Стотици Либанци вчера ја одбележаа третата годишнина од разорната експлозија на пристаништето во Бејрут, обвинувајќи ги политичарите за попречување на истрагата за трагедијата.
На 4 август 2020 година, една од најголемите ненуклеарни експлозии во историјата уништи цели населби во либанскиот главен град. Повеќе од 220 луѓе загинаа, а над 6.500 беа ранети.
Експлозијата била предизвикана од пожар во магацин каде со години биле складирани речиси 3.000 тони високо запалив амониум нитрат.
Врвните либански функционери биле предупредени за опасноста, но ја игнорирале.
На покана на ужалените семејства, кои три години неуморно се бореа за правда, демонстрантите маршираа до пристаништето каде со едноминутно молчење им оддадоа почит на жртвите точно во 18:07 часот, кога се случи експлозијата по локално време.
„Нема да ја заборавиме крвта на жртвите“, скандираа демонстрантите.
Некои од нив беа облечени во црно и вееја големо либанско знаме обоено црвено, со фотографии од жртвите на него.
Конвојот бил предводен од противпожарно возило на кое имало и слики од десетте пожарникари кои загинале додека се обидувале да го изгаснат пожарот.
Еден од адвокатите на семејствата на жртвите, кој го загуби својот брат во експлозијата, во говорот пред толпата предупреди дека истрагата за експлозијата ја попречуваат политичките сили и некои судии.
Роднините на убиените повикаа на „независна и непристрасна истрага во рамките на ОН“, што либанските власти го отфрлаат.
Борбата на едно либанско семејство за нивната маченичка ќерка
Поминаа три години од разорната експлозија во пристаништето во Бејрут – години во кои за правда се борат и родителите на жртвата Александра Наџир. Но, тоа е борба против ветерниците.
„Поминаа три години. И никој во политиката не се грижи, како ќерката да ни умрела случајно“, вели Пол Наџир.
Во гласот на тагата, но и гневот, пишува Дојче веле.
Тој 4 август 2020 година, животот на семејството Наџир засекогаш се промени.
Страшен тресок, силна експлозија, чад. Се кршат прозорските стакла во нивниот стан во близина на пристаништето Бејрут. Мајката Трејси и ќерката Александра се здобиле со тешки повреди.
Неколку дена подоцна, тригодишната Александра починала.
Таа е една од најмладите жртви на експлозијата во која загинаа повеќе од 220 луѓе.
Илјадници луѓе беа повредени, 300.000 ги загубија своите домови, кога 2.750 тони амониум нитрат, кој беше складиран необезбеден во пристаништето Бејрут од 2013 година, доведе до една од најголемите ненуклеарни експлозии на нашето време.
Наџири не можеле долго да живеат во нивниот стан – било премногу болно. Тие се преселиле во Беит Мери во планините во Либан.
Со сето тоа, очајот кој владее во земјата, економскиот колапс толку разорен што Светска банка ја нарече кризата една од најлошите во светот од средината на 19 век. Дополнително, земјата во моментов (по којзнае кој пат) нема претседател.
Наџири не се вратиле во својот стан во Бејрут до крајот на 2022 година.
„Долго време се обидуваме да си го средиме животот. И мислам дека сега сме малку подобри. Продолжуваме да се бориме“, вели архитектот Пол Наџир.
Борбата за правда
Речиси нема ден Наџири да не се со семејствата на жртвите од експлозијата во нивната заедничка борба за правда.
„Морате да најдете начин да ги остварите вашите права во оваа земја. За жал, правдата не е човеково право во Либан. Тоа е многу, многу тешко и многу е тешко да се поднесе“, вели Пол.
Зашто, ниту три години по експлозијата, никој не одговараше за катастрофата. И ова и покрај фактот што очигледно има доволно докази за вмешаност на либански функционери и политичари.
„Истрагата е во застој долго време“, вели Лина Хатиб, директорка на Блискиот Исток институт на лондонскиот универзитет СОАС и соработник во Чатам Хаус.
Истрагата за која зборува Хатиб е онаа што ја води судијата Тарек Битара.
Многу од роднините на жртвите, вклучувајќи ги Трејси и Пол Наџир, ги положија своите надежи на човекот, кој потекнува од сиромашниот Акар во северен Либан и долго време се сметаше за нераспадлив.
