Никому во Австриската стопанска комора не му паднало на памет дека одржувањето на пријатен деловен собир на периферијата на Москва во јануари може да предизвика одреден сомнеж.
Целта беше да се привлечат стотици австриски компании активни во Русија и нивните деловни партнери, а дури откако новинар од австриска истражувачка платформа постави прашања за настанот, комората го откажа.
Неуспешниот настан во Москва најдобро го илустрира амбивалентниот пристап на алпската земја кон Русија, откако претседателот Владимир Путин минатата година изврши брутален напад врз Украина.
Виена не сака да се гледа дека отворено ја поддржува Москва, но исто така внимава трајно да не ја наруши врската која со децении е доста профитабилна за Австрија.
Иако Австрија не е единствената која сесрдно ја прегрна Русија пред инвазијата на Украина, ниту една членка на Европската унија не се огради толку силно од Москва. (Унгарија не ни се чини дека се обидува).
Иако Австрија ѝ обезбеди на Украина значителна хуманитарна помош, прими голем број бегалци, ги поддржа санкциите на ЕУ и јавно го критикуваше Путин за кршење на меѓународните правила, зад сцената економските односи меѓу двете земји остануваат практично недопрени, особено во областа на енергетиката и финансиите.
Кога австрискиот канцелар Карл Нохамер во април минатата година одлучи да биде првиот европски лидер што ќе замине во Москва (преку Киев) по инвазијата и ќе се сретне со Путин, тој се обиде да го продаде како мисија за мир и како своја свечена „должност“.
Сепак, австриските критичари во Европа почувствуваа дека има нешто повеќе.
Иако неколку детали произлегоа од она што Нехамер го нарече „тежок и искрен разговор“, скептиците забележаа дека рускиот гас продолжува да тече во Австрија, за разлика од Германија, која беше прекината.
Западните партнери на Австрија долго време ги толерираа нејзините односи со Русија, но војната во Украина ги зголеми влоговите и Виена одеднаш се најде под притисок од сите страни.
Критичарите од двете страни на Атлантикот велат дека австриското прифаќање на „воената неутралност“ и она што многумина го гледаат како нејзин амбивалентен пристап кон кризата претставува значајна закана за европското единство околу Украина.
„Австрија е секако слабата точка на ЕУ во прашањето за Русија“, рече еден висок функционер на Европската комисија, посочувајќи на, како што рече, успешната инфилтрација на Москва во австрискиот естаблишмент.
За ЕУ, која веќе се бори да се справи со унгарскиот Виктор Орбан и неговиот однос со Путин, одбивањето на Австрија агресивно да се дистанцира од Русија дополнително ги отежнува напорите за претставување заеднички фронт.
Во Брисел стравуваат дека со текот на времето, воспоставувањето зона толерантна кон Русија во географското срце на Европа, која би ги вклучила Унгарија и Австрија, може да се прошири, што ќе ѝ даде предност на Русија во напорите да го распарчи континентот.
Александар Шаленберг, енергичниот шеф на дипломатијата на Австрија и нејзин жесток бранител на меѓународната сцена, инсистира дека таквите потфати се минато и не се дел од сегашната реалност.
Тој во едно неодамнешно интервју рече дека Австрија не го загрозува европското единство, туку всушност го зајакнува.
„Од 24 февруари минатата година, и канцеларот Нехамер и јас јасно ставивме до знаење каква е позицијата на нашата земја и влада“, рече Шаленберг.
Неусогласеноста се исплати
За да се разберат корените на австрискиот однос кон Русија, неопходно е да се погледне назад во 1955 година.
Една деценија по крајот на Втората светска војна, земјата беше окупирана од четири сојузнички сили и поделена на зони.
За да ги убеди Советите да го вратат целосниот суверенитет на Австрија, државата морала да вметне член за неутралност во уставот, што тогашното население го сметало за неопходно зло. (Законот не ја спречува Австрија да учествува во вооружен конфликт, туку пропишува дека земјата нема да се приклучи на воен сојуз или да дозволи други земји да ја стационираат својата војска надвор од нејзината територија).
