Четири дена по почетокот на насилствата во Судан, главниот град Картум се повеќе се лизга кон целосна граѓанска војна.
Две воени фракции, некогаш политички сојузници, а сега противници на бојното поле, се борат за контрола на градот и профитабилен извоз на минералните суровини во земјата, особено златото.
Насилството избувнува и во други делови на земјата во североисточна Африка.
Спротивните фракции се предводени од ривалски судански генерали, но има уште еден актер кој со години демне во сенките на суданската политика и трговија, земја која долго време сака да обезбеди пристаниште на суданскиот брег на Црвеното Море – Русија, пишува редакцијата на Радио Слободна Европа (РСЕ) на англиски јазик.
Засега нема видливи докази дека Москва има улога во насилството во Картум или на друго место во Судан.
Истото важи и за Вагнер, озлогласената руска платеничка компанија чиј сопственик има блиски врски со Кремљ и руското Министерство за одбрана, а чии вработени наводно работат во суданските рудници за злато.
Експертите, сепак, внимателно ги следат индициите за тоа дали Русија можеби е тајно вклучена во превирањата или што би можела да направи додека Судан тоне се подлабоко во хаос.
Еве што треба да знаете за корените на насилството и присуството на Русија во Судан.
Хаотичната позадина на конфликтот
Со Судан речиси три децении владееше диктаторот Омар ал Башир, кој се прослави, меѓу другото, и поради организирање кампања на силување, грабежи и масовни убиства во регионот Дарфур на западот на земјата.
Во 2009 година, тој стана првиот актуелен шеф на државата кој беше обвинет од Меѓународниот кривичен суд во Хаг.
Масовните протести со кои се бараше негово сменување доведоа до воен удар чии организатори го соборија Башир во април истата година и ја презедоа контролата врз земјата, која потоа му ја отстапија на цивилно-воениот преоден совет.
Меѓутоа, две години подоцна, во октомври 2021 година, војската ја презеде целосната контрола врз владата.
Двајцата офицери зад неа се началникот на армијата на Судан, генерал Абдел Фатах ал-Бурхан и неговиот заменик, генералот Мохамед Хамдан Дагало, кој ја предводи моќната паравоена група позната како Сили за брза поддршка (РСФ). Дагало е познат по прекарот Хемедти.
Силите на Хемедти одиграа улога во злосторствата во Дарфур што резултираа со обвинение против Башир, рече Алекс де Вал, долгогодишен судански набљудувач кој сега е извршен директор на Светската фондација за мир на Универзитетот Тафтс во САД.
„Тие станаа доминантна сила во Картум за само една деценија“, напиша Де Вал во анализата. „И Хемедти стана лице на насилниот политички пазар во Судан“.
Минатиот декември, под притисок на западните и африканските земји, двајцата се согласија на рамковен договор кој на крајот ќе ја врати владата под цивилна контрола.
Ова доведе до неизвесност меѓу моќните и цивилните водачи на Судан и ги зголеми тензиите меѓу воените фракции се додека не избувнаа борби утрото на 15 април меѓу единиците лојални на Бурхан и РСФ на Хемедти.
Вагнер во Судан
Во ноември 2017 година, силите на Хемедти ја презедоа контролата врз рудниците за злато во областа Џебел Амер во Дарфур.
Тие рудници се единствениот најголем извор на приходи од извоз на Судан, според Светската фондација за мир.
Околу пет месеци подоцна, на 24 април 2018 година, основачот и сопственик на Вагнер, Евгениј Пригожин полета од Москва до Картум, придружуван од двајца членови на платеничката група.
Тој лет, кој прв го објави московскиот весник Новаја Газета, беше еден од многуте што Пригожин ги однесе низ годините во голем број африкански земји каде се појавија војниците на Вагнер и другите компании поврзани со Пригожин: Централноафриканската Република, Мозамбик, Либија и други земји.
Според францускиот весник „Ле Монд“, Пригожин во август 2018 година повторно одлетал во Картум, овој пат за да се сретне со водачите на неколку вооружени групи од Централноафриканската Република.
На 31 август, Министерството за надворешни работи на Русија ја објави „Декларацијата од Картум“ и „создавањето централноафриканско опозициско здружение со цел да се постигне долгорочен и одржлив мир во Централноафриканската Република“.
Оттогаш, според Обединетите нации, војниците на Вагнер во Централноафриканската Република ја зголемија својата видливост и неказнивост, нудејќи им безбедност на лидерите на сиромашната земја во замена за пристап до нејзините огромни минерални ресурси.
Во Судан, присуството на Вагнер е помалку видливо, но предизвикува зголемена загриженост кај западните земји.
