Досега, единствениот извор на податоци за бројот на жртви во Газа беше локалното Министерство за здравство. Израел постојано ги отфрлаше тие бројки како превисоки.
Сега, независна студија покажува дека вистинскиот број би можел да биде уште поголем.
Студиите обично се занимаваат со бројки и податоци, научни методи и проекции.
Ова е случај и со неодамнешната студија за смртните случаи во војната во Газа, предводена од Мајкл Спагат од Универзитетот Кингс Холовеј во Лондон.
Студијата проценува дека повеќе од 80.000 Палестинци биле убиени во израелската војна во Газа до почетокот на јануари оваа година.
Едно е важно за Спагато, истражувач на војни и конфликти:
„На крајот на краиштата, станува збор за запомнување на секоја поединечна жртва. Имињата на мртвите да бидат запишани на списоците, што во моментов може да го направи само Министерството за здравство во Газа, вели тој.
Спагат верува дека овие списоци се „претежно точни“ – иако Министерството го контролира Хамас, кој е класифициран како терористичка организација од Европската Унија, САД и други.
„Министерството за здравство во Газа ги наведува имињата на починатите со нивниот број на социјално осигурување, возраст и пол. Ова лесно може да се потврди“, вели тој.
И тоа веќе е направено: во февруари оваа година, научниците објавија студија во списанието „Лансет“ во која споредија, на пример, некролози на социјалните медиуми со листи на палестинското Министерство за здравство.
И дојде до заклучок дека ниту едно име не е додадено на листата на министерството во Газа. Всушност, имињата недостасуваат.
Таа студија веќе заклучи дека бројките од Газа веројатно се значително потценети.
Истражувањето беше спроведено од теренски истражувачи во Газа
Сега, за прв пат, е спроведена студија целосно независно од листите што ги води Министерството за здравство во Газа.
Истражувачите, предводени од Мајкл Спагато, интервјуираа луѓе за починати членови на нивните домаќинства.
Европските истражувачи соработуваа со палестинските колеги од Палестинскиот центар за истражување на политички анкети (PCPSR).
Таа независна истражувачка организација, предводена од политикологот Халил Шикаки, е финансирана, меѓу другото, од приватни фондации, но и од Европската Унија.
Седиштето му е во Рамала на Западниот Брег, но има искусен персонал и во Појасот Газа.
„Не ни требаше дозвола за влез во Газа – веќе бевме таму“, објаснува Спагат, опишувајќи го собирањето податоци во акутната воена зона, каде – со исклучок на неколку хуманитарни организации – надлежниот израелски орган (COGAT) речиси никому не дозволува влез.
Покрај тоа, Израел им забрани влез на странски новинари од почетокот на војната.
„За среќа, досега ниту еден од нашите теренски истражувачи не е убиен. Сите се живи“, вели Спагат.
Теренските истражувачи интервјуирале претставници на 2.000 домаќинства, што е репрезентативно за населението на Газа пред терористичкиот напад на Хамас врз Израел на 7 октомври 2023 година.
Не им беше дозволено да влезат во областите што израелската армија ги затвори како конфликтни зони.
Сепак, бидејќи голем дел од населението на Газа е раселено, истражувачите можеа да разговараат со луѓе по потекло од северниот дел на Појасот Газа или Рафа, на места како што е шаторскиот камп Ал Маваси.
Смрт од неухранетост и болести
Нивниот заклучок е следниот: помеѓу 7 октомври 2023 година и 5 јануари 2025 година, бројот на директни смртни случаи во војна е приближно 75.200.
Споредувајќи ја таа бројка со бројот објавен од Министерството за здравство – 45.805 смртни случаи во истиот период – станува јасно дека истражувањето на тимот на Спагато и Шикаки покажува дека вистинскиот број на смртни случаи е околу 60 проценти поголем од оној објавен од Министерството за здравство во Газа.
Тоа би значело дека од почетокот на војната, приближно секое 25-то лице во Појасот Газа, дом на 2,3 милиони луѓе.
На тоа се додава и бројот на таканаречени „индиректни смртни случаи во војна“, т.е. од сите оние кои починале поради неухранетост или болест во воени услови – и минус бројот на луѓе кои би умреле од старост или болест без воената ситуација.
Истражувачите проценуваат дека имало 8.540 „индиректни смртни случаи во војна“ во тој период.
