Доколку се одржи средба меѓу американскиот претседател Доналд Трамп и рускиот претседател Владимир Путин за ставање крај на војната во Украина, која е поврзана со големи очекувања, тоа ќе ги зацврсти тектонските поместувања и оддалеченоста од децениската воспоставена американска доктрина за надворешна политика – онаа што ги гледа САД како бранител на глобалниот поредок заснован на вредности и принципи, а Русија како прекршител на тие правила.
Преиспитувањето на долгогодишниот безбедносен сојуз на САД со поранешните сојузници и истомисленици сега е неизбежно.
„Луѓето не се сигурни дали САД ќе застанат на страната на своите сојузници и пријатели“, вели Кристина Берзина, директорка на одделот Геостратегија север во Германскиот Маршалов фонд.
„Русија јасно стави до знаење дека ги гледа САД како противник. Таа својата војна во Украина ја претстави како војна против НАТО. А сепак, Трамп и неговите функционери користат многу блага реторика, па дури и ја охрабруваат Русија, нудејќи ѝ невидени економски можности“.
„Длабоко навредливо“ за Европејците
Промената во американската политика се случи за само неколку дена, почнувајќи со телефонскиот повик меѓу Трамп и Путин на 12 февруари, кој практично стави крај на американските напори Кремљ да го задржи меѓународно изолиран по неговата илегална инвазија на Украина пред три години.
По телефонскиот разговор следеше средба на високи делегации во Саудиска Арабија предводени од шефовите на руската и американската дипломатија Сергеј Лавров и Марко Рубио, што е прва директна средба од почетокот на војната.
Тоа беше средба меѓу агресорска држава и држава која некогаш даваше најголема воена помош за Украина, но без присуство на претставници на Украина и сојузници од Европа.
Кристина Берзина нагласи дека одржувањето на самитот во Саудиска Арабија, наместо во неутрални земји како Швајцарија, ја префрли дискусијата за европската безбедност надвор од стариот континент.
„Мислам дека многу Европејци се длабоко навредени што ги игнорираат“, смета Берзина.
„Едно е да се биде во просторија и да се дискутира, а сосема друго е – воопшто да не бидеш поканет“.
Трамп го обвини Зеленски за руската инвазија на Украина
По самитот, дојде до војна на зборови меѓу Трамп и украинскиот претседател Володимир Зеленски.
Трамп го обвини Зеленски за руската инвазија и го нарече „неизбран диктатор“, игнорирајќи го фактот дека одржувањето на избори е тешко во ситуација кога многу граѓани се на првата линија и не можат да излезат на гласање, додека самата земја се бори да опстане.
Од друга страна, Зеленски изјави дека Трамп „за жал живее во балон од дезинформации“, алудирајќи на сличноста на изјавите на Трамп со пропагандните наративи на Кремљ.
Нема индикации дека средбата Путин – Трамп би можела да направи простор за други лидери, што дополнително го нагласува влошувањето на односите меѓу САД од една страна и Украина и Европа од друга страна.
Ваквата ситуација, како што истакнува Павел Баев, виш соработник во Центарот за САД и Европа во Институтот Брукингс, треба да ја натера Европа да најде начин да се грижи за сопствената безбедност.
„Сè се сведува на фактот дека Европа мора да преземе поголема одговорност за зајакнување на својата безбедност и дека европската безбедност е всушност работа на самите Европејци. Треба да се вложат многу повеќе напори во тоа“, вели Бајев.
Неизвесен исход
Ненадејната промена во американската надворешна политика ги шокираше сојузниците на САД.
Сепак, недовербата на Трамп кон Украина и Европа, како и неговото фаворизирање кон Русија, иако изненадува, не се сосема неразбирливи, смета Макс Бергман, директор на Програмата за Европа, Русија и Евроазија во Центарот за стратешки и меѓународни студии (ЦСИС).
„Постојат многу теории за тоа зошто новата американска администрација сега соработува со Русија – од деловните врски на Трамп до руските олигарси и руското перење пари, до руското мешање во изборите во 2016 година и помагањето на Трамп, до едноставното преферирање на Трамп за автократски лидери како Путин“, вели Бергман.
Но, она што е сигурно е дека Трамп отсекогаш бил доследен во фаворизирањето кон Русија и неговото непочитување кон НАТО“.
И покрај таа добра волја, првиот самит меѓу Трамп и Путин можеби нема нужно да ги даде резултатите што ги сака Трамп.
„Постои многу јасна разлика меѓу начинот на кој Трамп ја гледа војната – како нешто бесмислено што треба што поскоро да се стави крај – и начинот на кој Москва го гледа тоа, како егзистенцијален конфликт, во кој се загрозени основните безбедносни и опстанок интереси на Русија“, објаснува Баев од Институтот Брукингс.
„Таа празнина е многу видлива и не гледам подготвеност од страна на Москва да го промени својот стратешки пристап кон војната во Украина.“
Шанса да се поткопа американската моќ
Надвор од договорот што Трамп го бара со Русија за ставање крај на војната во Украина, американскиот претседател би можел да открие дека поблиската соработка со Москва носи ограничени стратешки придобивки за САД – ако не и директна штета.
„Не знам зошто би сакале да го зајакнеме нашиот главен непријател“, вели Бергман.
„САД немаат економска корист од соработката со Русија. Можеби нешто во однос на минералите, но кога станува збор за изгледите за увоз на нафта и гас од Русија, кои сочинуваат половина од руската економија, ние сме пазарни конкуренти.“
Договорот за украинските суровини наводно е на маса.
Зеленски го отфрли првичниот предлог на администрацијата на Трамп, според кој Украина ќе им предаде на САД депозити за ретки земји во вредност од околу 500 милијарди долари како компензација за помошта обезбедена по избувнувањето на војната – дополнителен доказ за преговарачката логика на Трамп позната како политички „трансакционализам“ кој не признава мултилатерални ограничувања.
Бергман очекува Путин да ја искористи можноста што ја укажа администрацијата на Трамп за дополнително да ја ослабне американската глобална моќ.
„Мислам дека Русија ќе дејствува брзо за да предизвика хаос во светот, така што САД нема да имаат шанса да воспостават ред во следните четири или пет години, со нова администрација“, вели Бергман.
„Тоа би било многу опасно и нестабилно глобално опкружување во кое постојниот меѓународен поредок – заснован на принципот дека другите држави не смеат да бидат нападнати – целосно би бил поткопан.“
Губење на довербата од американските сојузници
Ако сојузите се клучот за американската глобална моќ, тогаш нивното слабеење би ја ослабело и американската ефикасност на светската сцена.
„Ако се чини дека Трамп ја распродава Европа, како што стравуваат некои, што ќе прави со Јапонија? „Или со Тајван“, се прашува Кристине Берзина.
„САД имаа огромна глобална моќ благодарение на нивното повлекување, кое принуди многу сојузници да се борат и да загинат заедно со САД на Блискиот Исток“. Таа моќ ќе исчезне ако сојузниците на Америка повеќе не им веруваат на САД.
Дали средбата Трамп-Путин ќе означи трајно губење на довербата во САД сè уште не е јасно, но тоа би можело да стане историски момент во кој американскиот лидер ќе најде повеќе заеднички јазик со автократите и нивните режими ширум светот, оставајќи лидерски вакуум на глобалната сцена, заснован на вредности.