затоа што не се скапи само инструкторите, бараките и униформите.
Тоа значи и дека младите не би работеле, туку би служеле војска, што ја ослабува економијата.
„Ако размислувате за воена служба, секако има многу трошоци“, вели Бове.
Покрај економските трошоци, постои и еден вид политички трошок. Боув го истражувал ова со своите колеги во научна студија.
„Луѓето кои се принудени да служат во армијата подоцна имаат помала доверба во институциите.“
Слично размислува и Софија Беш од Фондацијата Карнеги.
„Ако политичарите го протуркаат регрутирањето, и покрај отпорот на населението – луѓето би можеле да гласаат за партија само поради една причина (бидејќи таа е против регрутирањето) особено во делови од населението што е директно засегната од служењето на војската, па и кај младите, но и кај нивните родители“.
Финска и Шведска како модел
Земјите кои размислуваат за воведување воен рок треба да го следат примерот на Финците, смета Беш.
„Тие се нешто како златен стандард и имаат долга традиција на воена служба, Финска стана членка на НАТО во 2023 година, па до неодамна беше оставена на своја рака во воена смисла. Тие мораа да направат навистина голема резерва, а тоа го направија преку регрутирање“, објаснува Беш.
Во Финска, луѓето се многу мотивирани да служат во војска, а потоа во резерва. Тоа е клучно, вели Беш.
„Пред сè, мора да се поттикне подготвеноста да се служи и чувството дека има нешто за што вреди да се борите. Тоа не може да се наметне одозгора.“
Бове го пофалува шведскиот модел, кој се заснова на доброволно служење.
Од сите регрути, на воен рок се повикуваат само оние кои покажуваат дека се високо мотивирани.
Потоа, војската може, при голем број проверки, да ги избере оние кои се чини дека се најпогодни за воена служба под оружје.
Така, се добиваат помалку регрути, но со текот на времето се создаваат многу големи резерви на обучени војници.