Компаниите на Пригожин најверојатно добиле пристап до најпрофитабилните рудници за злато во Судан до моментот кога Башир се сретна со рускиот претседател Владимир Путин кон крајот на 2017 година, според C4ADS, истражувачка организација со седиште во Вашингтон.
Михаил Потепкин, кој беше вработен во Агенцијата за интернет истражување на Пригожин – организација позната како руска фабрика за тролови – беше назначен да ги води операциите на Пригожин во Судан.
Руската истражувачка група ЦИТ документираше докази дека членовите на Вагнер помогнале во задушувањето на протестите во Картум кон крајот на 2018 година, што доведе до соборување на Башир неколку месеци подоцна.
Според документите што ги доби „Њујорк тајмс“ од Центарот „Досие“, истражувачка организација со седиште во Лондон, финансирана од прогонетиот руски нафтен тајкун Михаил Ходорковски, советниците на Вагнер му предложиле на Башир да започне кампања на социјалните мрежи против антивладините демонстранти.
Американската телевизија Си-Ен-Ен го идентификуваше поранешниот висок командант Вагнер Александар Кузњецов како клучниот човек во аферите за ископување злато на Пригожин во Судан.
Европската унија и Велика Британија воведоа санкции против Кузњецов поради неговите наводни врски со Пригожин.
Околу една недела по соборувањето на Башир, група високи руски воени функционери пристигнаа во Картум со корпоративен авион регистриран во компанија поврзана со Пригожин, објави Новаја Газета.
Не е познато дали Пригожин бил на тој лет.
Истиот авион набргу потоа беше искористен за транспорт на неколку високи судански функционери во Москва, вклучувајќи го и братот на Хемедти.
Во јуни 2019 година, суданските безбедносни сили, вклучително и членовите на РСФ на Хемедти, употребија оган и солзавец за да ги разбијат демонстрациите во Картум. Се верува дека се убиени повеќе од 100 луѓе.
Суданската компанија на Пригожин, Мерое Голд, увезла и 13 тони полициски штитови, како што се шлемови и палки за компанија контролирана од семејството на Хемедти, објави Њујорк Тајмс.
Во 2020 година, американското Министерство за финансии воведе санкции против неколку компании и вработени во Пригожин, вклучувајќи ги Мерое Голд и Михаил Потепкин, за нивната работа во Судан и други земји.
„Улогата на Пригожин во Судан ја истакнува поврзаноста меѓу руските паравоени операции, поддршката за зачувување на авторитарните режими и експлоатацијата на природните ресурси“, се вели во соопштението на американското Министерство. Санкционираните компании „директно ги помагаа глобалните операции на Пригожин и се обидоа да ги потиснат и дискредитираат демонстрантите кои бараа демократски реформи во Судан“.
Одговарајќи на новинарско прашање за присуството на Вагнер во Судан, Пригожин рече во изјавата објавена на неговиот канал Телеграм на 18 април:
„Можам да ви кажам со апсолутна сигурност, апсолутно точно, и можете да ги внесете моите зборови во секој запис… Денес не Еден ловец Вагнер, нагласувам, ниту еден, е во Судан. И така е повеќе од две години“.
Пристаниште за руски бродови
Суданското крајбрежје на Црвеното Море од 850 километри е главно неразвиено, освен градот Порт Судан, кој е најважната порта за надворешната трговија на Судан. Околу 90 отсто од извозот и увозот на Судан оди преку тоа пристаниште.
Во ноември 2020 година, Путин објави дека Русија ќе изгради објект за воени бродови во Порт Судан под 25-годишен закуп.
Договорот, кој на Москва би и обезбедил второ пристаниште надвор од Русија, предизвика незадоволство во САД и другите западни земји.
Друго руско пристаниште во странство се наоѓа во Тартус, Сирија.
Исто така, беше најавено дека објектот ќе има работен простор за најмногу 300 луѓе и пристаниште за дури четири воени бродови, вклучително и бродови на нуклеарен погон.
Договорот, исто така, предвидува Русија да достави оружје до Судан за да помогне во одбраната на објектот.
Политичките превирања во Судан го одложија договорот до 2022 година. Еден ден пред Русија да ја започне својата инвазија на Украина на 24 февруари 2022 година, Хемедти, придружуван од група министри од суданската влада, отпатува за Москва на неоткриени разговори.
По враќањето во Картум околу една недела подоцна, тој на новинарите им рече дека го поддржува спроведувањето на договорот.
„Ако една земја сака да отвори база и тоа е во наш интерес и не ја загрозува нашата национална безбедност, немаме проблем да работиме со неа, без разлика дали е тоа Русија или некој друг“, рече Хемедти.
Рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров во февруари годинава го посети Картум, како дел од турнејата во која посети неколку африкански земји.
Набргу потоа, двајца судански министри посочија дека договорот за поморската база е речиси завршен.