Американскиот фармацевтски гигант Фајзер ја тужи полската влада затоа што не платила 60 милиони дози од вакцината против Ковид-19 што ја разви со BioNTech.
Тужбата, која доаѓа додека Полска се подготвува за промена на власта по изборите во октомври, ја означува кулминацијата на 19-месечната битка меѓу Варшава и Фајзер за предозирање со вакцини.
Политико пишува дека корените на конфликтот може да се бараат назад во договорот од огромниот 1,1 милијарди дози што Европската комисија го потпиша со Pfizer во 2021 година, кој стана контроверзен поради пријавената размена на текстуални пораки помеѓу претседателката на Комисијата Урсула фон дер Лајен и шефот на Pfizer директор Алберт Бурл.
„Pfizer и BioNTech се обидуваат да ја натераат Полска да ги исполни своите обврски во врска со нарачките за вакцината Ковид-19 дадени од полската влада како дел од нивниот договор за снабдување на Европската унија потпишан во мај 2021 година“, рече портпаролот на Pfizer, додавајќи дека BioNTech, исто така, се приклучува кон постапката.
Нарачани дози кои воопшто не беа потребни
Според полскиот весник „Газета права“, „Фајзер“ покренала граѓанска постапка пред судот во Брисел бидејќи дозите биле купени преку заеднички договор за набавка на ЕУ, подготвен според белгискиот закон.
Првото рочиште е закажано за 6 декември.
Во 2021 година, Комисијата потпиша договор со Pfizer за до 1,8 милијарди дози од нејзината вакцина, од кои на крајот беа нарачани 1,1 милијарди дози.
Овој договор за заедничко купување, постигнат од Комисијата во име на земјите од ЕУ, ги засени претходните набавки на вакцини од страна на блокот и ги поттикна другите производители на вакцини да се жалат дека тие се истиснати од пазарот.
Големината на договорот оттогаш и е воденички камен околу вратот на Комисијата, а не само поради загриженоста за транспарентност бидејќи Фон дер Лајен одби да разговара за нејзината лична улога во преговорите.
Земјите се договорно обврзани да купуваат дози кои, како што се испостави, не им биле потребни.
Во април 2022 година, тогашниот полски министер за здравство Адам Ниџиелски објави дека земјата престанала да прима пратки со вакцини.
Тој рече дека Полска се повикала на клаузулата за виша сила во договорот, наведувајќи го финансискиот притисок предизвикан од приливот на бегалци од украинската војна и економското нарушување што следело.
„Што беше ветено? Навистина би сакале да знаеме“
Тој објасни и дека поради подобрувањето на состојбата со пандемијата има помала потреба од вакцини.
Во тоа време, полската влада беше предводена од Матеуш Моравјецки од партијата Право и правда (ПиС), а за многу прашања Полска беше во голема мера изолирана.
Меѓутоа, не ѝ требаше многу време на група од девет други земји, сите во Источна и Централна Европа, да го следат примерот на Полска.
Иако не отидоа толку далеку што ги прекинаа испораките, се пожалија дека мораат да трошат пари за дози кои не им требаат во време на економски турбуленции.
Земјите извршија притисок врз Комисијата повторно да преговара за договорот и постојано го покренуваа ова прашање на состаноците на министрите за здравство на ЕУ.
Комисијата успеа да го натера Pfizer да одложи некои испораки, но тоа не беше доволно.
Како што стапките на вакцинација се намалуваа, земјите надвор од групата на ЦИЕ почнаа да се приклучуваат на повикот за повторно преговарање.
Неодамна одржаните избори во Полска
Во еден момент дури почнаа да бараат поголема транспарентност на првичните преговори меѓу Pfizer и Комисијата.
„Што беше ветено? Навистина би сакале да знаеме“, рече белгискиот амбасадор Пјер Картујвелс минатиот декември.
Комисијата во мај годинава тивко го соопшти договореното преку нови преговори за спорниот договор.
Новата верзија на договорот го намали – за неодреден износ – бројот на преостанатите дози, додека испораките исто така ќе бидат продолжени до 2026 година.
Полска, сепак, одби да го потпише ревидираниот договор.
Работата изгледаше мртва додека не дојде до знаење дека Pfizer е подготвен да ја тужи владата.
Тајмингот е очигледен, доаѓа по изборите во Полска во октомври, на кои ПиС го загуби владејачкото мнозинство, а опозицијата освои доволно места за да го стави Доналд Туск, политичар од десниот центар, на власт.
Непријатна ситуација за Туск
Фајзер му плаќа на Туск скапа сметка која може да достигне и до 1,2 милијарди евра врз основа на цена од 19,50 евра по доза, како што објави Фајненшл тајмс (точните детали од договорот остануваат тајна).
Тужбата, исто така, доаѓа во време кога полската економија е во застој, но Pfizer сака тужбата да испрати јасен сигнал до сите земји кои можеби ќе сакаат да се извлечат од плаќањето на она што го должат.
Туск ќе се најде во неволја бидејќи сака да одржува добри односи со Брисел и би можел да почувствува поголем притисок да ги почитува договорите за кои се преговара преку заедничкиот договор за набавка на Комисијата.
Портпаролот на Pfizer рече дека одлуката за поднесување тужба е донесена „по долго прекршување на договорот и период на добра волја дискусии меѓу страните“.
Полската министерка за здравство Катаржина Сојка рече дека случајот е тежок, но дека има шанса спорот да се заврши „на позитивен начин“.