Додека тензиите меѓу Израел и Иран достигнуваат нова точка на вриење, се зголемуваат шпекулациите дека САД би можеле да бидат вовлечени во уште еден голем конфликт на Блискиот Исток.
Израел и Иран со денови разменуваат ракетни и беспилотни летала, додека врховниот лидер на Иран, ајатолахот Али Хамнеи, отворено ги отфрла повиците на САД за деескалација и „капитулација“.
Во исто време, американскиот претседател Доналд Трамп, кој е во центарот на политичката сцена, не ја исклучи можноста за обезбедување директна воена помош на Израел, вклучително и испорака на бомби што би можеле да ги уништат подземните нуклеарни постројки на Иран.
„Никој не знае што ќе правам“, рече кратко Трамп кога новинарите го прашаа за можните потези на САД.
Во потрага по одговор на прашањето дали американската интервенција во Иран е навистина на повидок и какви последици би можела да има таков потег, POLITICO контактираше со голем број истакнати аналитичари, поранешни амбасадори и експерти за надворешна политика.
Тие добија специфична задача – да смислат можно сценарио за развојот на ситуацијата ако САД навистина одлучат да го нападнат Иран.
Нивните проценки укажуваат на цел спектар на потенцијални последици – од ограничен конфликт, преку регионална дестабилизација, до можно проширување на војната што би можело да вклучи и други сили како Русија и Кина.
Додека светот го следи секој нов развој со неизвесност, едно е јасно – линијата помеѓу одвраќањето и отворената војна станува сè потенка.
„Тоа ќе ја продлабочи решеноста на Иран да се здобие со нуклеарно оружје“
Рајан Крокер е заслужен претседател на дипломатијата и безбедноста на RAND, а за време на неговата кариера беше американски дипломат кој шест пати беше амбасадор на САД – во Авганистан, Ирак, Пакистан, Сирија, Кувајт и Либан.
„Доколку САД директно го нападнат Иран, Техеран ќе има два главни избора: враќање на преговорите, подготвеност да се откаже од каков било капацитет за збогатување на ураниум или одговор со одмазда.
Одмаздата би можела да вклучува блокада на Ормутскиот теснец, напади врз енергетската инфраструктура на арапските земји од Заливот или напади врз американските воени и дипломатски цели во регионот – директно или преку поврзани милиции.
Способноста на Иран да му наштети на Израел постепено се намалува, но Техеран сè уште има капацитет да спроведува такви операции.
Одмаздата би довела до масовен американски одговор. Сепак, малку е веројатно дека само воздушната сила би можела целосно да ги елиминира капацитетите на Иран за нуклеарно оружје.
Иран веќе ги има потребните знаења и ниту Израел ниту САД не можат да ги „убијат сите нуклеарни научници“.
Единствениот начин да се запре нуклеарната програма на Иран е преку проверлив договор во кој Техеран се согласува да се откаже од збогатувањето на ураниум.
Можеби употребата на американска сила би можела да го принуди Иран да се согласи на вакви ограничувања.
Но, ако не, потегот само би го проширил конфликтот и дополнително би ја продлабочил решеноста на Иран да добие нуклеарно оружје – по секоја цена“, вели Крокер.
„Важно е која е целта и како таа се презентира јавно“
Амбасадорот Денис Рос е истакнат соработник во Вашингтонскиот институт за политика на Блискиот Исток и поранешен специјален пратеник на САД за Блискиот Исток. Неговата најнова книга е „Статематика 2.0: Што треба Америка да води во мултиполарен свет“.
„Знам дека прашањето „Што ќе се случи ако САД го бомбардираат Иран“ на прв поглед изгледа едноставно. Но, можеби не е толку едноставно: важно е која е целта на нападот и како тој ќе се претстави на јавноста.
Да речеме дека Трамп објавува дека САД одлучиле да го бомбардираат Фордо за да се осигурат дека Иран никогаш нема да се најде во позиција да развие нуклеарно оружје.
Фордо е објект за збогатување на ураниум изграден во планина. За да го уништите, ви треба планински уништувач, а не обична бомба „бункер-разбивач“.
Бидејќи Израел не поседува бомба како што е бомба со масовна пенетрација, ниту пак има авион способен да ја носи, само САД можат да го уништат објектот од воздух.
Ако Иран го задржи објектот Фордо, тоа би значело дека задржува клучен дел од својата нуклеарна инфраструктура и со тоа и способност за развој на нуклеарно оружје во иднина.
Ако претседателот објави дека нападот е насочен исклучиво кон капацитетите на Иран за развој на нуклеарно оружје и дека САД нема да таргетираат други цели, можно е војната да биде ограничена.
