Во нов потег против слободата на говорот, рускиот парламент одобри закон со кој се казнуваат оние кои пребаруваат интернет содржини што државата ги смета за „екстремистички“.
DW анализира како тоа ќе влијае на корисниците.
Горниот дом на рускиот парламент одобри нов закон за цензура со кој се воведуваат казни за секој што ќе биде фатен како пребарува на интернет или пристапува до содржина официјално означена како „екстремистичка“.
Законот ќе стапи на сила кога рускиот претседател Владимир Путин ќе го потпише.
Овој сеопфатен закон не запира тука: тој исто така предвидува казни за промовирање на VPN услуги, алатка што многу Руси ја користат за да ја заобиколат државната цензура и да пристапат до блокирани информации.
Орвел во минијатура
Откако Долниот дом, Државната Дума, го поддржа законот на 22 јули, мала група луѓе протестираше пред зградата на парламентот, прв таков протест по долго време.
На еден од транспарентите пишуваше: „За Русија без цензура. Орвел напиша дистопија, а не прирачник“. Полицијата брзо го уапси човекот што го држеше.
Класичниот дистописки роман „1984“. од Џорџ Орвел, објавен во 1949 година, е широко протолкувана како предупредување против тоталитарното владеење, инспирирано од забелешките на авторот за репресијата во нацизмот и сталинизмот.
Меѓу демонстрантите беше и Борис Надеждин, кој требаше да се кандидира на претседателските избори во 2024 година како единствен либерален кандидат. Но, изборната комисија одби да ја регистрира неговата кандидатура.
„Првата фаза беше забрана на веб-страниците. Сега им забрануваат на луѓето воопшто да пребаруваат на интернет. Ова е веќе блиску до мисловен криминал“, изјави Надеждин за ДВ, алудирајќи на романот на Орвел и неговата централна тема за казнување на граѓаните за размислување што се разликува од државната идеологија.
Што е „екстремистичка“ содржина во Русија?
Новиот закон се издвојува дури и меѓу десетиците закони за цензура донесени од Државната Дума пред и по целосната инвазија на Русија на Украина во 2022 година.
Според предложениот закон, едноставното пребарување на таканаречените „екстремистички материјали“ на интернет сега ќе се смета за административен прекршок, казниво со парична казна до еквивалент од 55 евра (64 американски долари).
Претходно, казни беа предвидени само за активно споделување забранет материјал, како што е објавување критички коментар на социјалните мрежи.
Што се смета за екстремистички материјал се утврдува со список што го води руското Министерство за правда.
Во моментов содржи повеќе од 5.000 ставки. Службениците и пратениците тврдат дека законот е насочен кон оние кои систематски бараат забранета содржина, а не кон просечните граѓани кои пребаруваат повремено, но не разјасниле точно што претставува систематско пребарување.
Дистрибуција на екстремистичка содржина
Регистарот вклучува летоци, брошури, книги, весници, филмови, видео клипови, уметнички дела и песни.
Теоретски, треба да содржи содржина што поттикнува меѓуетничка омраза, како и списите на лидерите на германските нацистички и италијанските фашистички партии.
Во пракса, листата вклучува и дела што ја критикуваат владата или се спротивставуваат на властите.
Една од нив е книга од 2002 година од рускиот пребегнувач и поранешен службеник на Федералната служба за безбедност (ФСБ), Александар Литвиненко.
Насловена како „Љубјанка – Криминална група“, оваа нефикциска книга опишува како руските безбедносни служби наводно ги оркестрирале бомбардирањата на станбени згради во Москва во 1999 година и други терористички акти за да му помогнат на Путин да дојде на власт.
Црниот список вклучува и материјали од религиозното движење Јеховини сведоци, кое Русија го прогласи за екстремистичко во 2017 година.
Во 2023 година, новинарите од независниот руски медиум 7×7 објавија дека листата на „екстремистички“ материјали се зголемува за стотици нови ставки секоја година.
Помеѓу 2011 и 2022 година, покренати се речиси 15.500 административни постапки поради дистрибуција на „екстремистичка“ содржина. Тоа е просечно 1.300 случаи годишно, од кои повеќето резултирале со казни до околу 50 евра.