Со оглед на тоа колку длабоко руските интереси се вградени во политиката и економијата на Австрија, расплетот на австро-руските односи можеби веќе нема да биде возможен
На почетокот, Австријците не беа премногу загрижени за навреда на Советите. Многу Австријци се бореа против Советите во германската армија и беа во советските логори, така што немаше голема љубов меѓу двете земји.
Откако Советите го задушија востанието во Унгарија, предизвикувајќи огромен бран бегалци преку австриската граница, Виена не се двоумеше да им се придружи на другите западни земји во Обединетите нации во критикувањето на постапките на Москва.
Сепак, на Австрија, позиционирана меѓу НАТО и советскиот блок, не ѝ требаше долго време да ги открие придобивките од новиот статус.
Како неутрална неврзана земја, таа би можела да работи од двете страни на Железната завеса.
На 1 јуни 1968 година, Австрија стана првата западноевропска земја која потпиша долгорочен договор со СССР за снабдување со природен гас.
Само неколку месеци подоцна, се случи катастрофа. Во август, советските тенкови повторно ја нападнаа Централна Европа, овој пат во Чехословачка за да ја задушат Прашката пролет.
Бидејќи сеќавањата за инвазијата на Унгарија беа сè уште свежи, Австријците се плашеа дека Советите може да ја нападнат и нивната земја.
Владата дури направи итни планови да се пресели од Виена на крајниот запад од земјата.
Виена се обиде да не ги испровоцира Советите, држејќи ги австриските трупи на 30 километри од границата со Чехословачка. (Тие со право беа загрижени. Советите планираа да испратат војници од Варшавскиот пакт преку границата, но од причини кои останаа нејасни, одлучија да не го прават тоа.)
Тоа беше клучен момент за Австрија во Студената војна – Советите нападнаа, а гасот продолжи да тече.
Повеќето Австријци ја научија лекцијата: неутралноста е добра и за бизнисот и за безбедноста
Неутралноста, исто така, ѝ овозможи на Австрија да стане важна сцена за меѓународната дипломатија која ги нагласи придобивките од неврзаноста.
Договорот за гас се покажа исклучително корисен за тогашната државна енергетска групација ОМВ, воспоставувајќи ја Австрија како еден од основните канали за руски гас наменет за Западна Европа.
„Моќта на историјата не треба да се потценува“, рече Вилхелм Молтерер, поранешен австриски вицеканцелар и министер за финансии. „Економските придобивки од тој аранжман за Австрија се значајни многу години.“
Историјата, исто така, илустрира како односите на Австрија со Русија од почетокот биле изградени врз комбинација на страв и економска корист, додека Германците често ја опишуваат својата наклонетост кон Русија во културна и историска смисла.
Од друга страна, руската елита долго време ја гледа Австрија како најдобрата од двата света: порта кон Западот, кој не е целосно западен. Виена, со избледениот империјален сјај, попустливите политичари и познатиот gemutlichkeit (пријатна срдечност) е традиционален миленик на олигарсите и апаратчиците.
Пред се, тоа е место каде што Русите со пари и влијание се добредојдени, без разлика дали сакаат државјанство, како што беше случајот со ќерката на поранешниот руски претседател Борис Елцин, или избираат недвижен имот на Алпите, како олигархот Олег Дерипаска.
Речиси секој жив поранешен австриски канцелар побарал работа на Исток откако ја напуштил функцијата.
Волфганг Шисел, поранешен канцелар на централно-десничарската Народна партија, се приклучи на одборите на рускиот мобилен оператор МТС и нафтениот гигант Лукоил. Неговиот социјалдемократски наследник, Алфред Гузенбауер, отиде да работи во Институтот за дијалог на цивилизациите, проруски тинк-тенк основан од пријател на Путин.
Кристијан Керн, друг социјалдемократ, се приклучи на одборот на руската државна железница РЗД.
