Александар Лека Ранковиќ бил многу работи – првиот началник на ОЗНА и УДБА, човек кој до 1966 година бил началник на сите полициски и тајни служби и еден од најблиските соработници на Тито.
Сепак, помладите генерации навистина не знаат кој бил овој човек или што му се случило.
Оние што знаат, имаат и други прашања, од кои најчесто е – зошто Ранковиќ засекогаш молчел по пленумот Бриони…
На пленумот Бриони одржан за 1 јули 1966 година, Александар Ранковиќ малку зборувал. Тој бил изолиран, а неговите поранешни соборци го избегнувале. Делувал конфузно, збунето и не се бранел. Сите учесници во дебатата ги осудиле неговите постапки.
За време на сесијата, тој одеднаш се разболел, при што доживеал благ срцев удар. Кога зборувал, зборувал само за неговата морална одговорност и се повлекол од сите позиции.
Така, на 1 јули 1966 година завршила блескавата кариера на Александар Ранковиќ, основач на сите тајни служби во Југославија, кум и еден од најблиските соработници на Јосип Броз Тито.
Но, ова е само крај на приказната
Прво до Тито
Александар Лека Ранковиќ бил учесник во Народноослободителната борба, социо-политички работник на СФРЈ и СР Србија, херој на социјалистичката работа и национален херој на Југославија.
Ранковиќ бил еден од луѓето кои се појавиле по Втората светска војна како најсигурни борци во името на новиот поредок и еден од „старите комунисти“. ОЗНА веќе била основана во 1944 година и во тие денови имала полни раце работа.
Преку дејствијата на безбедносните служби на чело со Ранковиќ, повоената држава била многу брзо и успешно исчистена од политичките непријатели на режимот – четници, Недиќ, Збораш, а комунистичката влада била зајакната.
Шеф на сите тајни служби на Југославија и кум на Тито
Александар Ранковиќ бил член на сите важни политички тела, и во државата и во Комунистичката партија – тој бил потпретседател на Федералното собрание, член на Извршниот комитет на Централниот комитет на Сојузот на комунистите на Југославија, заменик претседател на Федералниот извршен совет и претседател на Комитетот за внатрешна политика, член на Централниот комитет на Лигата на комунистите на Србија, член на Претседателството на Сојузниот комитет на Социјалистичката лига на работниот народ на Југославија…
За сето ова време, покрај овие функции, Александар Ранковиќ бил и началник на сите полициски и тајни служби на Југославија, задолжен за борба против сите оние кои важеле за противници на државата и тогашниот режим.
Сите овие функции биле поддржани (и во најголем дел настанале) со фактот дека Ранковиќ бил многу близок до Тито. Кога се оженил со Јованка во 1952 година, Александар Ранковиќ бил кум на Тито.
И по расколот меѓу Тито и Сталин, Ранковиќ останал верен на партијата и на Тито.
Службите што ги раководел извршиле масовни апсења и ликвидации на симпатизери на „Информбирото“. Многумина биле осудени без доволно докази, само поради сомневање и без критериуми.
До 1966 година, политичката моќ на Александар Ранковиќ постојано растела. Затоа неговиот пад бил уште поголем кога еднаш избувнала „аферата со прислушувањето“.
Падот
Во 1966 година, наводно, уредите за прислушување биле откриени во канцеларијата на Тито и во спалната соба на неговата сопруга Јованка во резиденцијата на Ужичка бр.15 во Белград.
Кој точно ги нашол тие уреди и на кој начин, никогаш не беше обелоденето, но вината веднаш падна на Службата за државна безбедност и нејзиниот прв човек – Александар Ранковиќ, кој е обвинет за „издигнување над општеството како сила“.
И тогаш, на 1 јули, следел Брионискиот пленум, на кој Ранковиќ се повлекол откако до вчера бил сериозно критикуван од неговите другари.
По неговото разрешување на пленумот Бриони, се случила „чистка“ – бројни функционери за кои се сметало дека се симпатизери на Ранковиќ биле сменети, предвреме пензионирани, па дури и апсени.
Тоа била првата голема пауза во југословенското раководство, по смената на Милован Џилас во 1954 година.
Човек кој засекогаш молчел
Александар Ранковиќ бил скоро единствениот Србин во непосредната придружба на Тито.
Со неговото разрешување, Српската државна безбедност значително ослабела, а „чистката“ во која првенствено биле убиени српски службеници, довела до слабеење на влијанието на Република Србија во Југославија.
Набргу по пленумот Бриони, било отворено прашањето за злоупотреба на УДБА во Косово и Метохија, што го користеле албанските сецесионисти и веќе во есента 1968 година излегле со барање за „Република Косово“.
Со замената на Александар Ранковиќ во Бриони, некои веруваат, всушност започнале подготовки за она што постепено ќе доведе до распаѓање на југословенската федерација во раните 90-ти.
По Бриони, Ранковиќ замолкнал. Живеел тивок и затскриен живот и пишувал мемоари.
Тој напишал во нив: „Јас, кој слушав сè, од Собранието до спалната соба, последен дознав што ми се подготвува“.
Интересно е што, кога Александар Ранковиќ починал на 19 август 1983 година, Централниот комитет на Сојузот на комунистите го цензурирал самиот чин на погреб.
Во краткиот извештај на Танјуг, кој бил емитуван, се вели дека „неколку илјади граѓани“ се простиле од Ранковиќ. Според некои очевидци, имало повеќе од 100.000.