Молдавија избира нов парламент на 28 септември. Кампањата е во полн ек, а главното прашање околу кое се одвива дебатата е идната насока на земјата: приближување кон Европската Унија или свртување кон Русија.
Пред изборите, времето во главниот град Кишињев е непредвидливо – есента се менува со последните денови од летото, се менуваат долготрајни дождови и сончеви, жешки периоди.
Политичката ситуација е подеднакво нестабилна.
Анкетите на јавното мислење покажуваат тесна трка помеѓу проевропската партија „Акција и солидарност“ (ПАС) на претседателката Маја Санду и проруските партии.
Во центарот на Кишињев, активистите на ПАС се борат за секој глас. Тие ги запираат минувачите, разговараат со нив и делат изборни летоци.
Меѓу нив е и Кристијан, кој дистрибуира жолти летоци на владејачката партија на булеварот Штефан цел Маре.
„Се надевам дека нашата земја ќе го избере патот кон Европската Унија – како демократска држава што ги почитува човековите права. Луѓето мора да преземат одговорност за својот глас, бидејќи тој одлучува за нашата иднина и иднината на следните генерации“, вели тој.
За триесет и петгодишникот нема дилема: иднината на Молдавија мора да биде во ЕУ.
„Членството би донело раст на платите, поголема независност и развој на проекти, како што е дигитализацијата.“
Недалеку од него, 50-годишниот Виталие се обидува да ги освои граѓаните за „Партидул Ностра“ (ПН) – партијата на контроверзниот бизнисмен Ренато Усатија.
Додека ветерот ги дува неговите летоци, тој вели: „Нашата земја осиромаши во последните четири години. Тој таканаречен европски сон е голема лага. ЕУ нема да ја прифати Молдавија за две, три или десет години. Не смееме да паднеме на европски лаги и празни ветувања.“
Кампања на телевизија и ТикТок
Кристијан, Витали и нивните колеги разговараат со стотици граѓани секој ден, додека партиските видеа постојано се емитуваат на телевизија, а политичарите се обидуваат да допрат до помладите гласачи преку ТикТок.
На крајот од кампањата, зборовите стануваат сè помоќни – претседателот Санду вели дека ова се „најважните избори во историјата на земјата“.
За многу Молдавци, изборот се сведува на едноставна дилема: Европа или Русија, Запад или Исток.
По руската инвазија на Украина во 2022 година, Молдавија аплицираше за членство во ЕУ, а во јуни истата година доби статус на кандидат.
Владата во Кишињев постави цел земјата да се приклучи на Унијата до 2030 година – потег што ја налутува Москва, која со децении има силно политичко и економско влијание во земјата.
Политичките дискусии стигнаа и до ѕидовите на Кишињев: на еден ѕид е напишано „Русите надвор од Молдавија“, а над него некој додал „Санду – овци“ со црвена боја.
Стравовите на гласачите
Дваесет и шестгодишната Алина, раководител на проект која пораснала во мал град на југот од земјата, а сега живее во Кишињев, верува дека земјата е во тешка ситуација без оглед на исходот од изборите.
„Како и да заврши, ние сме во проблеми“, вели таа.
Тие се загрижени дека ЕУ би можела да се дистанцира ако проруските партии го освојат мнозинството во парламентот – а финансиската поддршка би можела да заврши.
Оваа година, ЕУ одлучи да ѝ исплати на Молдавија 1,9 милијарди евра во форма на заеми и грантови до 2027 година – помош што очајно ѝ е потребна на земјата.
Но, дури и ако победат проевропските сили, Алина се плаши од реакцијата на Русија. „Кишињев е мал град, а Молдавија не е голема земја – не би била потребна огромна армија за да се земе.“
Војна во Украина – постојан притисок
Границата со Украина е само педесет километри од Кишињев. Од почетокот на руската инвазија, повеќе од 1,3 милиони бегалци од Украина влегоа во Молдавија, а околу 100.000 од нив останаа во земјата. Тоа е огромен предизвик за економијата на земјата со 2,4 милиони жители.
Војната се чувствува и психолошки. Руските беспилотни летала постојано паѓаа на молдавска територија.
„Војната е многу блиску, се чувствува така. Притисокот е таму. Можеби не е толку силен како порано, но можеби само се навикнавме на него“, вели 22-годишната Мишел, менаџер за продажба.
Стравот од конфликт со Русија е присутен и поради фактот што околу 1.500 руски војници веќе се наоѓаат во Транснистрија, отцепен регион кој функционира како де факто држава од 1990 година, со своја армија, валута и влада. Тој регион зависи од Москва и претходно бараше прием во Руската Федерација.
Владата на партијата ПАС редовно изразува солидарност со Украина, додека прорускиот „Блокул Електорален Патриотеск“ (БЕП), кој е на второ место според анкетите, се залага за спротивна стратегија.
„Неутралноста е наш штит. Молдавија мора да биде мост меѓу Истокот и Западот, а не бојно поле“, вели БЕП на своите флаери и во исто време шири страв од руска инвазија доколку се приближат кон ЕУ.
Руско влијание и дезинформации
Стравовите се шират понатаму преку социјалните мрежи. Анастасија Нани од Центарот за независно новинарство вели дека руското влијание е огромно.
„Една од најчестите пораки е дека НАТО и Украина сакаат да нè вовлечат во војната и дека нашите луѓе ќе мора да одат на фронтот. Исто така, легитимитетот на изборите веќе е доведен во прашање“, вели таа.
Целта на Москва, додава таа, е да ја ослабне довербата на граѓаните во изборите и институциите.
Економски проблеми: скапа храна и домување
Освен војната во Украина, клучна тема на кампањата е и економската состојба. Инфлацијата е голем проблем, како што е и во остатокот од Европа.
„Вчера купив домати и леб за 70 леи (околу 3,50 евра) – нема никаква смисла“, вели Алина.
По почетокот на војната во 2022 година, инфлацијата во Молдавија достигна речиси 29%. Сега е малку пониска, но во август беше 7,3% – сè уште значително над просекот на ЕУ.
„Не трошам многу и внимавам на секој денар“, вели Мишел. „Не одам на одмор, ретко купувам облека, само она што навистина ми треба – храна, предмети за домаќинството и тоа е тоа.“
Зголемувањето на цените влијае на сите нивоа на општеството, но најтешко погодени се оние кои претходно живееле во сиромаштија – особено пензионерите.
Речиси една третина од населението денес живее под линијата на сиромаштија, особено во селата.
Пред супермаркет во Кишињев, некои постари жени просат. Старци продаваат зеленчук и овошје на пазарите.
Дополнителен удар е зголемувањето на цените на становите. И за купување и за изнајмување, цените оваа година скокнаа нагло.
Еднособен стан во Кишињев сега чини до 500 евра месечно, додека просечната плата е само околу 800 евра. Цените на недвижностите никогаш порано не пораснале толку брзо.
„Имам 26 години и би сакала еден ден да купам стан“, вели Алина. „Но, како? Цените се толку надуени сега што е едноставно лудо.“
Во недела ќе се покаже која партија граѓаните веруваат дека може да ги реши овие проблеми и дали Молдавија ќе го избере патот кон Европа или кон Русија.