Истото важи и за поранешните министри кои претежно се населиле во руски енергетски компании, тврдејќи дека Австрија треба да остане мост кон Русија заради Западот. (Повеќето ги напуштија позициите откако Русија ја нападна Украина минатата година).
Само бизнис, ништо лично
Степенот до кој австриските лидери ја свртеа земјата со Русија стана јасно за време на државната посета на Путин во 2014 година, само неколку недели откако тој го анектираше Крим и предизвика војна во источна Украина.
Тогаш претседателот на австриската стопанска комора, Кристоф Лајтл, на шега го потсети Путин дека пред 100 години Украина ѝ припаѓа на Австрија.
Путин потоа со општа смеа праша „па што предлагате“, додавајќи со насмевка дека се плаши од одговорот.
Како што се шегуваа, тогашниот австриски претседател Хајнц Фишер го потапка Путин по грбот, а претходно истиот ден го прими со целосни воени почести во поранешната царска палата.
Можеби шегите престанаа по општата инвазија на Путин на Украина, но економските односи останаа практично недопрени.
Русија и натаму е втор најголем инвеститор во Австрија по Германија, со странски директни инвестиции во износ од 25 милијарди евра на крајот на минатата година или 13 отсто од вкупниот износ.
Во меѓувреме, голем број австриски компании кои инвестирале во Русија остануваат активни. Речиси две третини од 65-те австриски компании во Русија планираат да останат таму, според истражувањето на Економското училиште во Киев.
Конгломератот за нафта и гас ОМВ, најголемата австриска компанија, останува главен играч во рускиот енергетски сектор.
Рајфајзен банка е најголемиот странски заемодавач активен во Русија и столб на финансискиот систем на земјата. Дури и Ред Бул од Салцбург продолжува да ги продава своите енергетски пијалоци во Русија.
ОМВ тврди дека е посветена да продолжи да купува најмалку 6 милијарди кубни метри руски гас годишно до 2040 година – резултат на договорот од 2018 година потпишан во Виена од Путин и тогашниот канцелар Себастијан Курц.
Австриската влада, која поседува нешто повеќе од 30 отсто од ОМВ, поранешен државен монопол, тврди дека не знае за деталите од договорот.
Останува мистерија како Виена планира да го исполни ветувањето да ја намали зависноста на Австрија од рускиот гас на нула до 2027 година.
Источни ветрови
До неодамна, австриските власти најмногу успеваа да се спротивстават на меѓународната контрола на нивните врски со Русија со испробана формула на пренасочување, замаглување и релативизирање, сето тоа со насмевка и зашеќерен виенски шарм.
„Ние сме мала, неутрална земја и секогаш се трудевме да бидеме место за дијалог и да најдеме заеднички јазик со сите земји во светот“, рече поранешниот канцелар Курц, чии чести посети на Путин додека тој беше на власт предизвикаа сомнеж дури и во Австрија.
Руската елита долго време гледа на Австрија како на најдоброто од двата света: портата кон Западот, кој не е целосно западен, а Виена, со својот избледен империјален сјај и попустливите политичари, е традиционален миленик на олигарсите и апаратчиците.
За време на мандатот на Курц излезе на виделина најгротескниот пример за подготвеноста на австрискиот политички естаблишмент да ги прифати руските интереси.
Во 2019 година, беше објавено видео на вицеканцеларот Хајнц-Кристијан Штрахе од екстремно десничарската Партија на слободата како нуди размена на политичко влијание за инвестиција со жена за која веруваше дека е внука на руски олигарх. Скандалот што следеше ја собори владата на Курц.
Несовпаѓањето меѓу австриската реторика и реалноста е една од причините зошто нејзините меѓународни партнери престанаа да веруваат во неутралниот арбитражен статус на Виена.
Со години по анексијата на Крим, западните власти ја предупредуваа Виена дека Русите се инфилтрирале во нивните безбедносни служби, но никој не слушаше.
Дури откако откри крт во високите рангови на безбедносната служба во 2021 година и откако ја суспендира Австрија од западната мрежа за споделување разузнавачки информации, Виена одлучи да дејствува.
