Руската инвазија на Украина на некој начин го промени светскиот поредок, вклучувајќи го и формирањето на нови блокови кои не се видени од Студената војна.
Војната ја влоши постоечката глобална тенденција за формирање блокови околу Вашингтон и Пекинг.
– Се преселивме во хаотичен мултиполарен свет во кој сè е оружје – енергијата, податоците, инфраструктурата, миграцијата, изјави во декември шефот на европската дипломатија Жозеп Борел.
Геополитика е клучниот збор, се е геополитика.
Централна Азија, Кавказ, Балканот, Африка и азиско-пацифичкиот регион се сцена на борба за влијание меѓу големите сили како Кина, ЕУ, Русија и Турција, било преку финансирање на инфраструктурни проекти или договори на терен на трговска, воена или дипломатска соработка.
Војната во Украина дополнително ги потресе работите со слабеење на руското влијание во поранешните советски републики во Централна Азија и дозволувајќи и на Турција нова улога како посредник.
– Таа хаотична реорганизација е реална, но веројатно привремена, изјави Пјер Разу, директор на тинк-тенкот ФМЕС од Франција.
– Неизбежно е по завршувањето на војната Русија и Европа да бидат послаби и исцрпени, а двата големи победници да бидат САД и Кина, додаде тој.
Русија е вазал на Кина
Кина мора да ја гледа војната во светло на нејзината долгорочна стратешка цел да стане водечка светска сила до 2049 година.
Иако Пекинг ја поддржува Москва, таа избегнува потези кои би можеле да го одбијат Западот.
– Кина не се дистанцира, туку напротив ги консолидира своите поблиски односи со Русија, рече Алис Екман, аналитичарка за Азија во Европскиот институт за безбедносни студии.
Во својот годишен извештај објавен овој месец, естонските разузнавачки служби велат дека е премногу рано да се смета воздржаната поддршка на Си Џинпинг за војната на Путин како знак на дистанцирање од Русија.
– Поддршката не е целосен договор, така што Кина не дава исто ниво на помош како што Вашингтон ѝ дава на Украина, но мораме да ги погледнеме фактите: економските врски се зајакнаа, рече Екман.
Војната всушност значи дека Москва ризикува да стане обичен вазал или сателит на Пекинг.
– Русија не е во позиција да преговара со Кина, која ќе земе што сака од Русија, без да ѝ го даде на Русија она што го сака, како што се оружје и клучните електронски компоненти, изјави економистот Агате Демараис, експерт за санкции.
– Кремљ смета на диверзификација на геополитичките, економските и стратешките врски со Турција, Блискиот Исток, Иран и Африка со цел да ја ограничи својата зависност од Кина, рече Разу.
Огромниот нуклеарен арсенал на Русија, многу поголем од кинескиот, исто така ја спречува таа да стане целосно потчинета на неа.
Дали Европа е важна?
Кога станува збор за Европската унија, војната е можност таа да покаже дека може да дејствува како клучен играч, но носи и опасност повторно да биде втора виолина пред Вашингтон.
– На Европа не ѝ оди многу лошо, покажа издржливост и способност да реагира многу брзо од почетокот на војната, со воена помош, помош за бегалците, намалување на енергетската зависност од Русија, изјави висок европски политичар кој сакаше да остане неименуван.
Демара рече дека очигледно има два блока, едниот е американски, а другиот кинески со сојузниците и Русија.
– Дали Европа ќе стане трет блок или ќе биде сојузник со Американците?, прашува тој.
– Обединети со Вашингтон за поддршка на Киев, европските лидери сакаат да ги зајакнат односите со САД, но разбираат дека би можеле повторно да бидат сами еден или два мандати доколку изолационистот ја освои Белата куќа, рече Разу.
Со оглед на тоа што земјите-членки на ЕУ ориентирани кон повеќе атлантизам не гледаат иднина надвор од американскиот и безбедносниот чадор на НАТО, Унијата бара повеќе области во кои би можела да ги намали стратешките зависности покрај руските фосилни горива, кои сега се во голема мера елиминирани.
Декларацијата на самитот во Версај минатиот март ги наведе суровините, полупроводниците и храната како приоритетни сектори.
Бруно Тертраис од Француската фондација за стратешки истражувања (ФРС) рече дека Европејците страдаат од стратешко одолговлекување, одбивајќи да дејствуваат додека не останат без други опции.
