Кризата, предизвикана од децениски политички немири, серија природни катастрофи и вакуум во распределбата на моќта оставена по атентатот на претседателот во 2021 година, избувна на почетокот на март на Хаити, откако вооружени банди нападнаа владини згради и го принудија премиерот да поднесе оставка.
Насилството што го потресува Хаити со недели ја влоши една од најтешките хуманитарни кризи во светот.
Десетици луѓе беа убиени, а 15.000 останаа без покрив над главата во последниот бран на насилство од бандите.
Во текот на изминатите 200 години, политиката на Хаити помина низ периоди на социјални немири и превирања.
Во оваа земја се случија повеќе од 30 државни удари.
Обединетите нации објавија во јануари дека во 2022 година имало повеќе од 8.400 жртви на убиства, повреди и киднапирања на Хаити од насилство на банди и кланови.
Разгорување на кризата
Од почетокот на март криминалните групи со невидена координација ги напаѓаат последните остатоци од државата Хаити – аеродроми, полициски станици, владини згради, затвори…
Кулминацијата на кризата, која се градеше со години, со зголемената контрола на бандите, јавните немири и незадоволството на Хаити, го принудија премиерот Ариел Хенри да поднесе оставка.
Се покажа дека оваа капитулација не вроди со плод во враќањето на мирот.
Зошто?
Последната криза започнува со атентатот на поранешниот претседател Џовенел Мојс во јули 2021 година и, под контроверзни околности, со наследувањето на неговиот заменик, неизбраниот премиер Ариел Хенри, кој неодамна беше назначен за вршител на должноста, но поднесе оставка во средината на март.
Избори не се одржани од 2016 година, со политички договор е определено нивно одржување до 7 февруари годинава, но тоа не се случи.
Но, бандите во главниот град на Хаити, Порт-о-Пренс, продолжуваат да негираат снабдување со вода, гориво и храна.
Како што изгледа, пишува Си-Ен-Ен, последниот функционален огранок на државата, Националната полиција на Хаити продолжува да се бори од соседството по маало за да ја врати контролата врз градот.
Сепак, самиот живот на градот за кој се борат полицајците избледува бидејќи интензитетот на насилството и конфликтот ги кине основните врски меѓу луѓето.
Ткивото на општеството се распаѓа бидејќи училиштата и бизнисите се затворени, многу жители се самоизолираат, се плашат да ги напуштат своите домови додека владее страв, недоверба и гнев.
Специјалниот офицер кој стана лидер на банда по име Џими Шеризиер, наречен Скара, рече дека мисијата на криминалните групи е да го соборат непопуларниот водач на земјата, Ариел Хенри, и да ослободат 11,7 милиони Хаиќани од антидемократското владеење.
Хенри, кој беше и вршител на должноста претседател, беше во Кенија кога започна нападот на бандите на 29 февруари и не можеше да се врати во Порт-о-Пренс. Неговите поддржувачи во американската влада, наводно, го повикале да се држи настрана.
Зборувајќи од Порторико во видео обраќање на 11 март, Хенри рече дека неговата влада ќе поднесе оставка и ги повика луѓето да останат смирени додека не се формира „преоден совет“ за кој не прецизираше временска рамка.
Но, иако обидот за пуч на бандата се чини дека беше успешен, тоа не значи дека нејзините водачи штотуку ја одзедоа власта од Хенри, кој се согласи да се повлече по формирањето на преоден претседателски совет, долго барана, но несовршена алатка за одржување избори и започне изградба на влада.институција на Хаити.
Привремениот совет против сојузот на бандите
Водачите на Карибите во вторникот (19-ти март) рекоа дека сите групи и политички партии, со еден исклучок, поднеле кандидати за преодниот претседателски совет задолжен да го избере привремениот премиер на Хаити.
Оригиналниот совет од девет члена, како што напиша Ројтерс, беше намален на осум члена откако партијата Петит Десалинс, предводена од поранешниот сенатор и претседателски кандидат Жан-Шарл Моис, одби место во телото минатата недела.
