Оваа година во многу земји во светот се одржуваат избори. Во јуни се избира и новото свикување на Европскиот парламент.
Претставниците на ЕУ, односно службите задолжени за разоткривање на дезинформации и борба против нив веќе се во алармантна состојба.
Дипломатската служба на ЕУ (Европската унија за надворешна акција, ЕЕАС) формираше посебна работна група која треба да се бори против дезинформациите.
Таа објави и извештај во кој се наведени 750 случаи на насочени дезинформации од актери од странство.
Најголем дел од снимените дезинформации потекнуваат од Русија, наведуваат авторите на извештајот, со оценка дека таа земја „се обидува да ја оправда својата агресија врз Украина“.
Најголем дел од дезинформациите се насочени против Украина, а потоа следат САД, Германија и Полска.
Цели се речиси 150 институции, вклучувајќи ги ЕУ, НАТО, како и медиуми како Дојче веле, Ројтерс или Еуроњуз.
Во својот втор годишен извештај за дезинформации, ЕЕАС тврди дека има постојани „намерни, стратешки и координирани обиди за манипулирање со фактите, поттикнување конфузија, сеење поделеност и ширење страв“.
Ефектот на дезинформациите
Жозеп Борел, еден од највисоко рангираните политичари во Европската унија, и самиот често беше мета на кампањи за дезинформација.
При презентацијата на извештајот тој оцени дека овој проблем е една од најголемите безбедносни закани на нашето време.
„Не се работи за бомба што може да убие, туку за отров што го напаѓа нашиот начин на размислување“, вели Борел.
За дополнително да појасни за што се работи, наведе пример од Франција.
По нападот на 7 октомври 2023 година од страна на милитантниот исламистички Хамас, организација класифицирана како терористичка организација од Германија, ЕУ, САД и некои други земји, Израел започна воена офанзива во Појасот Газа.
Три недели подоцна, некој со спреј ја насликал Давидовата ѕвезда, симболот на израелската држава, на околу 250 згради во Париз во текот на ноќта.
„Тоа ги врати спомените од најлошите денови на холокаустот“, истакна Борел.
Сликите од Париз брзо се проширија низ светот преку социјалните мрежи, а некои коментатори веднаш ги обвинија муслиманските заедници за тоа.
Но, само една недела подоцна, француските власти утврдија дека можеби станува збор за руска кампања насочена кон дестабилизација, рече Борел.
Во ноември, Министерството за надворешни работи во Париз ја префрли одговорноста за цртањето на Давидовите ѕвезди на руската мрежа Recent Reliable News (RRN).
Во јули, седум Руси поврзани со РРН беа ставени на листата на санкции на ЕУ против Русија.
Француските власти се уште го истражуваат случајот и се обидуваат да утврдат дали зад акцијата стојат актери од странство, односно кои се нејзините организатори и финансиери.
Во 2015 година, EEAS го започна проектот „EUvsDisinfo“.
Луѓето вклучени во него ги опишуваат таквите акции како „повеќеслојни онлајн информативни операции започнати од Русија и насочени кон повеќе земји низ светот“.
Сторителите често се претставуваат како медиумски компании или западни државни институции – на пример, тие тврдат дека го претставуваат француското Министерство за надворешни работи.
Целта се изборите за Европскиот парламент
Дезинформациите отсекогаш постоеле, вели Борел, „но сега сме многу поранливи на овие закани, бидејќи информациите се шират со брзина на светлината“.
Во 2024 година во светот ќе се одржат шеесетина избори, речиси половина од возрасната популација на планетата ќе биде повикана на гласање. Многумина би можеле да бидат цел на „малигни странски актери“, предупредува Борељ.
Вакво нешто можеше да се забележи минатата година, на пример, во Шпанија.
„Два дена пред изборите, руски агенти ја хакираа официјалната веб-страница на регионалната влада во Мадрид“, потсети Борел.
Тој додаде дека ги предупредиле граѓаните на интернет дека (веќе непостоечката) баскиска терористичка организација ЕТА повторно се активирала и дека планира напади на избирачки места.
Која е целта на дезинформациите?
Европската унија ја финансира и Европската опсерваторија за дигитални медиуми.
Во ноември минатата година, експертите на таа „опсерваторија“ кои работат на проверка на факти открија дека дезинформации за изборната процедура биле дистрибуирани во сите десет европски земји што ги анализирале, односно набљудувале. Повеќето од овие земји се членки на ЕУ.
„Дезинформациите често имаат за цел да ги делегитимираат изборите со ширење недокажани тврдења за изборни манипулации, странско влијание врз исходот на изборите или нефер процедури“, се наведува во нивниот извештај.
Поплаките и приговорите на ЕЕАС се насочени кон Русија, но домашните извори често учествуваат во дистрибуцијата на дезинформации.
„Гледаме многу дезинформации од актери на ЕУ“, вели Томазо Канета од Pagella Politica, организација која исто така врши проверка на факти.
„Дезинформациите се особено штетни и опасни кога се шират од политичари и традиционални медиуми“, вели Канета.
Во интервју за ДВ, тој се присетува на времето на пандемијата на корона.
Во Португалија и Ирска, двете земји со најголема стапка на вакцинирано население, медиумите и политичарите ги здружија силите зад науката.
Во двете земји со најниски стапки на вакцинација, Бугарија и Романија, спротивставените табори беа силно поларизирани, а тоа имаше соодветен ефект врз тонот на јавната дебата.
Има особено голема количина на дезинформации за Украина, но проверувачите на факти нагласуваат дека има и многу такви содржини за климатските промени, миграцијата или бегалците.
Во Италија, на пример, се дистрибуираат многу лаги за електричните автомобили. Се тврди дека тие се запалиле побрзо од возилата со мотор со внатрешно согорување.
Се тврди дека електричните автомобили многу брзо остануваат без струја во текот на зимата.
Неодамнешните немири на улиците на Даблин беа „подгреани“ токму од дезинформациите за бегалците, односно немањето станови, вели Канета.
Каде води сето тоа?
Во овој контекст, Јосеп Борел го користи терминот „наративна битка“ и вели дека тоа е битка која мора да се добие.
Тој ги нарекува руските дезинформации „целосно развиен инструмент за војна“.
Сепак, извештајот на EEAS предупредува дека потенцијалните ризици не треба да се преценуваат. Брзото откривање и проактивно делување против дезинформациите игра важна улога меѓу населението, исто како што важна улога игра зајакнувањето на медиумската компетентност на граѓаните, се тврди во извештајот.
За многу граѓани на Европската Унија претстојните избори за Европскиот парламент се помалку важни од националните, свесен е Канета.
Според тоа, тој смета дека не постои висок ризик тоа што се случи во САД или во Бразил да се повтори во Европската унија.
Немири и насилство се случија откако тогашните претседатели Доналд Трамп во САД и Жаир Болсонаро во Бразил беа поразени на изборите.
„Многу сум загрижена поради можноста нашите проекти како „Зелениот договор“ на ЕУ или нашиот план за превенција од пандемијата да бидат нападнати“, изјави Канета за ДВ.
„Но, уште поголем ризик е екстремистичките сили да влијаат на промената на консензусот околу одредени прашања, а со тоа и на односот на Европската унија кон нив.