Пред 45 години исчезна најпознатиот брод изграден во СФРЈ за норвешки клиент, кој од двете страни се рекламираше како „брод што не може да потоне“.
Кога овој огромен и технолошки многу иновативен танкер исчезнал на 30 декември 1975 година, тој станал најславниот брод од тоа време и бил наречен „југословенски Титаник“.
Неговите остатоци никогаш не биле пронајдени, ниту официјално биле утврдени причините за несреќата, но бројни теории на заговор кружеа во јавноста.
Кои биле причините за неговата трагедија?
Кога бил изграден, тој бил најголемиот и технолошки најсложен брод што го изградила СФРЈ. Кога потонал четири години подоцна, тоа била една од најлошите поморски несреќи од таа ера.
Во тоа време била покрената најголемата истрага и била исплатена најголемата сума на надоместок платена од британската осигурителна компанија „Лојд“ – 82 милиони долари во денешен еквивалент. Таа несреќа предизвикала многу шпекулации и бројни теории на заговор.
За денешните млади луѓе, името на тој брод сигурно не значи ништо. Постарите генерации го паметат тој брод како „Југословенски Титаник“. Но, неговото вистинско име било „Берге Истра“.
СФРЈ меѓу петте најголеми светски бродоградители
Денес е тешко да се замисли дека овие области порано биле меѓу суперсилите во бродскиот сообраќај.
Од 60-тите до 80-тите години на минатиот век, СФР Југославија била една од петте најголеми светски индустрии во бродоградителството. Илјадници бродови се изградени низ целиот свет во неговите бродоградилишта, особено во источен Јадран.
Сепак, еден од овие бродови имал судбина која е неспоредлива со кој било друг југословенски брод – стана славен и истовремено озлогласен како никој друг.
„Берге Истра“ бил „танкер мамут“, изграден во бродоградилиштето „Улјаник“ во Пула во 1972 година. Тоа бил еден од 11 танкери долги над 300 метри, изградени од работници во бродоградилиштето Пула од 1972 до 1977 година за Норвешка, Шведска, Индија и Нигерија.
#EfeméridesCanarias 30 diciembre 1975. Naufragio del superpetrolero Berge Istra. Dos canarios, únicos supervivientes pic.twitter.com/rXVjFhkzYk
— Historia de Canarias (@H_deCanarias) December 30, 2015
Најмодерни безбедносни стандарди во тоа време
„Берге Истра“ бил првиот меѓу нив и дотогаш најголемиот брод изграден во СФРЈ. Танкерот пловел за норвешката бродска компанија „Бергесен“, под знамето на Либерија. Неговиот носечки капацитет бил 283.878 тони.
„Берге Истра“ се рекламирал во Југославија и во Норвешка како „брод што не може да потоне“, па кога тоа се случило подоцна, огромниот танкер го добил прекарот „Југословенски Титаник“.
Инженерскиот тим на „Улјаник“, предводен од главниот дизајнер Младен Класиќ, дизајнирал брод што бил многу иновативен според неговиот дизајн.
Два бродски мотори и пропели биле инсталирани во танкерот за подобро управување. Моторите биле инсталирани во градната коска во форма на превртена латинска буква V, што им давала повеќе простор за товар.
Бродоградителите исто така во овој брод инсталирале комплетно нови безбедносни стандарди, од двоен труп до систем што го исполнувал просторот во кој се пренесувало маслото со инертен гас, со цел да се спречи ризикот од експлозија на пареа кога танкерот бил празен.
Овој систем бил особено важен затоа што танкерот бил наменет за транспорт на нафта, како и натоварен товар. Бродот пренесувал нафта до Европа по стандардна рута, а потоа пловел празен до Бразил, а потоа товарал руди за Азија.
Од пирати, преку „Ѓаволскиот триаголник“, до намерно испукана ракета
Бродот како кума го крстила сопругата на Тито, Јованка Броз.
