Повеќе од 300 украински борци ја напуштија огромната индустриска зона Азопвстал во Мариупол, нивното последно упориште во пристанишниот град, кој со недели е под опсада на руската армија.
Претседателот на Украина, Володимир Зеленски, оваа операција ја нарече „спасување на армијата“, додека руските власти велат дека украинските борци капитулирале излегувајќи од тунелот и од бункерот со бело знаме.
Украинската армија беше одведена во поранешна казнена колонија во селото Оленивка, во близина на Доњецк, контролирано од Русија. Меѓу нив има 50 тешко повредени.
Ранетите ќе бидат префрлени во болница каде ќе им биде укажана потребната лекарска помош.
Тоа беше главниот услов на договорот за нивно заминување од Азовстал, каде што се криеја последните два месеци.
Понатамошната судбина на борците е нејасна.
Претходно беше објавено дека Украина очекува нивна размена со руски воени заробеници.
Сепак, во интервју за Њујорк Тајмс во вторникот, украинската пратеничка Кира Рудик, која учествуваше во разговорите за евакуација на борците од Азовстал, рече дека механизмот за размена сѐ уште не е разработен.
Според неа, украинските власти би сакале тоа да се случи преку трета земја, како што е Турција, но Русија се противи.
Во најмала рака, рече Рудик, Украина добила гаранции од организации како што се ОН и Црвениот крст дека се ќе биде во ред со украинските борци додека се во руски раце.
„Тоа беше единствената причина зошто се согласивме [на евакуација] бидејќи војниците беа подготвени да се борат до крај“, рече таа.
Претходно портпаролот на Кремљ Дмитриј Песков изјави дека Русија „ќе се однесува со нив во согласност со меѓународното право“.
„Вистински концентрационен логор“
Во вторникот вечерта, на 17 мај, во Оленивка пристигна уште една колона од седум автобуси од фабриката за челик Мариупол, во придружба на руската армија.
Минатата недела советникот на градоначалникот на Мариупол, Петро Андриушченко, ја нарече колонијата во Оленевка „вистински концентрационен логор на 21 век, создаден од Русија во центарот на Европа“.
Според него, таму ги држат луѓето во ужасни услови, не ги хранат секој ден, не им пружаат медицинска нега.
Тој тврди дека има „роднини на војници, поранешни полицајци, активисти, новинари и луѓе кои едноставно предизвикале сомнеж“, меѓу кои, како што рече, „имаат само патриотски тетоважи“.
Андриушченко не објасни што се „патриотски тетоважи“.
Руската страна сѐ уште не ги коментира овие обвинувања.
Борбите за фабриката за челик Азовстал започнаа на 18 март 2022 година.
На почетокот на март, градот Мариупол, стратешки важна точка, беше опколен од руски војници.
Украинската армија, вклучително и членови на контроверзниот баталјон Азов, се засолни во огромна индустриска зона, изградена во советско време.
Внатрешноста на индустриската зона има мрежа од тунели и бункери кои можат да издржат дури и нуклеарен удар.
Кремљ го нарекува Азовскиот баталјон „неонацистичка“ формација, еден пример за радикален антируски национализам или, во руска терминологија, „нацизам“.
На почетокот на војната, рускиот претседател Владимир Путин рече дека целта е да се „деназифицира“ Украина и да се спасат луѓето кои зборуваат руски од источниот дел на Украина од луѓе како што е баталјонот Азов.
Сепак, некои експерти тврдат дека Азов повеќе не е волонтерски баталјон, чиј столб во претходните години беа навистина екстремни националисти и неонацисти, кои јавно се фалеле со тоа, објавувајќи фотографии со нацистички симболи на социјалните мрежи.
Руските сили постојано го гранатираа Азовстал, обидувајќи се да го освојат.
Огромниот металуршки комплекс има комплексен систем на длабоки подземни засолништа и претворен во утврдување на преостанатите украински сили, каде што имало и цивили, кои потоа биле евакуирани.
Во јавен разговор со министерот за одбрана Сергеј Шојгу на 21 април, Путин и нареди на руската армија да не упадне во Азовстал, со цел да ги спаси животите и на цивилите и на војниците и всушност да ја блокира фабриката за „ниту една мува да не може да прелета незабележано.
Сепак, бомбардирањето на Азовстал продолжи.
Украинските борци во Азовстал одбија да се предадат, иако беа под блокада: речиси немаа вода, храна, лекови или муниција.
Со помош на Црвениот крст и ОН, украинските и руските власти успеаја да се договорат за отворање на хуманитарни коридори за цивили.