И покрај тоа, ЕУ ќе се обиде да се избори за место на преговарачката маса што ќе стави крај на војната.
– Како што велат, ако не сте на маса, тогаш сте на менито, рече Тертраис.
– Не сакам само Кинезите или Турците да преговараат што ќе се случи, изјави францускиот претседател Емануел Макрон за „Ле Монд“ во декември.
Офанзива на Америка кон Азија
Поранешниот американски претседател Барак Обама предвиде во 2009 година дека односите меѓу САД и Кина ќе го обликуваат 21 век, предвидувајќи префрлање на вниманието на САД од Атлантикот кон Пацификот.
Но, руската инвазија на Украина сугерира дека отцепувањето од Европа можеби не е толку лесно за поранешниот потпретседател на Обама, Џо Бајден.
– Русија го кочи американскиот пресврт кон Кина. САД мора релативно брзо да го решат европското прашање, изјави командантот на француските копнени сили Бертранд Тужуз.
– Бајден мора да воспостави рамнотежа, изјави научникот од Универзитетот во Вашингтон, Џована Де Мајо, нагласувајќи го зајакнувањето на повиците на американските политичари за што поскоро прекин на конфликтот и приговорите на Републиканската партија за испраќање оружје во Украина.
– Во инвазијата на Украина може да се научат многу лекции за потенцијален конфликт со Кина поради Тајван, изјави неодамна за „Фајненшл тајмс“ американскиот командант во Јапонија, Џејмс Бирман.
– По руската агресија во 2014 и 2015 година, искрено почнавме да се подготвуваме за идниот конфликт: обучуваме Украинци, подготвуваме набавки, идентификуваме локации од кои можеме да обезбедиме поддршка, рече тој.
Тоа е она што ние го нарекуваме поставување на сцената. И ја поставуваме сцената во Јапонија, Филипините и други локации.
Удар за глобализацијата
Покрај испраќањето оружје, сојузниците на Украина се обидуваат да ја задушат руската економија со строги санкции.
Трговските мерки се чувствуваат и врз глобалниот систем на слободна трговија кој доминира од крајот на Студената војна, иако таа веќе започна.
– Санкциите ќе ја пополнат празнината во дипломатскиот простор помеѓу неефикасните изјави и потенцијално смртоносните воени операции, напиша Демараис во книгата Backfire.
– На полето на енергетиката, каде Русија има голема тежина, санкциите како што е одлуката на групата Г7 и ЕУ да ја ограничат цената на суровата нафта го означија крајот на глобалниот пазар на фосилни горива, изјави директорот на Totalenergies, Патрик Пујан за АФП. Што значи идејата за глобална цена на нафтата дури и кога ќе одлучиме да наметнеме ограничувања, кога големите купувачи како Кина и Индија (кои не воведоа санкции) можат да купуваат од Русите по различна цена, прашува Пујане.
Големите сили постепено ги напуштаат некогаш многу ценетите принципи на слободна трговија и во други области, како во случајот со американските ограничувања за продажба на некои компјутерски чипови на Кина или со прекинот на извозот на пченица од Индија.
Сите последици се надополнети со влијанието на пандемијата на коронавирус врз глобалните синџири на снабдување.
– Тенденцијата на светот кон фрагментација датира уште од пред војната, но двојниот шок од пандемијата и војната ја забрзаа, рече Демара.
Растечката криза на трошоците за живот
Војната индиректно доведе до зголемување на цените на храната, греењето и домувањето, три основни човечки потреби, од земјите во развој во Африка до богатата Европа.
Глобалната криза на трошоците на животот е веќе тука, предупреди Светскиот економски форум во својот Извештај за глобални ризици за 2023 година, истакнувајќи дека притисокот растел дури и пред пандемијата „Ковид-19“.
– Иако некои влади се обидуваат да ги ублажат овие последици, во 2022 година бевме сведоци на невиден бран протести поради достапноста на она што е основно за секојдневниот живот, посочија Наоми Хосеин и Џефри Халок во истражувањето за германската фондација Фридрих Еберт. Во неколку земји, овие протести ескалираа во поголеми национални политички кризи, што доведе до значително насилство, жртви и барања за политички промени, нагласуваат тие.
Земјите од Африка и Блискиот Исток се особено погодени бидејќи увезуваат големи количини храна, како и сиромашните земји ширум светот кои имаат мала финансиска слобода.