„Берге Истра“ му бил доставен на норвешкиот клиент, како и на нејзините сестрински бродови. По четири години пловење, судбината на бродот завршила трагично, на патот од бразилското пристаниште Тубарао кон Јапонија.
Контактот со екипажот бил прекинат на 30 декември 1975 година, кога бродот бил во Тихиот океан во близина на Филипините. Осум дена подоцна, на 7 јануари 1976 година, бродот бил прогласен за исчезнат.
Вистинската потрага по бродот започнала дури десеттиот ден по несреќата. Меѓународните бродови и авиони пребарувале покрај и преку водите околу Филипините, југословенските медиуми биле полни со драматични наслови, а куларите преполни со сè повеќе замислени шпекулации.
Постоело масовно верување дека бродот бил киднапиран од пирати поради откуп.
Исчезнувањето на бродот било поврзано и со познатиот „Ѓаволски триаголник“. Имало и тврдења дека бродот бил оштетен од нагазна мина, скитник торпедо или намерно истрелана ракета…
Во еден момент, било објавено дека се пронајдени остатоци, но потоа се покажа дека тие не припаѓаат на „Берге Истра“. Конечно, на 16 јануари, потрагата била официјално прекината без никакви резултати.
Само двајца преживеани
И тогаш, како во филм, се случил уште еден драматичен пресврт. На 19 јануари, јапонските рибари наишле на спасувачки сплав кој лебдел на море. На него биле двајца гладни и жедни морнари од исчезнат танкер. Од 30 члена на екипажот преживеале само овие двајца морнари, шпанските државјани Имелдо Барето Леон (41) и Епифанио Лопез (39).
Денес двајцата живеат во Тенерифе, најголемиот канарски остров, каде што се наоѓа сплавот со кој избегале, како музејски експонат.
Според нивното сведоштво, се слушнале две последователни експлозии, кои го скршиле бродот. Двајцата биле спасени од фактот дека во тоа време биле на лакот, и штом летнале во морето, успеале да добијат спасувачки сплав со залихи на вода и храна, но многу малку.
Кога ги пронашле дваесет дена подоцна јапонските рибари, тие биле буквално на работ на смртта.
Меѓутоа, преживеаните морнари не можеле со своите сведоштва да објаснат кои се причините за несреќата, па во следните години се размножија разни теории и сомневања за тоа кој е виновен за трагедијата.
Меѓусебни обвинувања
Управата на компанијата „Бергесен“ првично го прошири верувањето дека бродот е уништен при ерупција на подводен вулкан. Од друга страна, во Југославија кружеа гласини дека норвешката компанија намерно го потопила бродот поради осигурување.
Норвежаните тврдеа дека бродот бил постојано полн, резервиран неколку месеци однапред и дека донесувал големи профити, така што нема рационален мотив тој да потоне.
Исто така, тие започнале да ги обвинуваат југословенските градежници дека главната причина за несреќата се грешките при конструкцијата на бродот.
Од Југославија, се жалеа дека норвешката компанија, за да заштеди пари, влијаела на бројни грешки во управувањето со бродот и неговата безбедност.
Покрај тоа, тие ги обвиниле сопствениците на бродот дека никогаш не дозволиле да се спроведе сеопфатна истрага и дека сториле сè за да ја прикријат несреќата, со што овозможиле трагедијата да се повтори.
Социјалистичка невешт или капиталистичка алчност?
И се повторило три години подоцна, на брод од ист сопственик, од ист тип, исто така изграден во „Уљаник“. Во октомври 1979 година, близнакот на „Берге Истре“, бродот „Берге Ванга“, испловил од Бразил на исток и – исчезнал.
Овој пат никој од екипажот не преживеал, но биле пронајдени остатоци од бродот.
Сè уште постојат спротивставени теории за тоа зошто се случиле овие две несреќи.
Тие се сведуваат на прашањето дали „Берге Истра“ на крајот го потопи социјалистичката невешт или капиталистичката алчност?