Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ) предупредува дека Иран збогатил ураниум многу повеќе од нивото договорено во договорот од 2015.
Дали земјата наскоро ќе може да изгради нуклеарна бомба?
Дали иранската нуклеарна програма сè уште служи за воени цели? Таа претпоставка ја сугерира извештајот на Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ) што беше претставен минатата недела во Виена.
Според извештајот, Иран продолжил да збогатува ураниум многу над границите договорени со нуклеарниот договор од 2015.
Од август, резервите на Иран се проценуваат на 3.940 килограми, што е повеќе од 19 пати повеќе од договорената граница, се вели во извештајот на Дојче веле извештаи.
Агенцијата вели дека „не може да гарантира дека иранската нуклеарна програма ќе биде исклучиво мирна“.
Исто така, се вели дека нема „никаков напредок“ за тоа дали нуклеарни материјали се достапни на непријавени локации.
Шефот на МААЕ, Рафаел Гроси, изразува „зголемена загриженост“ во извештајот, го повикува Иран да ги „почитува своите законски обврски“ и повикува на соработка што е можно поскоро.
Во друг извештај, МААЕ, исто така, изрази жалење за одлуката на Иран во јуни да ги отстрани 27-те камери за надзор инсталирани за да им овозможат на инспекторите на агенцијата да ги следат активностите во нуклеарните постројки.
Отстранувањето на камерите имаше „штетни последици за способноста на Агенцијата да обезбеди мирољубива природа на иранската нуклеарна програма“, соопшти МААЕ.
Во исто време, со ограничен пристап на МААЕ, Иран продолжи да складира збогатен ураниум во последните месеци.
Дипломатските кругови во Виена, каде што е седиштето на МААЕ, велат дека со оглед на напредокот на Иран во збогатувањето ураниум, веројатно ќе бидат потребни „три до четири недели“ за да се достигне количината потребна за нуклеарно оружје.
Иран сѐ уште е далеку од нуклеарна бомба
Сепак, тоа не значи дека Иран моментално има нуклеарна бомба. Збогатениот ураниум е доволен за да се направи една, а не серија, вели политикологот со иранско потекло Мохамадбагер Форуг од германскиот институт за глобални и просторни студии (ГИГА) во Хамбург.
„Една бомба нема воена смисла. Нуклеарните држави во светот не се потпираат само на една бомба, бидејќи таа не може да се користи за војување. Една бомба не е доволна ако претпоставите дека другите земји имаат многу поголема количина што би можеле да ја искористат“, изјави Форуг за ДВ.
Има и други причини зошто Иран е далеку од оперативна бомба, истакнува Форуг.
На пример, Иран моментално ја нема потребната технологија за активирање на нуклеарна бомба.
„Историјата на нуклеарните држави покажа дека се потребни години за всушност да се изгради бомба од материјал способен да носи нуклеарно оружје. Во оваа смисла, МААЕ навистина укажа на сериозноста на ситуацијата, но не треба да се заклучи дека Иран е на работ да добие атомска бомба“.
Политикологот Оливер Мајер од Хамбуршкиот институт за мировни истражувања и безбедносна политика смета дека загрижува тоа што Иран има се повеќе и повеќе високо збогатен расцеплив материјал – повеќе од дозволеното со нуклеарниот договор.
Покрај тоа, земјата имаше одредено време реактор за тешка вода, кој исто така може да произведува плутониум.
„Но тој пат во моментов е затворен“, изјави Мајер за ДВ.
„Сите граници се надминати“
Иран, сепак, има центрифуги кои се понапредни отколку што е дозволено според Заедничкиот сеопфатен акционен план (JSPOA), како што официјално се нарекува нуклеарниот договор меѓу Техеран и меѓународната заедница.
Истото важи и за степенот на збогатување и количината на ураниум.
„Иран работеше и на тоа. Очигледно беше и дека се спроведуваат истражувања за производство на ракетни боеви глави. Сепак, од 2009 година немаше докази дека тоа истражување продолжи“, се наведува во извештајот на МААЕ.
„Многу неодговорени прашања“
Зошто на прво место Иран збогатува ураниум до толку?
„Владата во Техеран сака да го зголеми политичкиот притисок“, смета Мохамадбагер Форуг.
Од перспектива на Иран, постигнатите договори станаа застарени откако САД еднострано се повлекоа од нив во 2018 година, за време на администрацијата на Трамп.
„Збогатувањето ураниум е првенствено начин да се принудат САД и другите актери да го потпишат договорот за кој сега се преговара во Виена.
Од друга страна, се ближат изборите за Конгресот во САД.
„Не може да се исклучи можноста демократите предводени од претседателот Бајден да го загубат мнозинството во Конгресот. Во тој случај потпишувањето на договорот е сосема малку веројатно. Иран врши притисок и на тоа“, вели Форуг и нагласува дека е многу важно Техеран да ги прекине воведените санкции.
Оливер Мајер сепак смета дека Иран е тој што стои на патот на напредокот во преговорите.
Дијалогот е попречен од фактот што инспекторите на МААЕ имаат ограничени можности за контрола.
„Затоа МААЕ сега појасно стави до знаење дека договорот за обновување на JCPOA бара дополнителни мерки за подобро следење на иранската нуклеарна програма“. Има многу неодговорени прашања, па затоа е важно да се разјаснат што е можно побрзо“, заклучува Мајер.