Косово и нова геополитичка мапа на Балканот?!
Пишува: м-р Слободан ТОМИЌ
Последните настани на северот на Косово потсетуваат на настаните од 1990-тите и се закануваат со ескалација на конфликтот. Во последните неколку години е забележливо отсуство на дијалог меѓу официјален Белград и Приштина преку ЕУ.
Одговорноста не е само кај учесниците во дијалогот, туку и кај посредникот на ЕУ и целата меѓународна заедница, која се покажа како инертна и неефикасна на Косово и на Западен Балкан. Милијарди евра/долари од парите на даночните обврзници од ЕУ/САД се потрошени со скромни резултати.
Резултирачката ситуација во Косово има своја историја. Република Србија издаде и регистарски таблички за општините на територијата на Косово, кои важеа до 14 септември 2021 година.
Во унилатерален потег, косовските власти воведоа пробни таблички за возила од Србија, наведувајќи го „реципроцитет“ во однос на укинувањето на регистарските таблички, бидејќи косовските власти имаа намера да ги укинат регистарските таблички, кои ги носеа ознаките на српските општини.
Со посредство на ЕУ беше поставен рок од една година за решавање на овој проблем и покрај првиот договор за слобода на движење, кој
Белград и Приштина го склучија во Брисел. Ескалацијата на ситуацијата продолжи со негирање на правото на косовските Срби да гласаат на парламентарните и претседателските избори во Србија.
Кога истече времената спогодба склучена со посредство на ЕУ за регистарски таблички, косовските власти почнаа да најавуваат казнување на возачите кои управуваат возила со српски регистарски таблички и најава за одземање на таквите возила.
Ова предизвика силен отпор кај Србите, особено на северот на Косово.
Српските претставници се повлекоа од косовските институции, а градоначалниците на четири општини на северот на Косово поднесоа оставки. Српските полицајци се пензионираа од косовската полиција.
Косовските власти се обидоа да организираат вонредни локални избори во четири општини на север со мнозинско српско население за испразнети градоначалнички места, што доведе до неодобрување на населението и зголемен отпор кон овие активности.
Централната изборна комисија (ЦИК) на Косово се обиде со помош на специјалните косовски полициски сили да организира подготовки за вонредните локални избори на северот на Косово, но беше физички спречена во тоа.
ЦИК продолжи со својата работа на северот на Косово и тоа предизвика силен револт кај локалното српско население и доведе до општ бунт.
Поради тоа, вонредните локални избори беа одложени за 23 април 2023 година, кои српските партии повторно ќе ги бојкотираат доколку не се создаде амбиент за избори, односно доколку не се постигне политички договор.
Барикадите беа поставени како реакција на апсењето на тројца Срби. особено до неодамна припадникот на косовската полиција Дејан Пантиќ.
На различни локации беа поставени околу 15 барикади. Властите во Приштина се заканија дека косовската полиција насилно ќе ги отстрани барикадите, но сепак тоа го побараа од силите на КФОР.
Договори од Куманово, Брисел и Вашингтон
По интервенцијата на НАТО на Косово во 1999 година, мирот беше воспоставен со потпишување на Воено-техничкиот договор (Кумановскиот договор), кој по повлекувањето вклучуваше враќање на договорениот број југословенски и српски воен и полициски персонал на Косово. да ги извршуваат своите должности во согласност со анекс
2. Тогашните власти во Србија не ја искористија оваа можност. Советот за безбедност на ОН донесе резолуција 1244 (1999), со која територијата на Косово беше ставена под мандат на ОН.
Договорот од Брисел, беше потпишан во 2013 година и предвидува нормализација на односите и олеснување на животот на граѓаните на Косово. Една точка од договорот беше поврзана со формирањето на Заедницата на српските општини (ЗСО), која не беше спроведена ниту со сите забелешки што ги имаше Уставниот суд на Косово при одлуката за оцена на уставноста на формирањето на ЗСО.
Собранието на Косово го ратификуваше Бриселскиот договор, а Уставниот суд на Косово одлучи Здружението/Заедницата ЗСО сепак да се формира. Специјалниот пратеник на САД за Западен Балкан, Габриел Ескобар изјави дека од перспектива на САД, формирањето на Заедницата на српски општини (ЗСО) е правно обврзувачко во рамките на договорот постигнат пред 10 години меѓу Србија, Косово и ЕУ, и рече:
„За нас тоа е обврска, бидејќи ние го поддржавме тој процес и една политичка партија не може еднострано да се повлече од него, па ќе бараме начини да ја реализираме таа идеја“.
Иако беше потпишан Бриселскиот договор, негова целосна имплементација не дојде, главно поради опструкциите на косовските власти, за спроведување на Бриселскиот договор, особено делот што се однесува на исчезнатите лица (архива на ОВК/УЧК) и формирањето на Унијата. на српските општини (ЗСО).
Потпишаните договори за „економска нормализација“ во Вашингтон во септември 2020 година во никој случај не го доведуваат во прашање дијалогот што се одвива меѓу официјален Белград и Приштина преку ЕУ.
Прашањето за имотот е еден од клучните спорови меѓу официјален Белград и Приштина.
Договорот од Вашингтон предвидува решавање на користењето и управувањето со езерото Газиводе/Лиќени и Ујманит, а во оваа насока веќе е изработена физибилити студија.
На тоа треба да се додадат десетици илјади барања на граѓани од српска националност за враќање на приватниот имот.
Спорот постои и кога станува збор за други имоти на Косово, а најчесто се споменуваат Рударско-металуршкиот и хемискиот комбинат „Трепча“ и имотот во енергетскиот сектор чија вредност се проценува на над три милијарди евра.
