Шумските пожари се природен феномен, но зголемувањето на температурите и подолгите периоди на силна суша создаваат услови за подолги и поинтензивни пожари.
Во Европа, како и во светот, тие се сè почести, интензивни и распространети.
Во Грција минатото лето со денови беснееја пожари на огромна површина.
Куќи, шуми и маслинови насади се претворија во прашина и пепел. Тоа беше најголемиот пожар некогаш регистриран во Европа.
Само во 2023 година, штетата предизвикана од пожарот изнесува повеќе од четири милијарди евра.
Покрај тоа, пожарите предизвикаа ослободување на 20 мегатони јаглерод диоксид, што е еквивалентно на речиси една третина од годишните емисии од воздушниот сообраќај во ЕУ.
Се проценува дека зголемувањето на температурите го зголемува ризикот од шумски пожари низ Европа.
Дали е подготвен континентот?
ЕУ: 28 авиони, четири хеликоптери
„Шумските пожари стануваат се поинтензивни. Имаме се повеќе ситуации кога членките на ЕУ не можат да се справат со нив“, вели Балаж Ујвари, портпарол на Европската комисија.
Фокусот на одговорот на ЕУ на ова досега беше проширувањето на капацитетите за гаснење пожари преку Механизмот за цивилна заштита на ЕУ и програмата RescEU, кои обезбедуваат поддршка на земјите кои се соочуваат со екстремни пожари.
Минатата година двојно е зголемен бројот на авиони, хеликоптери и пожарникари.
За време на пожарите во Грција, досега беше спроведена најголемата воздушна операција на ЕУ за гаснење пожари.
Во пресрет на овогодинешната сезона на пожари, Ујвари вели дека имаат 28 авиони, четири хеликоптери и 556 пожарникари стационирани во четири земји подложни на пожари.
За проширување на капацитетите до крајот на деценијата се издвоени дополнителни 600 милиони евра.
Ујвари додава дека ЕУ може да обезбеди слики од погодените области со својот сателитски систем Коперник за да им помогне на локалните власти да ги следат и да се борат со пожарите.
Само гаснењето на огнот не е доволно
Сепак, некои експерти од областа тврдат дека ЕУ може да стори повеќе за да спречи пожари.
Според проценката на германската европратеничка Ана Депарне-Груненберг, околу 90 отсто од средствата за гаснење пожари на ЕУ одат за гаснење пожари, а само десет отсто за превенција од пожари.
Пожарите кои е исклучително тешко да се контролираат – како оние во Португалија во 2017 година, кога повеќе од 100 луѓе ги загубија животите и изгореа вкупно 500.000 хектари – ги покажуваат границите на приоритет на гаснењето пожари, вели Александар Хелд, експерт од Европскиот институт за шуми.
„Кога станува збор за вакви катастрофи, науката и искуството ни кажуваат дека нема смисла да се инвестира во гаснење пожар бидејќи тие не можат да се потиснат. Единствено што можете да направите е да ги спречите да се случат или да се погрижите пожарот да не стане толку интензивен што повеќе да не може да се контролира“, објаснува Хелд.
За таа цел, ЕУ треба да поттикне решенија за спречување пожари.
„Колку се повидливи климатските промени, толку повеќе треба да инвестираме во тоа да ја направиме природата помалку запалива“.
Различни методи за заштита од пожари
Постојат многу методи за поодржливо управување со земјиштето и зголемување на отпорноста на шумите, посочува Јулија Богнар од Институтот за европска еколошка политика (IEEP), истражувачки центар за одржливост.
Ова вклучува проретчување на шумите, т.е. правилно растојание меѓу дрвјата, како и намалување на вегетацијата на теренот преку контролирано горење или зголемување на бројот на пасивни животни, како што се говедата и козите.
Напуштањето на монокултурите, како што се плантажите со еукалиптус што се запалија за време на силните пожари во Португалија во 2017 година, исто така ќе ги направи шумите поотпорни.
„Со поголема разновидност на дрвја и постари дрвја, шумите имаат подобар капацитет да складираат вода и да ја спречат сушата“, вели Богнар.
Хелд нагласува дека програмите за превенција мора да се прилагодат на климата на поединечните земји – во потоплите места како јужна Шпанија, тоа значеше контролирано горење додека преовладува топлината и воспоставување мозаик за различни намени на земјиштето, вклучително и пасишта. Бидејќи вегетацијата се претвора во гориво кога е суво и топло.
„И во централна Европа, отпорност на пожар значи засадување листопадни шуми, мешани шуми, засенчени и влажни шуми“, објаснува Хелд, додавајќи дека техничките мерки, како што се противпожарните сопирачки или шумските тампон зони, исто така би помогнале.
Клучот, забележува тој, е да се охрабрат повеќе луѓе да се вратат во руралните области и да се занимаваат со органско земјоделство или шумарство.
Повеќе координација и долгорочни решенија
Во Европа се зголемува бројот на методи за заштита од пожари, посочува Богнар.
Ова ги вклучува упатствата за одржливо шумарство објавени од Европската комисија во 2023 година.
„Но, нема заеднички напори на ниво на ЕУ за притисок за вакви промени… така што тоа е навистина неконзистентно низ ЕУ“.
Богнар вели дека прегледот на пристапот на ЕУ кон растечките закани од пожари треба да вклучи подолгорочни решенија, како што е усвојувањето на предложената рамка за мониторинг на шумите што ќе даде појасна слика за шумите во Европа и имплементацијата на Законот за обновување на природата, кој и покрај е ублажена и соочена со противење од некои земји-членки, има за цел да ја поддржи отпорноста на пожари преку зголемување на шумската биолошка разновидност.
Превенцијата е поевтина
Иако експертите за шумски пожари долго време се жалат дека многу повеќе финансиска поддршка оди за гаснење пожари отколку за превенција, Хелд вели дека има некои средства што може да се искористат и за превенција.
Но, тој објасни дека има премалку разбирање и координација за тоа како да се пристапи кон оваа поддршка, како и недостаток на солидна стратегија за превенција од пожари на национално ниво.
Исклучок е Португалија.
По разорните пожари во 2017 година, земјата го промени својот пристап кон управувањето со шумите, вклучително и промовирање на насади на автохтони видови приспособени на пожар, како и пожарникарски пожари – области со помала вегетација што делуваат како бариери за запирање или забавување на пожарите – и тампон зони околу нови и постоечки структури во ризични зони.
Франција, исто така, направи промени, воведувајќи закони минатата година за казнување на сопствениците на земјиште кои не ги чистат своите шуми од грмушки.
Но, Хесус Сан-Мигел, од Истражувачкиот центар на Европската комисија, оценува дека клучната пречка е што Европската комисија може само да дава совети и поддршка.
На крајот на краиштата, земјите-членки се одговорни за управување со шумите и превенција од пожари.
„Превенцијата е бавен процес, таа е помалку видлива од гаснењето пожари. Значи, кога имате многу авиони, се чини дека тие навистина прават многу. Но, треба да се даде приоритет на превенцијата, бидејќи е многу поевтино“, заклучува Сан-Мигел.