Свитлана вели дека никогаш не размислувала да ја предаде својата земја. „Мојот сопруг никогаш не би ми го простил тоа“, вели таа за Би-Би-Си во нејзиниот стан во близина на Киев.
42-годишната жена чекала вести за нејзиниот сопруг Дима, воен лекар заробен од Русија, повеќе од две години кога ненадејно добила телефонски повик.
Гласот од другата страна ѝ рекол дека ако ја предаде Украина, Дима може да има право на подобар третман во затвор или дури и да биде ослободен.
„Добив повик од украински број. Јас одговорив, а човекот се претстави како Дмитриј. Зборуваше со руски акцент”, објаснува Свитлана и продолжува:
„Ми рече дека можам да запалам воена канцеларија или воено возило или да саботирам разводна табла на украинските железници“.
Имаше уште една опција: да се откријат локациите на блиските единици за противвоздушна одбрана – витална воена инфраструктура која го штити украинското небо од руски дронови и ракети.
Тие ѝ дале инструкции како да направи и да постави молотов коктел
Додека Дмитриј го давал својот предлог, Свитлана потсетила на упатствата што украинските власти им ги дале на сите семејства во случај да им се обратат руски агенти: купете што е можно повеќе време, снимајте и фотографирајте сè и пријавете го.
Свитлана навистина го направила тоа.
Украинската безбедносна служба, СБУ, ѝ кажала да одложи додека трае истрагата.
Така таа се преправала дека се согласува да постави бомба на локалната железничка пруга.
Свитлана споделила снимки од два гласовни повици со Дмитриј преку апликацијата Телеграм со Би-Би-Си.
За време на повикот, таа добива инструкции како да направи и постави молотов коктел.
„Стави литар керозин и додади малку бензин. Оди до железничкиот јазол и провери да нема безбедносни камери. Носи капа, за секој случај“, објаснува Дмитриј.
На Свитлана ѝ биле дадени и упатства како да го стави својот мобилен телефон во авионски режим кога ќе стигне на два километри од целта, за да избегне нејзиниот сигнал да биде прифатен од базните станици.
„Ми рече дека ќе го убие мојот сопруг и дека никогаш повеќе нема да го видам“
„Дали знаете што е релејска кутија? Сликајте ја. Тоа треба да биде цел на подметнувањето пожар. Напишете го денешниот датум на лист и сликајте се со таа хартија”, објаснил Дмитриј, кој гледал. за доказ за завршена задача.
За возврат, таа можела да договори телефонски повик со сопругот или да му испрати пакет.
Подоцна, СБУ ѝ кажале на Свитлана дека човекот со кој разговарала навистина е во Русија и дека таа треба да го прекине контактот.
Свитлана му кажала на Дмитриј дека се предомислила.
„Тогаш почнаа заканите. Тој рече дека ќе го убие мојот сопруг и дека никогаш повеќе нема да го видам“, вели Свитлана.
Се јавувал со денови и и рекол: „Маж ти го мачат, а ти си виновна!“
На прашањето дали е загрижена поради заканите, Свитлана низ солзи рекла:
„Срцето ме боли, но можев само да се молам тоа да не се случи. Еден дел од мене рече дека оваа личност нема никаква врска со затворениците, а друг дел се прашуваше дали може „навистина да го направи тоа“.
СБУ изјави за Би-Би-Си дека соработката со руските агенти на никој начин нема да ја олесни ситуацијата на затворениците; напротив, тоа може значително да ги комплицира нивните шанси за размена.
Властите ги повикуваат сите роднини веднаш да контактираат со нив доколку бидат контактирани од руски агенти.
Оние кои ќе го направат тоа, велат тие, ќе бидат заштитени и третирани како жртви.
Но, ако роднините се согласат да извршат саботажа или шпионажа, велат од SBU, тоа може да се третира како предавство. Максималната казна е доживотен затвор.
Властите редовно најавуваат апсења на Украинци кои наводно извршиле саботажа или ѝ ја откриле локацијата на воените единици или објекти на Русија.
Про-Кремљ медиумите се преплавени со видеа на кои наводно се гледа како Украинците палат воени возила или железнички електрични кутии.
Некои тоа го прават за пари, но се верува и дека има напади извршени од очајни роднини.
Петро Јаценко од Штабот на украинската армија за третман на воени заробеници вели дека околу 50% од семејствата на воените заробеници се контактирани од руски агенти.
„Тие се во многу ранлива позиција и некои од нив се подготвени да направат се. но ние се обидуваме да ги едуцираме дека тоа нема да им помогне на нивните најблиски во заробеништво“.
„Над 8.000 Украинци завршија како воени затвореници“
Петро вели дека активностите како палење воено возило не се сметаат за значителна материјална загуба за украинските вооружени сили.
„Но, тоа може да го дестабилизира единството на украинското општество, што е главниот проблем. Се разбира, ако некој сподели каде што Системите за воздушна одбрана се лоцирани, тоа е исто така голем проблем“.
Властите не го објавуваат бројот на Украинците кои завршиле како воени заробеници, но се верува дека е повеќе од 8.000.
Извор од украинската разузнавачка служба за Би-Би-Си изјавил дека имало малку случаи во кои роднините се согласиле да соработуваат со Русија.
Руската влада во соопштение за Би-Би-Си изјави дека наводите за користење на семејствата на затворениците како средство за војна се неосновани и дека Русија се однесува кон „украинските борци хумано и во целосна согласност со Женевската конвенција“.
Во соопштението дополнително се обвинува Украина дека ги користи истите методи: „Украинската страна активно се обидува да ги принуди жителите на Русија да извршат саботажа и подметнување пожар на територијата на Русија, насочени кон критична инфраструктура и цивилни објекти“.
Дима на крајот беше ослободен од заробеништво
Сопругот на Свитлана, Дима беше ослободен од заробеништво пред нешто повеќе од три месеци.
Тие се повторно заедно и уживаат во играњето со нивниот четиригодишен син Вова.
Како се чувствувала Свитлана кога нејзиниот сопруг конечно бил ослободен?
„Имаше солзи радосници какви што никогаш порано не сум плачела. Се чувствував како да сум ја откорнала љубовта од вилиците на смртта“
Дима ѝ рекол на сопругата дека Русите не постапиле по нивните закани и не го казниле поради нејзината несоработка.
Кога Свитлана му кажала за повиците од руска страна, тој останал шокиран.
„Ме праша како се држам. Па, како што секогаш велам, јас сум жена на офицер“.