Санкциите на ОН против Иран ќе бидат формално повторно воведени вечерва откако разговорите меѓу Европејците, кои бараат гаранции за нуклеарната програма на Иран, и Техеран, кој ја осудува одлуката како нелегална и ги повлекува своите амбасадори, не успеаја.
Германија, Франција и Велика Британија, трите земји познати заедно како Е3, го активираа механизмот за повлекување на санкциите минатиот месец, обвинувајќи го Иран за сериозни прекршувања на Сеопфатниот нуклеарен договор (JCPOA) од 2015 година.
Доволно ураниум за осум до десет атомски бомби?
Е3 систематски предупредува дека Иран збогатува ураниум до нивоа далеку над оние потребни за цивилни цели.
Иран моментално поседува околу 450 килограми ураниум збогатен до 60 проценти и се приближува кон збогатување до ниво од 90 проценти, што би овозможило производство на осум до десет атомски бомби, според европските експерти.
По зеленото светло од Советот за безбедност на ОН и неуспехот на Русија и Кина во петокот да го одложат рокот, строгите санкции, од ембарга за оружје до економски мерки, ќе бидат повторно воведени преку ноќ, освен ако нема неочекувани пресврти во последен момент.
Во знак на протест, Иран во саботата, „по неодговорниот потег на три европски земји“, ги покани своите амбасадори од Франција, Германија и Обединетото Кралство на консултации, објави државната телевизија.
„Техеран не презеде никакви конкретни чекори“
„Ескалацијата со нуклеарната програма на Иран, детално опишана во повеќе од 60 извештаи на МААЕ (Меѓународната агенција за атомска енергија) во текот на изминатите шест години, е закана за мирот и безбедноста“, изјави во петокот британската амбасадорка во ОН, Барбара Вудворд, не исклучувајќи ја можноста „во иднина“ санкциите повторно да бидат укинати.
На маргините на сесијата на Генералното собрание на ОН во Њујорк, цела недела се одржуваа состаноци на највисоко ниво со цел да се најде дипломатско решение.
Сепак, европската тројка заклучи дека Техеран не презел никакви „конкретни чекори“.
Е3 постави три услови: продолжување на преговорите со Соединетите Американски Држави, пристап на инспекторите на МААЕ до чувствителните нуклеарни локалитети Натанц, Фордо и Исфахан, кои беа бомбардирани од Израел и Соединетите Американски Држави во јуни, и процес на следење на залихите збогатен ураниум.
Откако Иран ги прекина односите со агенцијата на ОН во јуни по нападот, на почетокот на септември сепак се согласи на нова рамка за соработка со МААЕ, по што продолжија инспекциите на некои нуклеарни објекти, но не сите.
„Иран нема да попушти под притисок“
Шефот на иранската дипломатија, Абас Арагчи, ги обвини Европејците и Американците дека не дејствуваат со „добра волја“, велејќи дека неговата земја „никогаш нема да попушти под притисок“.
Но, иранскиот министер сепак ја остави вратата отворена за преговори.
Иранскиот претседател Масуд Пезешкијан, од своја страна, изјави дека неговата земја нема да го напушти Договорот за неширење на нуклеарно оружје (ННР) дури и ако санкциите на ОН бидат вратени.
Иран, Русија и Кина го сметаат враќањето на санкциите за нелегален чин.
Нацрт-резолуцијата предложена од Кина и Русија со цел да се поштеди Иран од казнени мерки беше отфрлена во петокот во Њујорк.
Девет од 15-те членки на Советот гласаа „против“, две се воздржаа, а четири, вклучувајќи ги Кина и Русија, гласаа „за“.
Набљудувачите стравуваат дека некои земји, особено Русија, ќе изберат да ја игнорираат одлуката на Советот за безбедност на ОН за повторно воведување санкции. Ова е можноста на која заменик-рускиот амбасадор во ОН, Дмитриј Пољански, се чини дека алудираше во петокот.
„Нема автоматско враќање на санкциите и нема да има. Секој обид за оживување на антииранските резолуции на Советот за безбедност што беа во сила пред 2015 година е ништовен“, луто реагираше Пољански откако гласањето не успеа.
Механизам за обновување на санкциите
Иран тврди дека не сака да произведува нуклеарно оружје и дека збогатува ураниум за цивилни цели.
Велика Британија, Франција и Германија предупредија кон крајот на август дека ќе го активираат механизмот на ОН што би можел повторно да воведе глобални санкции доколку Техеран не постигне опиплив напредок во нуклеарните разговори со САД.
Иран честопати беше закануван со тој механизам, но никогаш не беше искористен.
Таканаречениот механизам „snapback“ (автоматско враќање на санкциите) е посебен процес создаден со меѓународниот нуклеарен договор од 2015 година, формално одобрен со Резолуцијата 2231 на Советот за безбедност на ОН.
Текстот на документот од 2015 година истекува во октомври.
Неговата цел е да се осигури дека, доколку Иран сериозно го прекрши договорот, меѓународната заедница може брзо да го врати целиот сет санкции на ОН што постоеја пред договорот, без да се заглави во ветувања на големите сили или бесконечни преговори.
Доколку процесот на „враќање“ на санкциите биде успешен, ОН ќе обнови шест резолуции на Советот за безбедност поврзани со Иран, усвоени помеѓу 2006 и 2010 година.
Тие вклучуваат широки ограничувања како што се ембарго на ОН за конвенционално оружје, мерки за ограничување на активностите поврзани со балистички ракети способни да носат нуклеарно оружје и низа замрзнувања на средства, забрани за патување и други правила поврзани со нуклеарното ширење.