Според податоците на ОН, од фабриката биле извадени 500 цивили.
Но, украинските борци останаа, вклучувајќи ги и ранетите.
На некои им беа ампутирани нозете или рацете или беа изложени на ризик да умрат од сепса.
Како излегоа од фабриката за челик?
На Телеграм каналот на Александар Ходаковски, командант на еден од трупите на отцепениот украински регион, самопрогласената Народна Република Доњецк, во понеделник, 16 мај, беше објавена порака: „Првите десет војници со бели знамиња излегоа од тунел“.
Тоа беа украински борци од Азовстал.
Неколку часа подоцна руското Министерство за одбрана соопшти дека е постигнат договор со претставниците на украинската армија блокирани во Азовстал за евакуација на повредените, воспоставено е примирје и отворен хуманитарен коридор преку кој повредените украински војници беа земени.
Ранетите се префрлени во болницата во Новоазовск на територијата на самопрогласената ДНР.
Ова подоцна го потврдија и украинските власти.
Според заменик-шефот на Министерството за одбрана на Украина, Ана Маљар, фабриката ја напуштиле 264 лица: 53 тешко повредени биле пренесени во Новоазовск, уште 211 лица биле испорачани во Јеленовка преку хуманитарниот коридор.
Овие населби се наоѓаат на територијата контролирана од руските војници.
Во вторник, на 17 мај, според руското Министерство за одбрана, Азовстал го напуштиле 265 војници, од кои 51 тешко ранет.
Како операцијата ја нарекува Русија, а како Украина?
Реториката што ја користат претставниците на двете земји кога зборуваат за излезот на украинските борци од Азовстал значително се разликува.
„Вчера започна предавањето на екстремистите на националистичката единица Азов и украинските војници блокирани во фабриката Азовстал во Мариупол“, опиша Игор Конашенков, официјалниот претставник на Министерството за одбрана на Русија.
Руските медиуми и други функционери ги користат и зборовите „предавање“ и фразата дека украинската армија „го положила оружјето“.
Претседателот на Украина, Володимир Зеленски, вели дека станува збор за „хуманитарна операција за спасување животи“, а оние што го напуштиле Азовстал ги нарекува „херои“.
„Благодарение на активностите на украинската армија, разузнавачката служба, како и на преговарачката група на Меѓународниот комитет на Црвениот крст и ОН, постои надеж дека ќе биде можно да се спасат животите на нашите момци.
„Сакам да нагласам дека на Украина и се потребни живи херои. Тоа е нашиот став“, рече Зеленски во своето обраќање до Украинците.
Што ќе биде со војската од Азовстал?
Вицепремиерот на Украина Ирина Верешчук изјави дека локалните власти работат на „понатамошни операции за евакуација на украинските војници од металуршката фабрика Азовстал“.
Не се знае точно колку војници останале таму, но претходно беше објавено дека во фабриката имало од 600 до 1.000 луѓе.
Украинските власти претходно тврдеа дека има околу 2.000.
Заменик-министерката за одбрана на Украина Ана Маљар изјави дека „нема друг начин да се спаси армијата освен оној што се користи во моментов“.
„За жал, воената деблокирање е невозможна во оваа ситуација. Ова беше единствениот излез“, нагласи таа.
Таа тврди и дека украинските власти го знаат точниот број на оние кои останале во фабриката, но таа информација не ја дала.
Главното прашање останува судбината на оние кои веќе заминаа и кои ќе излезат од челичарницата.
Киев очекува оние кои го напуштиле Азовстал да бидат вратени на територијата под украинска контрола, рече Зеленски.
И Ирина Верешчук рече дека се надева на размена на ранети украински војници со руски воени заробеници.
Зеленски: Русија истрелува проектили поради неуспех во копнена борба
Нејасно е какви се плановите на Кремљ.
Дмитриј Песков, прес-секретарот на претседателот на Русија, рече дека војниците ќе бидат третирани во согласност со меѓународните закони.
Тој не сакаше да одговори на прашањето дали оние што ќе се предадат ќе се сметаат за воени заробеници или за воени злосторници.
Претседателот на руската Дума (Собрание), Вјачеслав Володин, изјави дека „нацистичките криминалци“ не треба да се разменуваат за заробени Руси и побара од нив да одговорат, како и парламентот да подготви соодветна резолуција.
Леонид Слуцки, вршител на должноста шеф на фракцијата Дума на ЛДПР, предложи украинските војници да бидат изземени од мораториумот на смртната казна во Русија.