Јахти, дворци, летови со приватни авиони и ракети… Дали богатството во одреден момент е гротескно и непотребно големо?
Поборниците на идејата за лимитаризам велат дека е така и дека „вишокот“ богатство треба да се искористи за општо добро.
Многумина велат дека парите никогаш не се доволни. Но, растечката економска нееднаквост наведува повеќе луѓе да мислат дека ова тврдење е погрешно – некои луѓе навистина се премногу богати.
Долг е списокот на економисти, филозофи и лидери кои со векови се занимавале со прераспределба на богатството.
Цели политички системи се изградени околу идејата за еднаквост и споделување.
Што е лимитаризам?
Економскиот лимитаризам е концепт кој ја истражува идејата дека никој не треба да биде претерано богат.
Се фокусира на штетите и ризиците од постоењето на супербогатите луѓе.
Во одреден момент, вишокот пари повеќе не придонесува за благосостојба или добар живот.
Во повеќето случаи, велат поборниците на оваа теорија, со неколку милиони долари човек може да живее како бубрег во сало.
Затоа, лимитаризмот не треба да се меша со социјализмот или комунизмот. Овој концепт не го отфрла акумулацијата на богатство, сопственоста на приватната сопственост, ниту се залага за изедначување. Само тврди дека да се има многу понекогаш е премногу.
Во моментов, теоријата не зборува за посебни броеви.
Значи, не се одредува точно дали луѓето се премногу богати кога имаат десет милиони или две милијарди долари.
Од каде оваа идеја?
Водечкото име на оваа теорија е Ингрид Робинс, белгиска теоретичарка која работи на Универзитетот во Утрехт во Холандија.
Робинс предава таму на Катедрата за филозофија, фокусирајќи се на етиката, политичката филозофија и социјалната правда.
Таа за прв пат ја претстави идејата за лимитаризам на конференција пред десет години, но беа потребни неколку години за да се појави нејзиниот прв академски труд на оваа тема.
Оттогаш, таа неуморно зборува за овој концепт, објавува трудови и работи на книга. Идејата предизвика различни реакции ширум светот.
„Во Европа, моето искуство е дека јавноста се согласува со многу мислења за лимитаризмот. Но, во САД, оваа идеја е многу далеку од главните дискусии“, рече Робинс за ДВ.
„Дел од традиционалната американска култура е идејата за американскиот сон, односно верувањето дека секој ќе има шанса да стане многу богат, само ако се доволно посветени“, додава таа.
Секој милијардер е политички неуспех?
Во основата на лимитаризмот е прашањето за моралот. Се поставува прашањето, кога е морално или етички неопходно да се интервенира во системот на слободниот пазар за доброто на општеството како целина.
Дали богатите поединци придонесуваат за општеството со инвестирање во зголемена продуктивност или само шпекулираат за своја корист? Дали десет автомобили навистина се многу подобри од два?
„Некои сега го користат слоганот „секој милијардер е политички неуспех“. Мислам дека тоа е точно, но морално и политички е проблематично тоа што некои богати имаат премногу, дури и ако тоа е помалку од милијарда“, вели Робинс.
Таа тврди дека лимитаризмот се заснова на два главни принципи: заштита на демократијата и решавање на итните потреби, како и решавање на проблеми кои бараат напор на целото општество како климатските промени.
Лимитаризмот ја изразува загриженоста дека нееднаквоста може да ја поткопа демократијата.
Богатите можат да користат пари за да влијаат врз политичарите, да ангажираат лобисти и да влијаат врз законодавството.
Доколку тоа не се случи, тие можат да влијаат на јавното мислење преку директно поседување медиуми или финансирање невладини организации.
Големото богатство ја загрозува борбата за климата?
Економскиот лимитаризам претпоставува дека поеднаква распределба на богатството би довело до подобар севкупен квалитет на живот во светот.
Тоа би можело да им помогне на оние кои живеат во екстремна сиромаштија.
„Ако веќе имаш десет милиони, не ти значи многу ако добиеш уште 100.000 евра или долари. Но, ако немаш никакво богатство, тогаш секој приход е важен и значи помалку глад и помалку деца во сиромаштија“, вели Робинс.
Сепак, не се работи само за парите.
Застапниците на економскиот лимитаризам велат дека богатите се опасност за животната средина бидејќи нивното однесување предизвикува прекумерна емисија на јаглерод диоксид.
„Супербогатите имаат непропорционално влијание врз климатските промени бидејќи нивниот материјален начин на живот е многу пораскошен, а нивните инвестиции се штетни за животната средина“, истакнува Робинс.
„Значи, би било фер да се искористат нивните вишок пари за да се помогне во решавањето на климатската криза, наместо да се остават да се извлечат од овој проблем и да градат луксузни бункери или вили на планински врв за да се кријат во случај климатските промени да излезат од контрола или да избувнат граѓански немири“, додава професорот.
Богатите стануваат сѐ побогати
Други филозофи и економисти силно се противат на идејата за ограничување на богатството. Тие не гледаат морална граница на заработеното или наследеното богатство.
Напротив, велат тие, постоењето на можност да се збогатат ги поттикнува претприемачите да преземаат ризици, да размислуваат за иновации и да донесат промени.
Дополнително, тие тврдат дека ограничувањето на богатството нема да стави крај на политичката нееднаквост. Тие го наведуваат прогресивниот даночен систем како подобар начин за постигнување поголема еднаквост.
Сепак, јасно е дека богатите стануваат се побогати. На листата на милијардери за 2022 година објавена од Форбс се наведени 2.668 од нив. Заедно тие тежеле 12,7 трилиони долари.
Робинс верува дека постојат пречки за светот да ги спроведе нејзините идеи.
Прво, речиси е невозможно да се дојде до универзална дефиниција за прекумерно богатство.
Второ, и да има дефинирана сума, како ќе се одземат вишокот пари?
Таа се теши со фактот дека филозофите се таму за да поставуваат прашања, а не да одземаат дијамантски ѓердани или приватни авиони.