ЕУ и нејзините министри за надворешни работи на состанокот во Брисел овој понеделник (23 јуни) мора да се соочат со горчливата реалност: ЕУ може да се обиде колку што сака да ја смири ситуацијата со Иран, но одлуките се носат над нивните глави.
Колку е ограничено европското влијание покажува и фактот дека минатиот петок германскиот министер за надворешни работи Јохан Вадефул и неговите колеги од Франција и Велика Британија се сретнаа во Женева со иранскиот министер за надворешни работи Абас Аракчи за да се обидат да најдат решение за конфликтот околу нуклеарната програма на Иран.
Но, веќе во петокот навечер, американскиот претседател Доналд Трамп изјави дека Европа не може да помогне во ова.
„Иран не сака да разговара со Европа. Тие сакаат да разговараат со нас“, рече Трамп.
Во неделата навечер, тој нареди бомбардирање на три од најважните нуклеарни објекти на Иран, а многу американски „партнери“ во ЕУ дознаа за тој напад дури откако бомбите веќе паднаа.
Г7 исто така нема што да каже
Сепак, дури и по нападите на САД врз нуклеарните постројки на Иран, претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, повика на дипломатско решение.
„Оваа криза може да се заврши само на преговарачка маса“.
Таа повторно го критикуваше Иран, кој „сега мора да се залага за веродостојно дипломатско решение“.
Фон дер Лајен, како и претседателот на Европскиот совет, Антонио Кошта, побара почитување на меѓународното право.
Но, овој американски претседател очигледно едвај го интересира што другите земји – освен можеби Израел – мислат за кризата со Иран.
Исто така, интензивно се дискутираше на самитот на Г7 во Канада, каде што разговараше за тоа со германскиот канцелар Фридрих Мерц и други лидери на ЕУ. Групата Г7 – која не беше сосема сигурна – се согласи на заедничка изјава.
Во неа, тие го потврдија правото на Израел на самоодбрана и нагласија дека Иран не смее да поседува нуклеарно оружје.
Покрај тоа, тие повикаа дека решението за кризата со Иран мора да доведе до поширока деескалација на Блискиот Исток.
Веќе по првиот ден од самитот на Г7, Трамп се врати во Вашингтон, оправдувајќи го тоа со конфликтот меѓу Израел и Иран, поттикнувајќи шпекулации за брз воен ангажман на САД.
И покрај заедничката изјава, разликите во мислењата меѓу Трамп и францускиот претседател Емануел Макрон, кој се залагаше за дипломатско решение, станаа очигледни на самитот.
Минатиот четврток, американскиот претседател објави одлука во рок од две недели – но на крајот дејствуваше многу побрзо.
Дали Израел сè уште заслужува преференцијален статус во ЕУ?
Иако немоќта на Европа во деескалацијата на конфликтот е очигледна, министрите за надворешни работи на ЕУ во Брисел се занимаваат и со прашањето за специјалниот статус на Израел во трговијата со Унијата.
И имајќи ги предвид последиците од израелските воени операции во Појасот Газа, каде што страда цивилното население, се поставува прашањето дали тој договор треба да се продолжи.
Спогодбата за асоцијација ги регулира односите меѓу ЕУ и Израел веќе четврт век.
Тој предвидува, меѓу другото, олеснувања во царината и трговијата.
ЕУ е најважниот трговски партнер на Израел, со годишен промет што надминува 42 милијарди евра.
Член 2 од тој договор предвидува дека двете страни мора да ги почитуваат човековите права и демократските принципи.
На иницијатива на Холандија, беше покрената истрага за тоа дали Израел ја почитува оваа обврска, со оглед на тоа што ја блокираше испораката на хуманитарна помош за жителите на Газа единаесет недели.
Иако Германија не е за ревидирање на тој договор, практично две третини од земјите на Унијата, вклучувајќи ги Ирска, Шпанија, Луксембург и Белгија, ја изразија својата поддршка за иницијативата на Холандија.
Повторно нема единство
И високата европска претставничка за надворешни работи, Каја Калас, минатата недела изјави дека мерките на Израел „го надминуваат неговото право на самоодбрана“.
Блокирањето на храна и лекови за Палестинците во Газа не обезбедува безбедност за Израел.
Прашањето е какви заклучоци ќе извлече ЕУ од резултатите од тој преглед. Суспендирањето на целиот договор би барало едногласна одлука на сите членки, а тоа нема да се случи поради очекуваното противење на Германија или Унгарија.
Така, дискусијата повторно би можела да се сведе на она што веќе стана јасно неколку пати откако Хамас го нападна Израел во октомври 2023 година – дека ЕУ е далеку од единствен став за однесувањето на Израел во војната во Газа.