Азербејџан нападна неколку градови во регионот Нагорно-Карабах на Кавказ, соопштија локалните власти.
„Главниот град Степанакерт, како и другите градови и села, во моментов се под интензивно гранатирање“, објави на Фејсбук претставништвото на Нагорно-Карабах со седиште во Ерменија.
Азербејџан, велат тие, започнал „воена офанзива од големи размери“.
Од друга страна, Министерството за одбрана во Баку наведува дека се работи исклучиво за „антитерористичка операција од локален карактер за враќање на уставниот поредок“ во регионот.
Целта, како што се наведува, е целосно истиснување на ерменската армија од регионот.
Блокада на коридорот
Конфликтот за Нагорно-Карабах тлее со децении. Регионот, каде што мнозинството од населението се Ерменци, географски е целосно опкружен со Азербејџан.
Единствениот пат кој го поврзува со Ерменија е таканаречениот „Коридор Лачин“, преку кој вообичаено се снабдува стоката.
Сепак, Азербејџан го блокираше тој пат од декември 2022 година и оттогаш регионот е главно отсечен од надворешниот свет.
Во почетокот, барем, Меѓународниот Црвен крст и руските трупи, кои треба да го следат договорот за прекин на огнот постигнат меѓу Ерменија и Азербејџан во 2020 година, сè уште можеа да донесат хуманитарна помош во регионот.
Но, во јуни, по битката меѓу ерменските и азербејџанските војници на нивната заедничка граница, азербејџанскиот владетел Илхам Алиев ја заостри блокадата, оставајќи ги жителите на енклавата сами да се грижат.
Точниот број на погодени луѓе не е познат. Според ерменските извештаи, наводно ги има 120.000, додека Азербејџан зборува за многу помал број жители“.
Историја на конфликт
Ерменија и Азербејџан всушност со месеци се во преговори за ставање крај на деценискиот конфликт.
Првата војна меѓу двете земји избувна во раните 1990-ти, кратко време по распадот на Советскиот Сојуз.
Оттогаш постојано има инциденти долж границата, која насекаде не е јасно дефинирана.
Регионот Нагорно-Карабах географски е целосно во рамките на територијата на Азербејџан, што се повикува на принципот на територијален интегритет.
Но, мнозинството од населението во тој регион се Ерменци, поради што Ерменија инсистира на правото на населението на самоопределување.
Делови од Нагорно-Карабах веќе прогласија независност во 1991 година, но ниту една земја во светот не ја призна, па ни Ерменија – веројатно за да не пропаднат однапред мировните преговори со Азербејџан.
Во 2020 година, за тој регион избувна втора војна меѓу Ерменија и Азербејџан, а таа беше привремено завршена со договор за прекин на огнот со посредство на Москва.
Ова му помогна на Азербејџан да ја врати контролата врз делови од спорната територија.
Планот беше руските војници да го следат договорот за прекин на огнот, но тензиите продолжија и смртоносните судири продолжија.
Се проценува дека околу 35.000 луѓе загинале од избувнувањето на конфликтот, а стотици илјади морале да ги напуштат своите домови.
Неуспешни мировни преговори
Во изминатите две години, претставниците на Баку и Ереван неколкупати се сретнаа во Брисел, Вашингтон и Москва, со посредство на ЕУ, САД и Русија, се со цел кревкиот договор за прекин на огнот да се претвори во траен мировен договор.
Само со посредство на ЕУ веќе се одржани шест мировни преговори.
Во мај, ерменскиот претседател Никол Пашинјан ја изненади јавноста со контроверзната изјава дека може да го признае Нагорно-Карабах како дел од Азербејџан под услов Ерменците таму, како заштитено малцинство, да добијат широки права и гаранции за нивната безбедност.
Сепак, самопрогласената „влада“ на Нагорно-Карабах – составена од етнички Ерменци кои ја прогласија „Република Арцах“ во 2017 година – досега категорично одбиваше интеграција во азербејџанската држава.
Дури и претседателот на Азербејџан, Илхам Алиев, досега не покажа интерес за такво решение.
Во минатото, Алиев постојано бараше да се распуштат владата и парламентот на „Република Арцах“ и Ерменците кои живеат таму да се интегрираат во Азербејџан како „нормални, лојални граѓани“.
Во овој контекст, тој неодамна понудил лично да ги снабди заробените Ерменци со помош, но тие ја отфрлаат понудата, сметајќи ја за „отровна“.
Каква улога играат соседните земји?
Преговорите дополнително ги комплицираат интересите на соседните сили во регионот, пред се на Турција и Русија.
Владата во Анкара повеќе или помалку отворено го поддржуваше Азербејџан во минатото.
Една од причините за тоа се големите етнички и културни сличности меѓу двете земји – двете земји го признаваат принципот „еден народ, две држави“.
Турција е исто така важен купувач на азербејџански природен гас.
Ситуацијата е многу посложена од руска перспектива.
Москва одржува врски со двете поранешни советски републики, иако врските се поинтензивни со Ерменија, која, како и Русија, има мнозинско христијанско-православно население.
Москва ги снабдува двете страни со руско оружје – но, само Ереван добива повластена цена.
Исто така, Русија има воена база во вториот по големина град во Ерменија, Ѓумри.
Сепак, според договорот за прекин на огнот што неодамна го преговараше Москва, Азербејџан ја врати контролата врз големи области на Нагорно-Карабах, а руската војска, која треба да дејствува како „миротворец“ и да го следи прекинот на огнот меѓу завојуваните земји, беше многу воздржана за време на судирите кои се разгореа неколку пати на граница.
Поради војната во Украина, Москва мораше значително да го намали присуството на своите војници на Кавказ.
Сè уште не е јасно како Русија ќе реагира на обновената ескалација на Кавказ.
Малку е веројатно дека таа има некаков интерес да го дестабилизира регионот со војна.
Според сите сметки, Кремљ, чие внимание е насочено кон Украина, повеќе не е во состојба да ја одржува кревката стабилност на Јужен Кавказ.
Во согласност со ова се и извештаите дека Русија била информирана само неколку минути пред почетокот на азербејџанската „воена операција“.
Последната ескалација, исто така, претставува голем удар за меѓународните мировни напори.
Желбата на меѓународните дипломати беше да се постигне одржлив мировен договор меѓу Ерменија и Азербејџан до есен.
Се чини дека тоа е тешко да се постигне сега.