Договорите од Куманово, Брисел и Вашингтон не биле целосно имплементирани, бидејќи потписниците на договорите селективно преземале обврски во согласност со нивните еднострани интереси, со пасивност и отсуство на меѓународната заедница во спроведувањето на потпишаните договори.
Всушност, и двајцата се жртви на неспособноста на ЕУ, да ги решава европските проблеми. Спроведувањето на договорите од Брисел и Вашингтон е пат кон воспоставување постојан мир и долгорочна стабилност и превентивно елиминирање на нови инциденти и ситуации како што беше последниот на северот на Косово. Наративот за трансформација на регионот не е наратив на конфликт.
Сите мора да покажат волја за изнаоѓање решение по 23 години од војната во Косово, а решението е спроведување на досега потпишаните договори. Главното прашање е дали и на кој начин регионот ќе се трансформира или ќе живее во недовршени и замрзнати конфликти.
Реинтегрирајте го северот на Косово по моделот на Источна Славонија
Косовските власти не пристапија активно и сериозно кон реинтеграцијата на српската заедница во косовското општество и институции. Редовното производство на конфликти не е пат кон реинтеграција и не води кон создавање одржливо општество за сите граѓани.
ЕУ не го загуби кредибилитетот затоа што американската администрација се приклучи на дијалогот меѓу Белград и Приштина, туку затоа што поединечни земји-членки делегираа свои специјални пратеници, со што практично се доведе во прашање авторитетот на Брисел.
Без поголемо вклучување на САД во дијалогот, а особено во фазата на приближување до конечниот сеопфатен правно обврзувачки договор, тешко е да се очекува некаков значаен напредок и негово завршување.
Враќањето на Србите во косовските институции е резултат на поширок договор, кој им овозможи на косовските Срби да гласаат на сите избори во Србија на територијата на Косово. Сето тоа беше можно додека Албин Курти (ЛВВ) не дојде на власт.
Пресвртна точка во односот на дел од меѓународната заедница кон властите во Приштина е неодамна одржаната заедничка седница на парламентите на Косово и Албанија во Тирана, а од друга страна косовските власти редовно ја обвинуваат Србија за мешање во Косово. Со тој потег косовските власти ја загубија убедливоста и кредибилитетот во обвинувањата против Србија.
Косовските власти треба да ги вклучат сите напори за реинтеграција на Србите во косовското општество и институции на мирен и цивилизиран начин, како што Србите беа реинтегрирани во Хрватска во областа на Источна Славонија преку ОН. Јужен Тирол е сличен пример.
Тие искуства се драгоцени, но властите во Приштина очигледно не се заинтересирани за таков пристап.
Дали Косово може да ја доживее судбината на Авганистан и Ирак?
Србија е опкружена со земји членки на НАТО и е свесна за својата позиција. Поучена од историското искуство, таа секако не сака да биде прва што ќе започне нов конфликт и ќе ја преземе хипотеката и одговорноста за започнување на конфликтот.
Србија е на историскиот максимум на економски развој во својата модерна историја со рекордни странски инвестиции во 2022 година во износ од четири милијарди евра. Дел од српската опозиција и албанските политички партии преку Српската листа (СЛ) редовно се обидуваат да се пресметаат со претседателот на Србија, Александар Вучиќ (СНС).
Евентуалниот нов конфликт на Косово не би бил локален, тој наскоро би се проширил. Прашањето е дали косовските политички елити се подготвени да ја одложат иднината на Косово поради нивната неодговорна политика.
Аналитичарите сметаат дека Србија не сака да ги повтори грешките од минатото. Можам да започнам конфликт и други, не само Србија и Косово, односно Србите и Албанците.
Војната во Украина покажа дека постојат спротивставени полицентрични центри на моќ, кои одговараат на ескалацијата на конфликтите во различни делови на Европа.
Украинската војна не треба да се копира на Балканот, кој се уште не ги залечил раните од претходните војни. Едностраните потези може да доведат до ескалација.
Загрижувачки се информациите дека и дел од естаблишментот во Вашингтон размислува за можноста за американско повлекување од Косово, како што беше направено во Авганистан и Ирак.
Тоа сценарио не би било добро ниту за Косово, ниту за Југоисточна Европа, бидејќи американското присуство е гаранција за релативен мир и стабилност во тој дел од Европа.
Косово и неговите граѓани имаат право на својата иднина и политичките структури не смеат да се коцкаат со нивната иднина.
За ситуацијата во Косово најдобро говори фактот дека Косово сè уште има воспоставен визен режим за земјите од ЕУ, дури и за Босна и Херцеговина.
Тоа е вистинската слика за Косово денес. Најважно во овој момент е што Србите на подигнатите барикади го послушаа барањето на претседателот на Србија, Александар Вучиќ за отстранување на барикадите, додека косовските правосудни органи го ослободија Дејан Пантиќ, чие апсење беше причина за поставувањето. на барикадите, од притвор.
Конечно, за каков било напредок треба да се прекине редовното производство на кризи на Косово.
Одложување на конфликтот
Формирањето на Заедницата на српските општини (ЗСО) е услов на Српската листа (СЛ) за враќање на Србите во косовските институции, услов за отстранување на барикадите е повлекување на специјалните единици на косовската полиција од север. , како и ослободување на тројцата уапсени Срби.
Косовските власти им дадоа гаранции на ЕУ и на САД дека нема да има апсења на Срби за учество во протести и барикади, што го отвори патот за отстранување на барикадите. Барикадите беа отстранети, но тензијата и недовербата останаа.
Инцидентите на Косово треба да се сфатат крајно сериозно и да се преземат сите неопходни мерки за да не се повторат, бидејќи моменталната ситуација во регионот и Европа во контекст на украинската криза претставува вистински безбедносен предизвик и закана.
Ваквиот начин на решавање на произведените кризи само го одложува конфликтот, кој станува се поизвесен.