Меѓутоа, дотогаш проблемите станаа толку сериозни што владата реши целосно да ја распушти разузнавачката служба и да почне од почеток.
Војната во Украина дополнително ги зголеми тензиите и ги извади на виделина.
Во јануари, откако Шаленберг предупреди дека Москва не треба да биде исклучена од ОБСЕ, полското Министерство за надворешни работи ја обвини Австрија дека е „проруска“.
Отприлика во исто време, одделот за спроведување санкции на американското Министерство за финансии испрати листа на прашања на Рајфајзен банка за нејзините операции во Русија, што некои набљудувачи го видоа како остра порака од Вашингтон до Виена.
Минатата недела Европската комисија ја повика Австрија дека не прави доволно за да ја намали зависноста од рускиот гас, предупредувајќи дека се соочува со „големи предизвици“ во однос на безбедноста на снабдувањето со енергија.
Во последниве месеци, Австрија се потпираше на Русија за дури 70 отсто од својот гас, иако вкупните количини паднаа во услови на блага зима и економско забавување.
Со оглед на тоа колку длабоко руските интереси се вклучени во политиката и економијата на Австрија, расплетот на австро-руските односи можеби веќе нема да биде возможен.
Само минатата година Австрија плати седум милијарди евра за руски гас.
Рајфајзен банка има слични проблеми да ја прекине својата зависност од Русија.
Минатата година банката во Русија заработи повеќе од 2 милијарди евра, што е повеќе од половина од вкупната добивка.
Меѓутоа, поради меѓународните санкции против Русија, банката чија берзанска вредност е околу 5 милијарди евра, не може да ја добие таа добивка.
Банката вели дека сака да ја напушти Русија, но допрва треба да најде излез.
„Тие чекаа премногу долго и ја пропуштија можноста да се репозиционираат“, рече извршен директор на конкурентска банка. „Нивната единствена опција сега е да поминат некако“.
Австриските власти приватно се жалат дека критиките на Рајфајзен банка во западните метрополи се лицемерни бидејќи многу европски и американски компании кои сѐ уште се активни во Русија имаат корист од нејзините услуги и дека колапсот на рускиот финансиски систем нема да биде во ничиј интерес.
Сепак, зголемениот надзор на односите меѓу Австрија и Русија ја принуди Виена да го смени одборот.
На прашањето дали сѐ уште ја гледа Австрија како „мост“ кон Москва, што го повторуваат генерации австриски политичари, Шаленберг беше дециден.
„Ако сакате да бидете мост, ви требаат два брега, а во моментов тие не постојат“, рече тој.
„Кога една земја е водена од неоимперијалистички желби и верува дека може да ги смени границите со ракети и тенкови и едноставно го негира постоењето на соседна земја, тогаш нема друг брег“.
Досега, сепак, промената во реториката не резултираше со големи промени во политиката – и со оглед на преовладувачките политички ветришта, таа промена можеби никогаш нема да дојде.
Десничарската проруска Партија на слободата, која сака да ги укине сите санкции против Русија, води во сите анкети од ноември со околу 28 отсто поддршка и неколку процентни поени пред својот најблизок ривал, централно-левичарските социјалдемократи.
Имајќи предвид дека мнозинството Австријци сè уште ги поддржуваат санкциите, популарноста на партијата веројатно е вкоренета повеќе во незадоволството од актуелната влада отколку во ентузијазмот за нејзината политика кон Русија.
Во секоја варијанта, како што сега стојат работите, таа партија добро ќе се снајде на изборите во есента 2024 година.
Вистинската конфронтација со Русија бара, во најмала рака, дискусија за неутралност – која има свет статус, како што покажа неодамнешната дебата за испраќање единици за деминирање во Украина.
„Никој не сака дебата за неутралност, но мораме барем да ја разгледаме реалноста на нашите обврски во ЕУ“, рече поранешниот канцелар Молтерер.
За жал за оние кои се надеваат на построг став кон Русија, gemütlichkeit (пријатна срдечност) е многу полесна опција.
Извор: Политико