Мојс е сојузник со Гај Филип, поранешен полициски функционер и водач на бунтовниците, кој служел во САД откако се изјаснил за виновен за перење пари.
Вакуумот на политички одговорна власт создаде простор за бандите да го прошират своето влијание во Порт-о-Пренс. Два ривалски сојузи на банди, Г9, предводени од Џими Шеризиер и Гпеп, кои немаат главен лидер, се бореа за контрола на градот.
Пред бунтот, се сметаше дека бандите контролирале повеќе од 80 отсто од главниот град.
Полициските сили, кои имаат околу 10.000 активни службеници низ островот, се значително побројни.
Обединетите нации процениле дека се потребни 26.000 луѓе за борба против бандите.
Околу 1.600 полицајци минатата година ги напуштиле своите работни места.
Експертите велат дека одлуката на Советот за безбедност на Обединетите нации во октомври, кој гласаше за испраќање мултинационални безбедносни сили на Хаити за да помогнат во борбата против бандите, всушност ја влоши ситуацијата бидејќи двете страни сакаа да заземат повеќе територии пред да пристигнат.
Два сојузи на банди го оживеаја претходниот пакт за ненапаѓање во обид да ја соборат владата на Ариел Хенри и да ги зајакнат своите позиции.
Важно е да се разбере дека кога зборуваме за „банди“ не зборуваме исклучиво за криминални организации кои можат да се видат, на пример, во Мексико, како што се нарко-картелите.
Од 1990-тите и порано, различните политички лидери на Хаити се потпираа на банди за да ја изразат својата политичка волја.
Шеризие, познат како Скара, на пример, наводно бил поврзан со Џовенел Мојс пред неговиот атентат во 2021 година.
Како што објави АП, „државата стана смртно слаба и нејзиното место го заземаат бандите“.
Со други зборови, бандите на Хаити најдобро се разбираат како вооружени политички актери .
Сегашната криза не е само безбедносна туку и политичка.
Кои се бандите на Хаити?
Се верува дека во Хаирија дејствуваат околу 200 банди, но дури и кога го тероризираа Хаити, масовно киднапираа и убиваа цивили, премиерот Хенри ја држеше власта со години, додека сè не се промени за неколку дена, пишува Њујорк Тајмс.
Во услови на политички пресврт што не е забележан откако беше убиен претседателот во 2021 година, премиерот на Хаити Ариел Хенри се согласи да се повлече од функцијата.
Сега соседните земји се борат за создавање на преоден совет за управување со земјата и непосредни избори.
Она што беше клучно во овој момент е дека бандите се обединија, велат експертите, принудувајќи го лидерот на чело на државата да се откаже од власта.
„Премиерот Ариел поднесе оставка не поради политиката, не поради масовните улични демонстрации против него низ годините, туку поради насилните банди“, рече Џудс Џонатас, консултант од Хаити, кој со години работи на испорака на помош.
„Ситуацијата е целосно променета, бидејќи бандите сега работат заедно.“
Не е јасно колку е силен сојузот на бандите и дали ќе потрае.
Она што е јасно е дека бандите се обидуваат да ја искористат својата контрола врз главниот град Порт-о-Пренс, за да станат легитимна политичка сила во разговорите со посредство на странски влади, вклучувајќи ги САД, Франција и земјите од Карибите.
Одлуката на водачите на бандата да се обединат најверојатно била мотивирана од желбата да се консолидира моќта откако Хенри потпиша договор со Кенија за доведување 1.000 полицајци во Порт-о-Пренс, рече Вилијам О’Нил, експерт за човекови права на Обединетите нации во Хаити.
Многу членови на бандата на Хаити се тинејџери, рече тој, кои сакаат да земаат плата, но кои веројатно немаат интерес да одат во војна со добро вооружена полиција. Бандите го почитуваат „стравот и силата“, рече О’Нил. „Тие се плашат од сила посилна од себе.