Израел ги напаѓа нуклеарните постројки на Иран, но патот до тајната бомба всушност го покажа Техеран – Ерусалим, пишува Вашингтон пост во својата анализа.
Анализата подолу ја презентираме во целост:
„Запомнете, Иран не смее да има нуклеарно оружје. Многу едноставно. Нема потреба да навлегуваме во детали. Тие едноставно не смеат да имаат нуклеарно оружје.“ – Доналд Трамп, претседател на САД, 17 јуни 2025 година
„Лидерите на Иран треба да знаат дека мојата политика не е да го сопрам, туку да го спречам Иран да добие нуклеарно оружје.“ – Барак Обама, претседател на САД, обраќање до AIPAC, 4 март 2012 година
„Верувам дека тие сакаат да имаат способност и знаење за производство на нуклеарно оружје. И знам дека е во интерес на целиот свет да ги спречам да го сторат тоа.“ – Џорџ В. Буш, претседател на САД, 17 октомври 2007 година
Со откривањето на нуклеарната програма на Иран во 2002 година, сите американски претседатели го кажаа истото – Иран никогаш не смее да добие нуклеарна бомба.
Во 1970 година, Иран се приклучи на Договорот за неширење на нуклеарно оружје (NPT), со кој земјите без нуклеарно оружје се обврзаа да не го развиваат и да дозволат меѓународни инспекции.
Но, дури и шахот Мохамед Реза Пахлави, пред да биде соборен во 1979 година, се спротивстави на американскиот притисок да ги ограничи своите нуклеарни амбиции.
Американските разузнавачки служби се сомневаа дека тој сакал да развие бомба.
Пет години по револуцијата, новата иранска влада започна тајна програма за производство на фисионен материјал за оружје.
Тоа откритие започна децениска игра на мачка и глушец – преговори, инспекции, притисоци – сè до меѓународниот договор од 2015 година, кој, предводен од САД, се согласи дека Иран никогаш не смее да се здобие со нуклеарно оружје.
Иран, исто така, се обврза на серија трајни ограничувања и зголемен надзор.
Критичарите, особено Израел, го сметаа договорот за недоволно строг.
Во 2018 година, Трамп ги повлече САД од договорот и вети дека ќе преговара за подобар. Не се случи.
И така стигнавме до денес…
Трамп нареди американски напад врз нуклеарните објекти на Иран во саботата, приклучувајќи се кон неделата на израелски напади врз иранските објекти.
Но, оваа приказна не е за програмата на Иран, туку за Израел – и како Израел, исто така, ги лажел САД за своите нуклеарни намери со години.
Ако Иран некогаш научил како да ги крие своите нуклеарни амбиции, научил од Израел.
Според проценката на Федерацијата на американски научници, до 2021 година Израел има околу 90 нуклеарни боеви глави што може да ги испорача со авиони, балистички ракети со копно и евентуално крстосувачки ракети со море.
Почетокот
Давид Бен-Гурион, првиот премиер на Израел, заклучил во средината на 50-тите години дека Израел мора да има нуклеарно оружје – како осигурување во случај на напад од неговите арапски соседи.
Во децениите што следеа, Израел тајно набавувал технологија и материјал за развој на нуклеарна програма, додека со години ги лажел САД и другите сојузници.
По Суецката криза од 1956 година, кога Египет го затвори каналот, француските службеници се чувствуваа должни кон Израел за тоа што не ги исполнија договорените обврски.
Франција тајно му помогна на Израел да изгради реактор во Димона во пустината Негев, заедно со подземна фабрика за хемиска преработка – која никогаш официјално не постоеше на хартија.
Кога Французите почнаа да се двоумат и побараа проектот да биде запрен, Израел понуди компромис: Франција ќе помогне во завршувањето на проектот, без меѓународни инспекции, а Израел формално ќе гарантира дека не планира да произведува нуклеарно оружје.
Прикривање
Кон крајот на 1950-тите, американските разузнавачки служби открија објект длабоко во пустината.
Израелските дипломати потоа тврдеа дека станува збор за текстилна фабрика. Кога таа приказна пропадна, тие понудија ново објаснување – дека станува збор за истражување во областа на металургијата, без капацитет за преработка потребен за оружје.
Во декември 1960 година, Бен-Гурион јавно го потврди постоењето на реакторот Димона во говорот пред Кнесетот, велејќи дека ќе има капацитет од 24 мегавати и дека нема да биде завршен уште четири години.
Тој тврдеше дека е „наменет исклучиво за мирновременски цели“.
Новоизбраниот претседател Џон Ф. Кенеди, загрижен за нуклеарната пролиферација, побара од Израел да дозволи редовни инспекции.