Со долга историја на неказнивост во Либан и економска криза, истрагата на Битар е единственото нешто што им дава на луѓето надеж за правда.
„Случајот со експлозијата на пристаништето во Бејрут е свет за мене“, изјави судијата Битар за либански весник во февруари 2021 година во едно од неговите ретки интервјуа.
На нишан: судијата Битар
Но, оттогаш многу ја отежнуваат работата на Битар. Истрагата беше прекината во 2021 година откако судиите на Касациониот суд се пензионираа, а високи политичари поведоа правна постапка против Битар.
Во октомври 2021 година, дебатата за неговата работа предизвика протести во Бејрут, од кои некои беа насилни.
„Судијата Тарек Битар е нападнат затоа што јасно ги обвинува и инкриминира членовите на политичката елита во врска со експлозијата на 4 август“, вели Дијана Манхам, извршен директор на либанската организација Кулуна Ирада во Бејрут, која е финансирана исклучиво од Либанците дома и во странство.
Во јануари 2023 година, кога Битар се обиде повторно да ја отвори истрагата, државниот обвинител Гасан Овеидат го обвини за бунт против судството, го повика на пријава и му забрани да патува.
Овеидат дури нареди ослободување на луѓето кои беа уапсени во врска со експлозијата.
„Тоа судско одложување е политички мотивирано, бидејќи има за цел да ги ослободи од одговорност членовите на политичкиот естаблишмент“, вели Лина Хатиб.
Политичките лидери од целиот политички спектар не сакаат истрагата да вроди со плод.
„Тоа е затоа што повеќето луѓе директно или индиректно вклучени во експлозијата на пристаништето се од тој круг на политички лидери во земјата“, додава тој.
Во меѓувреме, многумина се загрижени дури и за животот на Битар. Затоа што и Либан има долга историја на политички убиства кои никогаш не биле решени.
Не е тајна дека Битар добивал смртни закани, вели Дијана Манхам. Битар го потврди ова во септември 2021 година.
Пол Наџир се надева и дека Тарек Битар ќе може да продолжи со својата работа и ништо нема да му се случи – „Тоа би било страшно“.
За правда во странство
Сепак, семејствата на жртвите, групите за човекови права и либанските парламентарци бараат други начини да ја изведат правдата.
Од една страна, постојани се повиците до Советот за човекови права на ОН за формирање меѓународна истражна комисија.
„Меѓународната истрага би можела да ги разјасни фактите и околностите, вклучително и причините за експлозијата. Исто така, може да ја утврди одговорноста на државата и поединците и да ги поддржи напорите за помош на жртвите“, смета Хјуман рајтс воч.
Од друга страна, има граѓански тужби, како што е успешната тужба во Велика Британија – тужбата беше насочена против „Саваро лимитед“, фирма за трговија со хемикалии која поседуваше 2.750 тони амониум нитрат кој експлодираше.
Во февруари 2023 година, британскиот суд пресуди во корист на три семејства чии роднини беа жртви на експлозијата.
„Пресудата ни дава надеж, бидејќи досега тоа е првиот и единствен чекор кон повеќе правда“, вели Пол Наџир.
Швајцарската фондација „Accountability Now“ и некои роднини на жртвите, исто така, поднесоа тужба во Тексас, САД, против американско-норвешкиот концерн TGS, кој исто така е сопственик на компанијата за која се вели дека го изнајмила бродот што превезувал амониум нитрат во 2012 година, кој подоцна експлодирал.
Повеќе не е безбедно во Либан
Многу Либанци одамна и го свртеа грбот на државата, во секој поглед. На пример, дури и средната класа, на која до пред три години ѝ беше добро, сега се бори да преживее економски.
„Либан во моментов е во многу лоша состојба. Луѓето изгубија надеж дека државата може да ги задоволи нивните основни потреби“, вели Лина Хатиб.
Во меѓувреме, Пол и Трејси Наџир добиле син, но тие повеќе не се чувствуваат безбедно во Либан и поминуваат се повеќе време во блискиот Кипар. Тие се уште сакаат да се борат, иако знаат дека ќе биде тешко.
„Ќе продолжиме да се бориме додека не ја дознаеме вистината и не ја добиеме правдата за нашата ќерка“, заклучува Пол Наџир.