Украина спроведе она што многумина веќе го нарекуваат најсофистицираната беспилотна воена операција на модерното време, „Пајажина“.
Повеќе од сто автономни беспилотни летала, наводно водени од вештачка интелигенција, ги таргетираа стратешките цели длабоко во Русија, вклучувајќи ги базите во Мурманск, Иркутск и други региони илјадници километри од украинската граница.
Овој напад не е само технолошки успех, туку и фундаментална промена во правилата на војување.
Нападот извршен на 1 јуни е преседан, не само во однос на обемот и координацијата, туку и во однос на нивото на автономија.
Според некои извори, секое беспилотно летало независно идентификувало цели, ги одбрало најранливите места на советските стратешки бомбардери Ту-95, Ту-160 и Ту-22М3 и прецизно испорачувало експлозиви, наводно без потреба од директна човечка команда во реално време.
View along the Russian air base Belaya, Irkutsk region. Showing multiple fires throughout the area. It looks like the northern part of the airbase (where Tu-160 were located) was less affected than the rest. pic.twitter.com/vwuYGOnITz
— Special Kherson Cat 🐈🇺🇦 (@bayraktar_1love) June 2, 2025
Според достапните информации, украинските сили обучувале системи со вештачка интелигенција со помош на автентични советски авиони од музејот во Полтава.
На овој начин, беспилотните летала научиле да ги препознаваат карактеристиките на овие постари, но сепак клучни модели на руските воздухопловни сили.
Целите биле слаби точки – резервоари за гориво и ракетни лансери – кои дури ни модернизацијата не успеа соодветно да ги заштити.
Прво беше објавено од страна на Clash Report, без да се наведат извори. На една од фотографиите е прикажан командантот на Службата за безбедност на Украина (SBU) Васил Василиевич Малјук како гледа мапа на аеродромот и слики од бомбардерите Ту-95MS и Ту-22M3 со означени слаби точки.
EXCLUSIVE: Ukraine trained AI targeting algorithms using Soviet aircraft displayed in military museums.
Poltava Museum of Long-Range and Strategic Aviation has both Tu-95МS and Tu-22М3. https://t.co/OP4EUpkVJh pic.twitter.com/IyCokR3mkO
— Clash Report (@clashreport) June 1, 2025
SBU ниту ги потврди ниту ги негираше информациите за беспилотните летала со вештачка интелигенција.
Извор од службата за Kyiv Independent изјави само дека беспилотните летала биле лансирани од камиони.
„SBU прво транспортираше беспилотни летала за лет на отворено до Русија, а подоцна, на територијата на Руската Федерација, беспилотните летала беа скриени под покривите на мобилни дрвени приколки, веќе поставени на камиони. Во вистинскиот момент, покривите беа отворени од далечина, а беспилотните летала полетаа за да ги погодат руските бомбардери“, рече изворот.
Некои руски аналитичари веруваат дека нападот бил извршен со помош на сателитска комуникација, а не со целосно автономни дронови.
„Нападот бил извршен со FPV дронови, кои биле лансирани од камиони што стигнале до објектите. Контролата била извршена преку повторувачи“, се вели во извештајот на еден од најголемите руски воени канали на Телеграм, Рибар.
Тезата за целосно автономни дронови била оспорена од мексиканскиот професор по математика Луис Мигел Вилегас Силва, кој верува дека дроновите биле контролирани преку мобилна мрежа.
„Дроновите биле контролирани преку софтвер со отворен код, а комуникацијата очигледно се вршела преку мобилни мрежи. Ова е индицирано од антените за прием на LTE сигнали што биле снимени во видеото. Однесувањето на дроновите во воздухот, исто така, укажува на рачна контрола – операторите летале наоколу за визуелна контрола и одбрале точки на напад“, напишал тој.
„Камиони на смртта“ и нова стратегија
Најголемиот предизвик повеќе не е постигнувањето на целта, туку избегнувањето на откривање.
Според извештаите, сè што е потребно е камионот да ги вози дроновите во близина на границата, да ја отвори приколката – а потоа уредите сами ќе го извршат остатокот од мисијата.
Тоа дури овозможи и напади врз Иркутск, оддалечен речиси 5.300 километри од украинскиот фронт, дострел што сè уште не е забележан во современите конфликти.
Крај на монополот на конвенционалната воена моќ?
Русија во моментов не е во можност да произведе нови бомбардери Ту-160, а постарите модели немаат ниту соодветна замена.
Уништувањето и сериозното оштетување на овие капацитети ќе имаат долгорочни последици за руската стратешка авијација.
За разлика од долготрајното и скапо производство на авиони, беспилотните летала со вештачка интелигенција можат да се развиваат брзо, во големи количини и по сè пониски трошоци.
„Ова е момент сличен на појавата на тенковите во Првата светска војна или нуклеарното оружје во 1945 година. Кој и да се адаптира прв, ќе има предност што не е само технолошка, туку и геополитичка“, оценува воениот аналитичар Џон Хамилтон од Атлантскиот совет.
✈️ Satellite images of the airbases’ status a couple of days ago, – AviVector
Belaya (31.05):
▪️7 Tu-160;
▪️6 Tu-95MS;
▪️2 Il-78M;
▪️6 An-26;
▪️2 An-12;
▪️39 Tu-22M3;
▪️30 MiG-31.Olenya (26.05):
▪️11 Tu-95MS;
▪️5 An-12;
▪️40 Tu-22M3.At least 2 more airbases were also… pic.twitter.com/zrefGmsfHe
— MAKS 25 🇺🇦👀 (@Maks_NAFO_FELLA) June 1, 2025
Што е следно?
Овој напад е пресвртница. Веќе не станува збор само за беспилотни летала, туку за автономни, интелигентни системи каде што човечката контрола е секундарна.
Ова отвора ново поглавје во војувањето, во кое малите, агилни и паметни технологии можат да ги загрозат големите сили и нивната воена инфраструктура.
Армиите ширум светот ќе мора да ги редефинираат своите доктрини, бидејќи класичната одбрана веќе не е доволна.
Вештачката интелигенција пристигна на фронтот – и нема намера да се повлече.
Што се Ту-95, Ту-160 и Ту-22М3?
Ту-95 „Медвед“, турбопропелер од 1950-тите, способен да носи нуклеарни ракети. Сè уште претставува клучен дел од нуклеарните капацитети на Русија.
Ту-160 „Бел лебед“ – Најголемиот и најбрзиот стратешки бомбардер во употреба, но со ограничен број оперативни примероци.
Ту-22М3 – Суперсоничен бомбардер со среден дострел, често користен во војната во Украина за лансирање крстосувачки ракети.