Во ноќта кога го прославуваше продолжувањето на своето владеење најмалку до 2030 година, рускиот претседател Владимир Путин направи нешто многу необично: јавно го изговори името на Алексеј Навални за прв пат по долго време.
Одговарајќи на прашања од американските медиуми откако официјалните резултати на руските избори му донесоа убедлива победа, Путин ја опиша смртта на Навални во казнената колонија на Арктикот минатиот месец како „тажен настан“.
Ова предизвика негодување кај поддржувачите на починатиот лидер на опозицијата.
Се додека Навални беше жив, Кремљ избегнуваше какво било спомнување за него за да направи Навални да изгледа политички ирелевантен. Сега таа тактика повеќе не е потребна.
Според Ројтерс, предизвикот сега е движењето на Навални да покаже дека останува слабо без него.
Двапати во помалку од пет недели од неговата смрт, Навални докажа дека сè уште може да носи луѓе на улица – прво за неговиот погреб на 1 март во Москва, а потоа за протестот на денот на изборите, каде што луѓето беа повикани масовно да излезат на гласање напладне и да гласаат против Путин или да ги уништат гласачките ливчиња.
Илјадници луѓе го послушаа повикот во Москва и другите големи градови.
„Ние си докажавме себеси и на другите дека Путин не е наш претседател“, рече вдовицата на Навални, Јулија, додека ги поздравуваше оние кои учествуваа откако се приклучија на еден таков протест во Берлин во неделата.
Меѓутоа, низ Русија, земја со 143 милиони жители, настанот „Пладне против Путин“ беше релативно скромно.
„Луѓето сè уште се подготвени да ги направат овие јавни симболични гестови, но нивниот обем е многу ограничен“, рече Најџел Гулд-Дејвис, специјалист за Русија во Меѓународниот институт за стратешки студии.
Акцијата обезбеди безбеден, легален начин да се „одржи жив пламенот“ за луѓето кои се спротивставија на Путин и да си покажат меѓусебно дека не се сами, рече тој.
Сепак, таа бледеше во споредба со масовните протести што ја потресоа Украина по изборите во 2004 година и Белорусија во 2020 година, или големите митинзи против Путин во Москва во 2011-2012 година.
Не се планирани дополнителни демонстрации. Властите се спротивставуваат на нелегалните собири, особено од почетокот на војната во Украина, а демонстрантите може да очекуваат многу поостар одговор од полицијата отколку во посебните околности на погребот на Навални и денот на изборите, кога луѓето легално чекаа во редици да гласаат.
Подготовка за долги патеки
Навални беше далеку од единствената значајна опозициска личност, но фактот што го преживеа обидот за труење, се лекуваше во странство и сепак одлучи да се врати во Русија и да се соочи со затвор, му даде посебна репутација меѓу многумина.
Други познати критичари на Путин, како што се поранешниот затворен бизнисмен Михаил Ходорковски и поранешниот шаховски шампион Гари Каспаров, со години живеат надвор од Русија.
Сега тимот на Навални се подготвува за долги патеки додека Путин (71) се подготвува да го започне својот петти мандат.
Во видеото на YouTube, Јулија Навалнаја ги повика луѓето да ја усвојат формулата на нејзиниот сопруг „15 минути борба против режимот на ден“.
„Секој ден, одвојувајте барем овие 15 минути за да напишете неколку редови, да разговарате со некого, да убедите некого и конечно да го надминете сопствениот страв. Не ја отфрлајте работата бидејќи не води веднаш до резултати, туку бидете трпеливи и напредувајте. Дефинитивно имам доволно трпение“, рече таа.
Линијата на напад на Кремљ е веќе јасна – да се искористи фактот дека сопругата на Навални е надвор од Русија како доказ дека тој не е во контакт.
Медиумите кои го поддржуваат Кремљ, исто така, ја подложија на клевета за нејзиниот изглед и постапки по смртта на нејзиниот сопруг.
Портпаролот на Путин, Дмитриј Песков, им рече на новинарите оваа недела дека таа е пример за луѓе кои ги губат своите руски корени и „престануваат да го чувствуваат пулсот на својата земја“.
Иван Фомин, аналитичар во Центарот за анализа на европската политика, рече дека е важно опозицијата надвор од Русија да се поврзе со „појавните лидери на мислење“ во земјата – на пример со сè погласните групи жени и мајки кои бараат враќање на мобилизираните војници од првите линии на војната во Украина.