Меѓутоа, ако САД одлучат да нападнат пошироко – можеби со цел промена на режимот – Иранските лидери може да заклучат дека немаат што да изгубат и дека е во нивен интерес да покажат како можат да ѝ нанесат висока цена на Америка.
Во тој случај, тие би можеле да ја нападнат нафтената инфраструктура на американските сојузници во регионот или дури и да го блокираат Ормутскиот теснец – што драматично би ја зголемило цената на нафтата, нешто што администрацијата на Трамп сигурно не го сака.
Доколку Трамп размислува за поширока и пообемна воена кампања против Иран, тој и неговите помошници ќе треба сериозно да ги разгледаат сите опции за Иран да им нанесе болка на Соединетите Држави – и да ги позиционираат американските сили да ги предвидат и спречат таквите сценарија“, објаснува Рос.
„Многу е полесно да се започнат војни отколку да се завршат“
Јан Бремер е претседател и основач на Eurasia Group.
„Досега, иранското раководство покажа значителна воздржаност. Тие се фокусираа исклучиво на одмазда против Израел (во што не се особено добри) и не презедоа никакви чекори за прекин на сообраќајот на танкери низ Ормутскиот теснец, напад на енергетската инфраструктура во Персискиот Залив или лансирање напади врз американски воени цели во регионот.
Дали тоа би можело да се промени ако САД се вклучат директно во војната? Ако сè се сведе само на уништување на фабриката Фордо, веројатно не.
На крајот на краиштата, САД и Израел сè уште имаат можност да лансираат напади за да го „обезглават“ иранското раководство и веројатно би ја задржале таа можност како резерва. Но, ова имплицира дека иранското раководство останува координирано и не дејствува од очај.
А што ако некои непредвидливи воени актери, од редовите на тешко погодената иранска војска, одлучат да ги земат работите во свои раце?
Ова многу лесно би можело да доведе до ескалација. Или ако врховниот лидер почувствува дека неговата контрола врз армијата се губи? Или дури и ако Израел, по нападот на Фордо, одлучи дека тоа не е доволно и одлучи да оди директно кај иранското раководство?“, рече Бремер.
„Бомбардирањето на Фордо нема да биде последниот удар во овој конфликт“
Реј Такеи е виш соработник во Советот за надворешни односи.
„Во текот на изминатата недела, Израел нанесе сериозна штета на нуклеарната програма на Иран. Единствениот објект што се чини дека е надвор од дофатот на логистичките капацитети на Израел е Фордо, нуклеарен објект закопан длабоко во планина во близина на светиот град Ком.
Само САД, со своите напредни авиони и специјализирано оружје, можат да го уништат тој објект. Предизвикот за Трамп е да ги избалансира загриженоста за тоа да биде вовлечен во уште една војна на Блискиот Исток со неговата желба да го разоружа Иран.
Неговата одлука веројатно ќе го одреди текот на односите меѓу САД и Иран во годините што доаѓаат.
Доколку Америка се придружи на воената кампања на Израел, тоа ќе ги потврди сомневањата на иранското свештенско раководство дека Вашингтон всушност бил главниот двигател зад неодамнешните потези на Израел.
Режимот во моментов не е во можност да возврати: неговото воено раководство е десеткувано, неговата воздушна одбрана е ослабена, а неговите лидери се во бегство.
Секој напад врз американските сили или бродови веројатно би предизвикал катастрофален одговор во време кога Иран не може да си дозволи да ги прошири конфликтните зони.
Сепак, кога ќе се смири прашината, Иран ќе се врати на тактиките што најмногу му служеле низ историјата – тероризмот и асиметричното војување.
Американските амбасади, Туристите и воените бази би можеле да станат мети на сојузниците на Иран, додека Техеран би тврдел дека нема никаква врска со тоа.
Секој претседател кој ќе биде сведок на таква загуба на животи ќе биде принуден да дејствува или да се соочи со политичките последици од неактивноста. Тоа би можело да започне циклус на напади и контранапади.
Клучната работа што администрацијата на Трамп мора да ја сфати е дека бомбардирањето на Фордо нема да биде последниот удар во овој конфликт.
Ова не значи дека не треба да напаѓате, туку дека треба да дејствувате со целосно отворени очи“, вели Такеи.
„Постојат силни причини да се нападне целото раководство, сите комуникациски врски во земјата… како и иранските ракети и воени бази.“
Роберт А. Пејп е професор по политички науки на Универзитетот во Чикаго и автор на „Бомбардирање за победа: Воздушна моќ и принуда во војна“.
„Очекувам дека нуклеарниот објект Фордо ќе биде погоден веднаш, не само првиот ден, туку во првиот час од американските напади.
Натанц веројатно ќе биде погоден во исто време. Тоа се најкритичните цели. Без силно бомбардирање на овие нуклеарни објекти, целата воздушна кампања на САД не би имала многу смисла.