Тимот од 1961 година заклучи дека нема опрема за преработка на плутониум.
Но, Вашингтон сакаше редовни проверки за да ги убеди Египет и другите арапски земји дека Израел не гради бомба.
Документите собрани од Архивите за национална безбедност на Универзитетот Џорџ Вашингтон покажуваат дека Израел со месеци одбивал дополнителни инспекции, сè додека Кенеди не испратил директно писмо во јули 1963 година до новиот израелски премиер, Леви Ешкол (писмото првично било наменето за Бен-Гурион, но тој оттогаш поднесе оставка).
„Американската поддршка за Израел би можела сериозно да биде доведена во прашање ако се процени дека не сме во можност да добиеме сигурни информации за прашање толку важно за мирот како што е нуклеарната програма на Израел“, напишал Кенеди, додавајќи дека американските научници мора да имаат неограничен пристап до сите делови од комплексот Димона.
Ешкол одговорил еден месец подоцна, нагласувајќи дека реакторот се користи исклучиво за мирновременски цели.
Една година подоцна, американските инспектори заклучиле дека нема капацитет за производство на оружје.
Но, тие се темелеле на погрешна претпоставка – дека нема фабрика за преработка на плутониум.
Всушност, таа била изградена под реакторот. Израелците дури изградиле и лажни ѕидови околу лифтовите што водат до неа.
Новинарот Сејмур Херш во својата книга „Опцијата Самсон“ од 1991 година опишува како сè било организирано.
„Во Димона била изградена лажна контролна соба, со лажни контролни панели и компјутери кои покажувале дека реакторот произведува 24 мегавати топлина – како што тврдел Израел. Техничарите детално вежбале што да кажат и како да дејствуваат додека Американците биле на турнеја. Целта била да ги убедат дека не постои постројка за преработка – и не може да постои.“
Согласувањето Никсон-Меир
До 1968 година, ЦИА била убедена дека Израел има нуклеарно оружје – во моментот кога завршиле преговорите за НПТ. Американците одлучиле дека е предоцна Израел да го отфрли.
На приватен состанок на 26 септември 1969 година во Белата куќа, претседателот Ричард Никсон и премиерката Голда Меир постигнале таен договор.
Израел нема да го тестира оружјето ниту јавно да го признае, а за возврат САД ќе ги суспендираат инспекциите во Димона и ќе се откажат од притисокот врз Израел да го потпише НПТ.
Во меморандум од советникот за национална безбедност Хенри Кисинџер се наведува дека Никсон побарал од Меир да се осигури дека Израел нема јавно да воведе нуклеарно оружје во регионот.
Во 1979 година, американскиот сателит Вела 6911 регистрирал можна нуклеарна експлозија покрај брегот на Јужна Африка.
Претседателот Џими Картер и неговите советници се сомневале дека станува збор за израелско тестирање – што би претставувало кршење на договорот на Никсон со Меир.
Леонард Вајс, тогашен конгресен советник, напишал во 2011 година дека администрациите на Картер и Реган ги игнорирале или ги потценувале разузнавачките информации што укажувале на Израел.
„Тежината на доказите дека станува збор за израелски тест со помош на Јужна Африка се чини неоспорна“, напишал тој, цитирајќи анализи од врвни американски научници и податоци од дневниците на Картер.
Но, Израел никогаш не признал дека тестот се случил, а некои експерти сè уште се сомневаат дека експлозијата воопшто била нуклеарна – или дека имало прикривање.
Фактот дека Израел лажел не го оправдува фактот дека Иран лажел
Со години, Израел го измамуваше својот најверен сојузник, САД, да поверува дека атомската бомба ќе му обезбеди опстанок во соседството на непријателот.
Фактот дека Израел лажел не го оправдува фактот дека Иран лажел.
Но, неуспехот на Америка да ја запре нуклеарната програма на Израел покажува колку е тешко да се врати џинот на нуклеарното оружје во шишето откако ќе се ослободи – а премолченото прифаќање на нуклеарниот арсенал на Израел од страна на Америка повеќе од половина век отвори врата за обвинувања за двојни стандарди на Блискиот Исток, пишува Вашингтон пост.
Денес, Иран е опкружен со држави кои имаат нуклеарно оружје – Русија, Индија, Пакистан и Израел.
Исто како што шахот сакал атомски чадор над Иран, така – очигледно – сакале и ајатолаховите кои го собориле.
И дури и ако Иран еден ден доживее промена на режимот, нема гаранција дека новата влада нема да се стреми кон бомбата – дури и ако секој постоечки нуклеарен објект е уништен денес.