Тој смета дека опозицијата треба да избегнува да биде „изолирана во својот меур во егзил“ и да одржува врски со луѓето кои се уште се во Русија.
Поранешниот висок помошник на Навални, Леонид Волков, рече дека движењето се обидува да избегне да стане „организација на иселениците“ и да остане фокусирано на домашната агенда, а не на прашањата со кои се соочуваат Русите во странство, како што се тешкотиите со отворањето банкарски сметки на Запад.
„Вложуваме многу за да останеме релевантни“, рече тој во интервју овој месец.
Тој рече дека организацијата на Навални, Антикорупцискиот фонд, има околу 140 вработени и работи на околу 20 проекти – вклучително и истрага чија цел е да покаже дека Навални е убиен во затвор и да ги именува неговите убијци.
Кремљ негира каква било вмешаност на државата во неговата смрт.
Која опозиција?
Волков преживеа напад со чекан во литванската престолнина Вилнус неколку часа откако зборуваше за Ројтерс минатата недела, покажувајќи дека постојат ризици за опозициските личности дури и надвор од границите на Русија.
Дури и да се зборува за „опозиција“ е тешко прикладно во денешна Русија, рече Владимир Кара-Мурза, историчар, новинар и политичар кој отслужува 25-годишна затворска казна за предавство, но можеше да испрати писмени одговори до независниот медиум Медуза.
Опозицијата е „термин од демократскиот живот – опозицијата седи во парламенти, учествува на избори и зборува на телевизиски дебати.
„Сите главни противници на Путин се или убиени или се во затвор или во странство“, рече тој.
На прашањето што можат обичните луѓе да направат во сегашната ситуација, Кара-Мурза цитираше напис од 1974 година на Александар Солженицин, писател кој поминал години во советските работни логори. Статијата беше насловена „Не живејте лага“.
Неговиот одговор го подвлече она што некои аналитичари го гледаат како растечки паралели меѓу денешните противници на Путин и осамените дисиденти кои зборуваа против советската репресија, поставувајќи пример на надеж за другите и покрај изгледите да ги загубат своите кариери и слободата.
„Прочитајте го овој текст (на Солженицин) повторно, секој збор е неверојатно релевантен денес. Затоа што и покрај сите разлики, тогашниот и сегашниот режим имаат исти меѓусебно поврзани основи – лаги и насилство“, напиша Кара-Мурза.
Тој рече дека вистинската борба на Путин не била против опозицијата, туку против иднината.
„Невозможно е да се запре иднината. Русија дефинитивно ќе стане демократија, таа „нормална европска земја“ за која сакаше да зборува Алексеј Навални“, подвлече тој.
„Путин се осуди себеси да води систем кој зависи од него“
Ендрју Вуд, кој беше амбасадор на Обединетото Кралство во Русија и Молдавија, неодамна изјави за Sky News дека е „навредливо“ да се поистоветува Путин со Јосиф Сталин и дека тоа е навреда за Сталин.
Тој ги коментираше руските претседателски избори за N1 два дена по нивното одржување.
Тој нагласи дека не му се восхитува на Сталин, но оти верува дека тој, за разлика од Путин, го водел системот.
„Разликата со Путин е во тоа што тој всушност не го води системот. Секако, таканаречените избори воопшто не беа избори во смисла дека повеќето од нас мислиме на избори. Не им беше дозволено да разговараат за тоа што се случува во однос на војната. Различни луѓе не смеат да учествуваат на избори. А пребројувањето и инаугурацијата на гласовите беа апсолутно лажни“, рече тој.
Тој смета дека она во што се претвори Путин било предвидливо од самиот почеток.
Според него, Путин „не само што ја уништува можноста за понатамошен развој на демократски и затоа пофлексибилен начин на управување со Русија“, туку и „повеќе или помалку се осудил себеси да води систем кој е целосно зависен од него, од силата што ја може да го користи во Русија, за да се осигура дека она што го мисли и прави е единствениот вистински политички избор во Русија“.
„Ако тој поставил систем во кој повеќе не можете јавно да разговарате за тоа кои се можностите, што мислите, што мислат другите луѓе, со други зборови, каков систем е природен за луѓето да го откријат патот за иднината, тој има поставено систем кој е целосно негов. Притоа, тој е затворен во сè поголемо потиснување на народот на Русија и сè поголем нагон да се осигура дека тие навистина немаат избор за нивната иднина или идеи или да разговараат за тоа што навистина го сакаат“, објасни Вуд.