Во вторник во Швајцарија започнува историски судски процес против поранешен припадник на елитната белоруска полициска единица, наводно одговорен за исчезнувањето на политичките противници на претседателот Александар Лукашенко пред речиси четвртина век.
Четириесет и четиригодишниот Јури Гаравски ќе се појави пред судот во североисточниот швајцарски кантон Св. Гален, и беше обвинет за исчезнување на тројца од главните политички противници на Лукашенко во 1999 година.
Поранешниот министер за внатрешни работи Јури Захаренко исчезна во мај истата година, а во септември исчезнаа и поранешниот вицепремиер Виктор Гончар и неговиот близок пријател, претприемачот Анатолиј Красовски.
Случајот е невообичаен затоа што Гаравски даде сензационално интервју за германските медиуми во 2019 година во кое рече дека е припадник на специјалните сили на белоруското Министерство за внатрешни работи, кое, како што рече, ги егзекутирало тројцата исчезнати мажи 20 години претходно.
Постапката е исто така без преседан бидејќи е првпат на белоруски државјанин да му се суди за присилно исчезнување под таканаречената општа надлежност, што овозможува гонење на одредени тешки кривични дела, без оглед на тоа каде се извршени.
Тоа ќе биде и прво судење за присилно исчезнување во Швајцарија.
Во 2021 година, невладината организација TRIAL International, која се бори да обезбеди воените злосторства да не останат неказнети, Меѓународната федерација за човекови права (ФИДХ) и белоруската организација Вјасна поднесоа кривична пријава против Гаравски откако беше потврдено дека тој се преселил во Св. Гален.
Семејствата на жртвите поднесоа посебна жалба истиот ден.
„Ова судење ќе биде историско“, рече правниот советник Вони Рамболамана од TRIAL International во изјава минатиот месец кога беше објавен датумот на судењето.
„Овој случај ќе направи преседан. Прогонот на ваквите злосторства во Швајцарија ќе послужи како пример во целиот свет“, додаде таа.
Организацијата Вјасна, чиј основач е добитникот на Нобеловата награда за мир Алес Бјалачки во белоруски затвор, се согласи.
„Со ова прво судење на наводниот член на одредот на смртта на Лукашенко, ние испраќаме силна порака“, рече во изјавата адвокатот на Вјасна, Павел Сапелко.
„Правдата за меѓународните злосторства може и ќе се постигне, без оглед на националните граници или времето што поминало од злосторството“, додаде тој.
Северин Валц, адвокат кој ги застапува семејствата на жртвите, во меѓувреме го опиша случајот како „решителен чекор напред во борбата против неказнивоста за злосторствата извршени во Белорусија“.
„Најголемата надеж на моите клиенти е дека со пресудата ќе добијат сигурност за судбината на нивните татковци, која ќе ја донесе очекуваната судска постапка.
Нема безбедно пристаниште
Иља Нузов, шеф на одделот на ФИДХ за Источна Европа и Централна Азија, рече дека судењето може да има пошироко значење.
„Тоа не само што може да обезбеди осуда за еден од сторителите на овие грозоморни злосторства. Исто така, може да се утврдат факти кои подоцна би можеле да се употребат против нарачателите на злосторството, вклучувајќи го и самиот Лукашенко“, рече тој во соопштението за печатот.
Група независни експерти на Обединетите нации, исто така, објави изјава минатата недела во која го поздравија судењето како „фундаментален чекор кон правдата и репарациите за жртвите“.
Тоа покажува дека „општата јурисдикција е силен бедем против неказнивоста“, што испраќа „силна порака дека нема да има безбедно пристаниште за сериозни прекршувачи на човековите права“.
Белорусите долго време се соочуваат со силна репресија од Лукашенко, кој владее со земјата од 1994 година.
Претседателот беше обвинет од многумина дека ги фалсификувал резултатите од изборите во 2020 година за да си овозможи шести мандат, а потоа ги задушил масовните протести што избувнаа како резултат на тоа.
Белорусија, која стана уште поизолирана откако Лукашенко и дозволи на Москва да ја користи белоруската територија за да ја нападне Украина минатата година, во моментов има повеќе од 1.500 политички затвореници, според Вјасна.