Кој е победник, а кој губитник од бранот на глобализацијата што започна во 80-тите години и е прашање кое долги години се поставува во дебатата дали овој процес бил лош или добар за светот.
За да се најде одговорот се користеле различни методологии, а сите покажале едно – богатите станаа побогати во глобализацијата.
Добротворната организација Оксфам во својот извештај „Опстанок на најбогатите“, објавен деновиве, го потврди тој тренд.
Најбогатите еден процент во светот зграпчиле речиси две третини од 42.000 милијарди ново богатство создадено од 2020 година, објави Оксфам на маргините на Светскиот економски форум во Давос, каде се собираат најмоќните и најбогатите луѓе во светот.
Богатството на милијардерите расте за 2,7 милијарди долари дневно, додека најмалку 1,7 милијарди работници сега живеат во земји каде што инфлацијата ги надминува платите, се вели во извештајот.
Самостојни милијардери и наследници
Еден процент од светските богаташи се состојат од милијардери кои се дури и надвор од нормалната класа на богати, па често ги нарекуваат екстремно богати или супербогати.
Меѓутоа, како на прво место стекнале толку многу богатство? Друго прашање е како го зголемуваат?
Постојат некои студии кои се обиделе да одговорат на овие прашања.
Економистот Каролин Фројнд и нејзините колеги направиле големо истражување низ годините врз основа на листите на Форбс на најбогатите луѓе во светот, па тие резултати ги надополниле со лична студија за милијардерите на листата.
Сакале да откријат дали самите стекнале богатство или го наследиле, дали се основачи или директори на фирми со огромни профити, дали имаат политички врски или се создадени во процес на приватизација.
Според нивните заклучоци, до 80 отсто од најбогатите луѓе во Русија своето богатство го стекнале преку приватизација на нафтената индустрија или преку политички врски.
Исто така, резултатите покажуваат дека во Кина има многу милијардери со политички врски, но и многу основачи на компании кои ги продаваат и извезуваат своите производи и на тој начин остваруваат огромни профити.
Во Европа и Латинска Америка, многу милијардери го наследиле своето богатство, додека САД го предводат патот со таканаречените само-создадени милијардери кои сами го стекнале своето богатство, пишува Ал Џезира.
Кога милијардерите се делат на независни и на наследеници, очигледно е дека наследениците биле подоминантни во 1996 година.
Технолошкиот бум од 2001 година помогна да станат мнозинство милијардери кои самите си ги создале парите.
Повеќе од половина од европските милијардери го наследиле своето богатство, во споредба со една третина во САД.
Најстарото богатство се наоѓа и во Европа, така што повеќе од 20 отсто од милијардерите се всушност четвртата, па дури и постарата генерација наследници на богатството, додека во САД наследеното богатство е претежно во рацете на втората генерација.
Дури и компаниите поврзани со независно стекнување богатство се постари во Европа, што укажува дека е потребно многу подолго за да се развие бизнис во Европа, односно дека развојот на една компанија во милијардерски бизнис е многу побавен на овој континент отколку во САД, каде што има многу млади успешни компании .
Парите се репродуцираат сами по себе
Економистите генерално не ги сметаат списоците објавени од списанија како Форбс за веродостојни и точни за проучување на економските трендови, но во отсуство на такви податоци тие мора да се потпрат на нив, бидејќи владите и националните статистички агенции не можат да ја следат глобализацијата на капиталот и нивните алатките за истражување се недоволни за таков тип на анализа.
Форбс ја објави првата листа на милијардери во 1987 година, кога доминираа јапонските милијардери.
Од 1995 до 2009 година листата ја презедоа американски милијардери.
Според Форбс, во 1987 година имало само пет милионери на 100 милиони возрасни луѓе, а тој број се зголемил на 30 до 2013 година.
Како и зошто богатите стануваат побогати?
Економистот Томас Пикети наведува дека станува збор за мала група граѓани на кои им оди исклучително добро во споредба со остатокот од светската популација.
Причина за тоа, додава тој, е начинот на кој се враќа капиталот.
Според него, богатите можат да издвојат дел од своите средства за нови инвестиции и на тој начин да се опорават и да го зголемат своето богатство.
Личноста со екстремно богатство може да живее раскошен живот користејќи само мал дел од својот приход секоја година, така што лесно може да го реинвестира својот капитал и да заработи уште поголемо богатство.
Како што вели Пикети, парите имаат тенденција да се репродуцираат самите.
На пример, помеѓу 1990 и 2010 година, богатството на Бил Гејтс, основачот на Мајкрософт кој е олицетворение на успешен богат претприемач, го зголеми своето богатство од четири на 50 милијарди долари.
Во истиот период, богатството на Лилијан Бетанкур, наследничката на L’Oreal, водечката светска козметичка компанија која нејзиниот татко ја основал во 1907 година создавајќи различни бои за коса, порасна од две на 25 милијарди долари, според Форбс.
Така, богатството и на Гејтс и на Бетенкур имаше годишна стапка на раст од повеќе од 13 отсто помеѓу 1990 и 2010 година.
Пикети заклучува дека штом ќе се создаде огромно богатство, самиот капитал расте со одредена брзина и може да продолжи да расте брзо со децении само поради неговата големина.
Исто така, додава тој, овој раст често комбинира елемент на вистинска претприемничка работа, елемент на чиста среќа – на пример, некој прави клучна инвестиција во вистинско време по добра цена – но и кражба и корупција.
Што е погрешно?
Многумина се прашуваат дали има нешто лошо во тоа што мал број луѓе поседуваат екстремни количини на богатство.
Ваквото прашање е и во фокусот на развојните теории и пристапот заснован на способноста на поединецот, што е карактеристично за капитализмот.
Некои веруваат дека нема ништо лошо во тоа група поединци во едно општество да станат екстремно богати се додека тоа се прави на легален начин, бидејќи секој што живее во капиталистички систем има еднаква можност да оствари профит на конкурентен пазар.
Таму се изнесени аргументи дека секој од нас има слобода да стане претприемач, и ако во тој потфат се задоволат барањата на луѓето, тогаш наградата е големата добивка – односно, капиталистичкиот систем ги наградува оние кои придонесуваат со своите вештини за потребите на другите.
Сепак, други научници предупредуваат дека тоа има последици за долгорочната динамика на акумулација и дистрибуција на богатството и придонесува за глобална нееднаквост.
Како што вели Пикети, никој не негира дека е важно општеството да има претприемачи и иноватори.
Меѓутоа, проблемот е што само овој аргумент за претприемништвото не може да ја оправда сета нееднаквост и јазот меѓу богатите и сиромашните во светот, без оглед на фактот дека екстремното богатство може да расте и да се размножува надвор од сите разумни граници и надвор од рационално оправдување во смисла на социјална алатка.
Неговиот предлог, како и на многу економисти (како и извештајот на Оксфам) е, меѓу другото, прогресивно оданочување на богатите.
„Оданочувањето на супербогатите и големите корпорации е излезот од денешните кризи кои се преклопуваат. Време е да се разоткрие згодниот мит дека намалувањето на даноците за најбогатите значи дека нивното богатство некако „се прелева“ на сите други. Четириесет години даночни намалувања за супербогатите покажаа дека плимата не ги крева сите бродови – само суперјахтите“, сликовито заклучува Оксфам во својот извештај.