Кризите, конфликтите и војните кои моментално беснеат укажуваат на тоа колку длабоко се смени геополитичкиот пејзаж во последните години, додека ривалствата на големите сили повторно станаа центар на меѓународните односи.
Како што војните во Газа и Украина ги интензивираат глобалните поделби, можеби веќе е во тек уште подлабока геополитичка реконфигурација – вклучувајќи ја и транзицијата кон нов светски поредок.
Овие две војни ја зголемуваат опасноста од трета, околу Тајван.
Никој – а најмалку кинескиот претседател Си Џинпинг – не може да гледа како САД префрлаат огромни количества американска артилериска муниција, паметни бомби, проектили и друго оружје во Украина и Израел без да сфати дека американските залихи се трошат.
За Си, кој го нарече инкорпорирањето на Тајван во Народна Република Кина „историска мисија“, колку подолго траат овие војни, толку подобро.
Американскиот претседател Џо Бајден го разбира влогот и сега се обидува да ги намали тензиите со Кина.
Имено, по испраќањето голем број функционери од неговиот кабинет во Пекинг, планираните разговори на Бајден со Си на маргините на форумот за азиско-пацифичка економска соработка од 15 до 17 ноември во Сан Франциско треба да го украдат вниманието.
И тој и неговите партнери од Г7 истакнаа дека настојуваат да ги „де-ризикуваат“ нивните односи со Кина, а не да се „откачат“ од втората по големина економија во светот.
Како и да го наречете, овој процес е на пат да го преобликува глобалниот финансиски поредок, како и инвестициските и трговските модели.
Трговските и инвестициските текови веќе се менуваат на начини што сугерираат дека глобалната економија би можела да се подели на два блока; на пример, Кина сега тргува повеќе со глобалниот југ отколку со западот.
И покрај високата цена на економската фрагментација, Кина, сакајќи да ја ограничи својата ранливост на идните притисоци, тивко одвојува големи делови од својата економија од Западот.
Во не мал дел, Америка самата си е виновна за сегашната ситуација. Со активно олеснување на економскиот пораст на Кина во текот на четири децении, таа помогна да се создаде најголемиот ривал со кој некогаш се соочила.
Денес, Кина може да се пофали со најголемата морнарица и крајбрежна стража во светот и отворено ја предизвикува западната доминација на глобалниот финансиски систем и меѓународните институции.
Всушност, Кина работи напорно за да изгради алтернативен светски поредок, со самата себе во центарот.
Иако сегашниот систем често се нарекува со неутрални термини како што е „глобалниот поредок заснован на правила“, тој несомнено е насочен кон САД.
Не само што САД во голема мера ги направија правилата на кои се заснова тој налог; тие, исто така, се чини дека веруваат дека се изземени од клучните правила и норми, како што се оние кои забрануваат мешање во внатрешните работи на другите земји.
Меѓународното право е моќно против немоќните, но немоќно против моќните.
Кога станува збор за создавање на алтернативен светски поредок, сегашната глобална средина опфатена со конфликти лесно може да биде од корист за Кина.
На крајот на краиштата, војната беше таа што доведе до глобалниот поредок предводен од САД, вклучувајќи ги и институциите кои го поддржуваат, како што се Меѓународниот монетарен фонд, Светската банка и Обединетите нации.
Дури и целисходната реформа на овие институции се покажа многу тешка во мирнодопски услови.
Ова секако важи за ОН, кои се чини дека се во неповратен пад и се повеќе маргинализирани во меѓународните односи.
Застојот во Советот за безбедност на ОН доведе до префрлање на поголема одговорност на Генералното собрание на ОН, кое беше принудено да усвои резолуција за војната во Газа со која се повикува на „хуманитарен прекин на огнот“ и крај на израелската опсада.
Но, Генералното собрание е суштински слабо и, за разлика од Советот за безбедност, неговите резолуции не се правно обврзувачки.
Како што се уриваат институциите предводени од САД, така се распаѓа и авторитетот на Америка надвор од нејзините граници.
Дури и Израел и Украина – кои зависат од САД како нивен најголем воен, политички и економски поддржувач – повремено ги отфрлаа американските совети.
Израел го отфрли советот на Америка да ги намали своите воени напади и да стори повеќе за да ги минимизира цивилните жртви во и онака лошата хуманитарна ситуација во Газа.
Американските власти го обвинија бавниот напредок на контраофанзивата на прекумерната дисперзија на украинските сили.
Освен глобалното преуредување што се чини дека го предизвикува кинеско-американското ривалство, можни се и важни регионални промени.
Долготрајниот конфликт во Газа може да предизвика геополитичка реорганизација на поширокиот Блиски Исток, каде што речиси секоја голема сила – освен Египет, Иран и Турција – е конструкција од дваесеттиот век создадена од Западот (особено Британците и Французите).
Војната на Израел веќе ја зајакнува геополитичката улога на Катар богат со гас, регионален критичар кој стана меѓународна параја за финансирање на насилните џихадисти, вклучително и Хамас.
Ако конфликтот се прошири надвор од Газа, геополитичките последици ќе бидат уште подалекусежни.
Што и да следи, Украина лесно може да биде меѓу најголемите губитници.
Како што призна украинскиот претседател Володимир Зеленски, војната во Газа веќе го „одвлекува фокусот“ од борбата на неговата земја против Русија во време кога Украина не може да си дозволи да го забави протокот на помош од Западот.
Сепак, има се поголем број на сили и трендови – вклучувајќи ја сè помилитаризираната економија на Русија, подемот на Кина и растечката економска тежина на глобалниот југ – кои ги прават фундаменталните промени во меѓународниот поредок поверојатни.
Во меѓувреме, светот се бори со зголемената нееднаквост, растечкиот авторитаризам, брзиот развој на трансформативните технологии како вештачката интелигенција, деградацијата на животната средина и климатските промени.
Иако е невозможно да се знаат сите детали, фундаменталниот глобален геополитички ребаланс изгледа речиси неизбежен.
Духот на постојан конфликт меѓу Западот и неговите ривали – особено Кина, Русија и исламскиот свет – сега претставува голема опасност.
Брахма Челани е професор по стратешки студии во Центарот за политички истражувања со седиште во Њу Делхи и соработник на Академијата Роберт Бош во Берлин и автор на книгата Вода, мир и војна: Соочување со глобалната водна криза (Роуман и Литлфилд, 2013).
Copyright: Project Syndicate, 2023.
www.project-syndicate.org