Ова е значително помал број од претходно проценетиот. Студија во Лансет од јули 2024 година.
Веќе се претпоставува дека за секоја регистрирана смрт треба да се додадат четири дополнителни индиректни смртни случаи во војна.
Хуманитарните организации со месеци предупредуваа дека цивилите во Газа би можеле да умрат од неухранетост и болести – многумина проценуваа дека имало десетици илјади индиректни смртни случаи во војна.
Спагат го припишува помалиот број на фактот дека населението во Газа пред војната било младо и претежно здраво.
Здравствениот систем таму бил исто така добар, а стапката на вакцинација била висока „благодарение на ООН и многу хуманитарни организации“.
Бројот, вели тој, воопшто не е низок во споредба со другите воени зони.
„Нашите податоци покажуваат дека хуманитарните организации досега направиле многу добра работа за одржување на населението во живот“, вели тој.
Спагат нагласува дека студијата е спроведена пред единаесетнеделната целосна блокада на Израел за испорака на помош за Газа.
„Луѓето во Газа се неухранети. Кога ќе се појават болести, сè може да се случи многу брзо. Дури и ако следната недела се прогласи примирје и се одржи, бројот на индиректни смртни случаи повторно нагло би се зголемил. Нашите податоци не се конечни“, вели тој.
Сепак, таа студија сè уште не е независно рецензирана, т.е. не е проверена од научници кои не учествувале во тоа истражување.
Станува збор за таканаречен предпечатен материјал и затоа бројките не можат да се сметаат за конечни.
Сепак, таа е во согласност со студијата објавена во списанието „Лансет“, која го разгледа списокот со имиња на Министерството за здравство на Газа.
Може ли да се користат податоци од Хамас?
Користејќи различни методи, но со слична цел, работеа и истражувачи предводени од Спагато и Шикаки.
Тие сакаа да испитаат дали Министерството за здравство во Газа, контролирано од Хамас, кое секој ден брои нови смртни случаи во Појасот Газа, може да се користи како сигурен извор.
„Јасно покажуваме дека не претеруваат со бројот на смртни случаи. Студијата, исто така, покажува дека тие даваат реална слика за демографијата на смртните случаи. Процентот на жени, деца и стари лица што го пресметавме прилично се совпаѓа со бројките од Министерството за здравство во Газа“, вели Спагат.
Според студијата, повеќе од 30 проценти од директните смртни случаи биле деца под 18 години.
Дополнителни 22 проценти биле жени, а околу четири проценти биле луѓе над 65 години. Повеќето од загинатите биле мажи на возраст меѓу 15 и 49 години.
Дали ова значи дека борците биле цел на убиство?
Речиси неверојатен број: 100.000 загинати
„Не“, одговара Спагат. „Во војните, младите мажи секогаш се најмногу убиени. Студијата – како и Министерството за здравство на Газа – не прави разлика помеѓу борците и цивилите. Ќе ги доведовме нашите теренски истражувачи во опасност ако прашаа дали членови на Хамас живеат во тоа домаќинство“, вели Спагат.
„Може да се посомнева дека се израелски разузнавачки агенти. Затоа, овие податоци не беа собрани.“
Спагат нагласува: „Имаме многу голем број убиени мали деца, што е нешто посебно.“
Тој се двоуми да прави споредби, но вели дека „четири проценти од населението е убиено во Газа – тоа не сме го виделе во ниедна друга војна во 21 век.“
Ако бројките од студијата на Спагато и Шикаки се проектираат до денес, брзо се достигнува бројка од 100.000.
Тоа е речиси незамислив број на смртни случаи – зад кој се кријат имињата и приказните на луѓето.
Знаеме некои од нив. Како семејството Ал-Наџар. Децата Јахја, Ракан, Руслан, Џубран, Ева, Риван, Сајден, Лукман и Сидра беа убиени во израелски воздушен напад врз Кан Јунис на 23 мај 2025 година.
Мајката преживеа бидејќи беше на должност како лекар во болницата. Единствениот преживеан од нападот беше нејзиниот единаесетгодишен син Адам.
Таткото на децата, доктор Хамди ал-Наџар, почина неколку дена подоцна од повредите здобиени во нападот. Нивните имиња – за разлика од имињата на повеќето од загинатите – се раширија низ целиот свет.