На крајниот север од Шведска, 145 километри во Арктичкиот круг, се случува една од најрадикалните урбани трансформации во светот – целиот град Кируна се сели на нова локација.
Илјадници жители и згради ќе мора да се преселат поради слегнување на земјиштето предизвикано од проширувањето на најголемиот подземен рудник за железна руда во светот.
Нов дом за Кируна се гради три километри источно, а целиот процес треба да биде завршен до 2035 година, пишува CNBC.
Кируна е основана пред 125 години токму поради рударските активности на државната компанија LKAB и денес, освен за рударство, е позната и како важен европски вселенски центар.
„Тоа е место кое би им изгледало егзотично на многу луѓе, и на некој начин претпоставувам дека е, но е и мал град како и многу други – се соочува со истите проблеми и предизвици, особено затоа што е толку зависен од една компанија“, изјави за CNBC Џени Сјохолм, виш предавач на Универзитетот во Гетеборг.
Иако LKAB е помал играч на глобално ниво, тој игра исклучително важна улога на регионално ниво, бидејќи обезбедува 80 проценти од вкупната железна руда што се ископува во Европската Унија.
Покрај железната руда, која е клучна за производството на челик, компанијата неодамна откри едно од најголемите европски наоѓалишта на ретки земни метали, со што дополнително ја зајакна својата позиција во снабдувањето на Европа со суровини потребни за зелената транзиција.
Преместување на градот
Сепак, успешното преселување на Кируна се соочува со бројни предизвици.
Општината и компанијата LKAB бараат поголема финансиска поддршка од државата и ослободување на дополнително земјиште за градба.
Во исто време, постои загриженост за влијанието на рударството врз одржливоста на заедницата, особено кога станува збор за традиционалното одгледување ирваси и културата на домородниот народ Сами.
Проектот, кој беше планиран уште во 2004 година, се најде во центарот на вниманието на светската јавност во август оваа година, кога беше преместена познатата градска црква.
Во извонреден инженерски подвиг, 113-годишната дрвена структура, тешка речиси 700 тони, беше целосно преместена на нова локација.
Сепак, приближно во исто време, LKAB објави дека проширувањето на рудникот ќе бара преместување на дополнителни 6.000 луѓе и 2.700 домови, со проценети трошоци од 2,4 милијарди долари во следните десет години.
Никлас Јохансон, виш потпретседател на LKAB за јавни работи, објасни дека на жителите им се нуди зголемување од 25 проценти на пазарната вредност на имотот или изградба на нов дом, при што околу 90 проценти се одлучуваат за нов дом.
„Проблемот е што локалната општина моментално има многу малку земјиште што го поседува или што може, административно, да го направи погодно за градба“, рече Јохансон.
„Тие мораа да купат земјиште од државата, која поседува поголем дел од територијата над Арктичкиот круг. Тука има конфликт со одгледувањето ирваси, со одбранбените интереси, со заштитата на природата и слично.“
„Живееме од минерали“
Мак Таавенику, претседател на општинскиот совет на Кируна, го опишува преместувањето како „огромен проект“ што би можел да донесе големи можности за Европа.
Сепак, тој истакнува дека успехот зависи од посилна финансиска и политичка поддршка од шведската влада и Европската Унија.
„Имаме она што би го нарекол голема борба меѓу општината и ЛКАБ, но и меѓу општината и нејзината сопствена влада“, рече Таавенику.
„ЕУ мора да ја засили својата поддршка. Не е доволно да се донесе одлука дека овие минерали се критични и стратешки важни – потребни се политички пораки, но и конкретна финансиска помош.“
Од друга страна, Европската Унија го призна наоѓалиштето на ретки земни метали LKAB како стратешки важно во рамките на Законот за критични суровини, чија цел е домашното производство да покрие 40 проценти од годишните потреби до 2030 година.
Кога го прашале како граѓаните реагираат на преместувањето, Таавенику вели:
„Некои се тажни затоа што ќе изгубат многу спомени. Тие пораснале во истата куќа две, понекогаш три генерации, и тоа е болно“.
Потоа додава: „Но, од друга страна, сите знаат – ние живееме од минерали. Кируна е изградена од минерали и секој од нејзините жители знае дека порано или подоцна ќе мора да се иселиме од нашите домови, затоа што зависиме од оваа рударска индустрија“.
Надвор на студ?
Еден од аспектите што ги загрижува жителите е можноста новиот град да биде постуден до 10 степени Целзиусови во текот на зимата.
Студијата на Универзитетот во Гетеборг покажа дека новото градско јадро е дизајнирано во мрежест распоред, во област каде што се задржува студениот воздух.
Високите згради и тесните улици ќе го отежнат уште повеќе ниското зимско сонце да стигне до земјата поголемиот дел од годината.
„Кируна е зимски град. Студен, арктички град. Зимите се долги и снежни. Не е невообичаено температурите да паднат на минус 35 степени Целзиусови во најстудените периоди, а разликата помеѓу минус 15 и минус 25 е огромна“, рече Сјохолм, која како експерт за архитектонско наследство го следи процесот на преселување веќе 25 години.
„Зимската сезона е веќе долга, а колку е постудена, толку е помалку удобна за луѓето, но материјалите стануваат и покревки“, заклучи таа.