Исто така, не треба да нè изненади – изненадување. Најверојатното сценарио е дека ќе бидат погодени многу поширок опсег на цели од оние тесно поврзани со нуклеарната програма на Иран.
САД знаат дека Иран многу веројатно може брзо да возврати со напаѓање на американските воени бази кои се само неколку десетици минути од иранските ракети.
За да се ограничи тоа и другите можни воени одговори, постојат силни стимулации за таргетирање на целото политичко и воено раководство на Иран, сите комуникациски мрежи низ целата земја (вклучувајќи ги и оние што ги користат цивилите), како и ракетите и воените бази на Иран во почетен удар – сè во еден удар.
Друго потенцијално изненадување би можело да биде употребата на командоси на локациите Фордо и Натанц – или за извидување по нападите, или за поставување експлозиви за запечатување на влезните точки во подземните тунели.
Тоа би била мисија со висок ризик, но „Целиот овој потфат веќе е“, објаснува Пејп.
„Нема воено решение за конфликтот меѓу Израел и Иран“
Робин Рајт е аналитичар за надворешни работи и автор на неколку книги за Блискиот Исток, вклучувајќи ја и „Рок на Касба: Бес и бунт низ исламскиот свет“.
„На крајот на краиштата, нема воено решение за конфликтот меѓу Израел и Иран. Секој конфликт мора да вклучува некаков вид дипломатија што ќе ги реши основните причини за тензиите и ќе доведе до трајно решение што ќе спречи нови непријателства. Без оглед на тоа дали САД ќе се вклучат воено или не, Вашингтон е единствената сила што може да посредува во договор што би го смирил конфликтот меѓу Израел и Иран – две земји кои со децении водат војна во сенка, а сега се судираат преку отворени ракетни напади. САД веќе се во играта, или воено или дипломатски.
Една од загрижувачките опасности е што ниту САД ниту Израел јасно не ги артикулирале своите долгорочни цели со Иран – што сакаат да постигнат кога ќе престане пукањето. Трамп побара „безусловна капитулација“.
Дали ова значи целосно напуштање на нуклеарната програма и балистичките ракети од страна на Иран? Или зборува за некаков вид политичка капитулација?
На денот кога започна воздушни напади врз Иран, израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху се обрати до иранската јавност.
Тој рече дека Израел „го расчистил патот“ за Иранците да се побунат против теократското владеење во Техеран.
„Промена на режимот“ беше јасно наговестена. Наводно, Трамп и Нетанјаху разговарале и за можноста за елиминирање на врховниот лидер Хамнеи, кој е на власт од 1989 година.
Трамп рече дека се спротивставува на тоа – засега – но истакна дека теократијата навистина може да падне како резултат на сегашната војна.
Нема сомнение дека Иран ќе излезе од оваа војна значително ослабен. Но, Иран е повеќе од двојно поголем од Тексас – за разлика од Газа, која е со големина на поголема Филаделфија.
И Израел сè уште е во војна во Газа по 20 месеци борби. Иран е исто така двојно поголем од Авганистан, каде што САД ја водеа својата најдолга војна.
И е три пати поголем од Ирак, каде што САД водеа осумгодишна војна што, како ненамерна последица, доведе до појава на ИСИС – екстремистичко движење што ги принуди САД повторно да интервенираат.
Американските трупи сè уште се присутни таму. Ова се сите нови преседани – и лекции – што Вашингтон мора да ги земе предвид во наредните часови, денови и недели“, вели Рајт.
„Техеран на крајот ќе се одлучи за дипломатија“
Араш Азизи е соработник на „Атлантик“ и автор на „Што сакаат Иранците: Жени, живот, слобода“.
„Иран ќе се соочи со избор – дали да се обиде да го ескалира конфликтот со решителни напади врз американски цели во регионот или да прифати договор преку преговори, што во очите на Трамп би значело еден вид „капитулација“.
Тешко е да се предвиди, но верувам дека Техеран, без оглед на тоа дали САД ќе го бомбардираат Иран или не, на крајот ќе го избере патот на дипломатијата и договорот.
Ова би било во согласност со логиката на режимот што сака да остане на власт, како и со преовладувачкото расположение на народот во Иран.
Сепак, можно е и Иран да се обиде да издржи подолго, надевајќи се дека ќе ги исцрпи Трамп и Израел.
Тој би можел да го напушти и Договорот за неширење на нуклеарно оружје (NPT) и да се движи кон тестирање на нуклеарна бомба.
Тоа би бил исклучително опасен пат – особено ако би го охрабрил Трамп да се ангажира уште порешително воено на Блискиот Исток“, објаснува Азизи.