Граѓанската војна во Сирија во 2015 година, во земја со население од само 22 милиони, ја предизвика најголемата мигрантска криза во Европа од Втората светска војна.
Повеќе од шест милиони Сиријци беа внатрешно раселени, додека 5,6 милиони избегаа во соседните земји – стотици илјади од нив стигнаа до грчките острови преку Турција.
Сликите од преполни бродови и исцрпени бегалци на Лезбос, Кос, Лерос и други егејски острови остануваат врежани во колективната меморија на Европа.
Денес, граѓанската војна во Судан, земја со речиси 47 милиони луѓе, се заканува да предизвика уште поголема криза.
Повеќе од 12 милиони луѓе беа раселени – 7,73 милиони во границите и 4,05 милиони во соседните земји.
Судан би можел да го повтори шокот од 2015 година, но сега со Крит и јужна Грција во епицентарот, бидејќи миграциските патишта водат од Либија, а не од источните граници.
Неизбежната споредба
Исто како што Сирија беше активирачот тогаш, Судан станува таков денес, заканувајќи се на Европа со нова, уште посилна мигрантска криза.
Хуманитарна катастрофа во Судан
Две години по избувнувањето на граѓанската војна во април 2023 година, конфликтот меѓу Суданската армија (SAF) и паравоените Сили за брза поддршка (RSF) ја втурна земјата во една од најтешките кризи на 21 век.
Според податоците на UNHCR од јули 2025 година, 12,05 милиони луѓе беа раселени – една четвртина од вкупното население на земјата.
Од нив, 7,73 милиони се внатрешно раселени, додека 4,05 милиони избегале во земји како Египет, Чад и Јужен Судан.
ИОМ ја опишува оваа криза како „најбрзо растечка криза на раселување во светот“.
Условите во земјата се катастрофални.
Помеѓу 70 и 80 проценти од болниците се надвор од функција поради бомбардирања, грабежи и недостаток на ресурси.
Системите за водоснабдување се распаднаа, оставајќи милиони без пристап до вода за пиење.
Епидемиите на колера, маларија и заушки се шират, додека ОН предупредуваат на глад во 17 региони, особено во Северен Дарфур и Сенар.
Хуманитарната помош е речиси целосно суспендирана – финансиската поддршка едвај достигнува 13% од потребната сума, а дистрибуцијата на храна е загрозена од насилство и грабежи.
Гладот се користи како оружје на војната.
Патишта за бегство: Од Судан до Европа
Кризата принуди милиони Суданци да ја напуштат земјата. Главните правци на летови регистрирани од ИОМ се:
– Чад: околу 1.190.500 (28%), претежно од Дарфур
– Јужен Судан: околу 1.190.500 (28%), често повратници
– Египет: повеќе од 1.104.000 (26%), претежно од Картум
– Либија: помеѓу 130.000 и 300.000, со помош на шверцери од Чад и Египет
Многу раселени лица го користат Чад како транзитна точка кон Либија, а Либија станува клучна порта кон Европа.
Поради својата географска близина, Крит станува главна цел.
Според извештајот на DTM за мобилност во Судан од јуни 2023 година, најголемиот број бегалци доаѓаат од Картум (20%), Јужен Дарфур (21%) и Северен Дарфур (20%).
Либија – новиот центар на шверцување
Земја во хаос, без обединета влада, Либија функционира како центар за шверц на луѓе.
Градови како Себха, Куфра и Барака станаа центри каде што шверцерите и локалните милиции ги експлоатираат бегалците.
Според извештајот на IOM од март 2024 година, Суданците сочинуваат 27% од сите регистрирани мигранти во Либија.
Бреговите на Сирт и Зуаре се главните точки на поаѓање за Европа, најчесто за Крит. Десетици луѓе се качуваат во гумени чамци и стари бродови, ризикувајќи ги своите животи.
Многу мрежи за шверцување, исто така, користат патишта од Чад преку Либија. Либија е земја поделена не само на исток и запад, туку е и растргната помеѓу племенски поглавари, вооружени групи, нафтени компании и странски платеници – што дополнително ја комплицира сликата за миграција.
Египет – вратата кон Медитеранот
Во Египет моментално има околу 1,5 милиони судански бегалци, но лошите услови и недостатокот на правна сигурност ги тераат многумина кон Либија и понатаму кон Европа.
Рутите преку Марс Матрух и Ел Салум се користат сè повеќе, а цената на шверцот е помеѓу 1.000 и 2.500 долари по лице.
Египет врши притисок врз ЕУ да обезбеди финансиска помош за да ги „задржи“ мигрантите во своите граници, дури и се заканува дека ќе ги „отвори своите граници кон Либија“.
Во исто време, одбива да го прифати враќањето на своите граѓани кои нелегално влегуваат во Грција, наведувајќи дека нивниот број не е ни блиску до бројот што го прифаќа самиот Египет.
Слични барања и притисоци доаѓаат од Либија, каде што многу од истите организации за шверц сакаат дел од европските средства за „борба против нелегалната миграција“.
Грција под притисок
Грција, а особено Крит, станува епицентар на новата мигрантска криза.
Според податоците од Министерството за миграција и азил, од почетокот на 2025 година, повеќе од 8.000 мигранти пристигнале од Либија на Крит, во споредба со 5.000 за целата 2023 година.
До крајот на летото, бројот може да се зголеми на 12.000.
Заедниците како што се Иерапетра, Ханија и јужен Пелопонез се под огромен притисок, со страв од повторување на ситуацијата од 2015 година.
Премиерот Киријакос Мицотакис најави итни мерки – вклучително и апсење и притвор на сите што нелегално ја преминуваат границата и тримесечно прекинување на разгледувањето на новите барања за азил.