Про-Кремљ медиумите исто така не се задоволни
Законот предизвика широко јавно негодување, дури и меѓу инаку про-Кремљ јавни личности кои критички го коментираа законот на социјалните мрежи.
Маргарита Симоњан, главната уредничка на државната телевизија РТ, на пример, се пожали дека новиот закон ќе ѝ оневозможи да истражува и „повикува“ екстремистички организации.
Од почетокот на руската инвазија на Украина, властите додадоа десетици истакнати Руси и организации кои ја критикуваа војната на списокот на забранети екстремисти и терористи.
Меѓу нив се писатели, музичари, новинари и популарни блогери, како што се писателот Борис Акунин или ТВ-водителот Александар Невзоров.
Компанијата Мета, сопственик на Фејсбук и Инстаграм, беше прогласена за екстремистичка во март 2022 година, откако објави дека ќе дозволи објави што ја поддржуваат убивањето руски војници на своите платформи, што Русија го прогласи за „русофобија“.
Заменик-претседателот на Државната дума Сергеј Бојарски, член на конзервативната владејачка партија „Единствена Русија“, се обиде да ги увери граѓаните тврдејќи дека користењето на социјалните мрежи под Метрополитен или пребарувањето материјали создадени од луѓе прогласени за екстремисти нема да биде казниво.
Според него, казните ќе се применуваат само за пребарување содржина што е официјално класифицирана како екстремистичка.
Всушност, тешко е да се предвиди како руската полиција ќе го спроведе новиот закон.
„Сè ќе зависи од конкретниот човек во униформа на кого му е дадена моќ да ја толкува вашата вина“, изјави за ДВ Дмитриј Заир-Бек, раководител на правниот проект на Првата дивизија за човекови права.
Според него, веројатно е дека, како што веќе се случува, мобилните телефони на Русите ќе бидат претресувани сè почесто за време на граничните контроли.
Белоруско сценарио
Друго можно сценарио е Русија да ги усвои методите за надзор што се користат во соседна Белорусија.
Таму, платформи како Instagram, X и YouTube, кои се блокирани во Русија, сè уште се достапни. Но, претплатувањето на забранети канали на тие платформи е забрането.
„Цензурата во Белорусија постои и во физичкиот простор. Полицијата ги проверува мобилните телефони на граѓаните во возовите и студентските домови. Речиси е невозможно да се одбијат контролите“, изјави за ДВ Дмитриј Навоша, коосновач на меѓународниот спортски портал Tribuna.com.
Пристапот до неговата страница не е ограничен во Белорусија, но страницата беше прогласена за екстремистичка откако Навош постојано јавно го критикуваше белорускиот лидер Александар Лукашенко и насилното задушување на протестите во 2020 година.
Како резултат на знамето на екстремизам, посетителите на спортскиот портал ризикуваат казна само за гледање на содржината.
Најмалку 10.000 политички затвореници
Од почетокот на нападот врз Украина, Русија значително ги заостри ограничувањата за слободата на говорот, вклучително и забрана за ширење на она што го смета за „лажни информации“ за војната и проширување на етикетата „странски агент“ за медиумите и организациите за кои се смета дека се политички активни со странско финансирање.
Напролет, Руската државна истражна комисија објави дека од 2022 година, покренати се 605 кривични постапки според два нови члена од Кривичниот законик – еден за ширење „лажни вести“ за руската војска, а другиот за „дискредитирање“ на вооружените сили.
Врз основа на овие закони, руските граѓани беа казнувани или затворени затоа што ги нарекоа руските дејствија во Украина војна, наместо „специјална воена операција“, како и за објавување на социјалните мрежи за настани како што е масакрот врз цивилите во украинскиот град Бучи, кој стоеше зад руската армија.
На крајот на 2024 година, организацијата за човекови права „Меморијал“ објави дека најмалку 10.000 политички затвореници се наоѓаат во руските затвори.
Кога рускиот претседател Владимир Путин ќе го потпише овој нов закон, бројот на луѓе кои ќе бидат казнети за изразување на своето слободно мислење би можел значително да се зголеми.