Од почетокот на мобилизацијата на затворениците во Украина во средината на мај, секој деветти од околу 27.000 затвореници во казнените институции беше „предвремено ослободен со цел директно да учествува во одбраната на земјата“, се вели во официјалното соопштение.
„Слобода“ не е баш вистинскиот збор за околу 3.000 мажи.
Под надзор на Националната гарда, тие прво одат во одделот за регрутирање каде што потпишуваат договор за служење во вооружените сили, а потоа продолжуваат на полигонот каде што треба да станат војници.
Многумина од нив сакале да се приклучат на одбраната уште од почетокот на рускиот напад на нивната татковина.
Тие им пишале на затворските управи, надлежните органи, адвокатите и активистите за човекови права.
Но, служењето под оружје е „право и должност“ на граѓаните, а на осудените за кривични дела исто така им се ускратени тие граѓански права.
Сепак, во првите неколку месеци по почетокот на војната, неколку стотици мажи беа префрлени од затвор во касарна бидејќи нивните случаи сè уште не беа донесени конечни судски пресуди.
Серхиј Јонушас е претседател на собраниската Комисија за кривично гонење.
Тој се сеќава како Евгениј Пригожин, основачот на злогласната група Вагнер, почнал да регрутира затвореници од руските затвори во тоа време.
И Министерството за одбрана на Русија ги основа таканаречените бригади Олуја-З, кои главно се состоеја од поранешни затвореници.
Армијата не е за секој затвореник
Јонушас за Дојче веле изјави дека има етички проблем со вклучувањето на криминалците во украинската армија.
Сепак, на крајот на мај 2024 година, тој можеше да објави промена на законот на собирното место на затворот во Киевската област, според која и затворениците во Украина ќе можат да служат војска.
„За само две недели добивме 4.564 доброволни барања од затвореници од целата земја. Тоа е повеќе од очекуваното“, вели министерката за правда Олена Визоска.
Верификацијата на апликациите трае околу една недела.
Затворските лекари веднаш ги исклучуваат затворениците со повреди, како и оние кои боледуваат од СИДА или туберкулоза.
Но, одлуката зависи и од тоа зошто некој завршил во затвор.
За ова имаше жестока дискусија меѓу пратениците во Киев кога беше донесен законот и на крајот беше договорено да не примат никој осуден за злосторства против националната безбедност, тероризам, убиство со умисла на две или повеќе лица, напади врз полицајци или воени службеници, дури и оние кои се виновни за фатални сообраќајни несреќи под дејство на алкохол, осудени за сексуално насилство или особено сериозни случаи на корупција.
„Не е како во Русија“
Оние кои не се прогласени за непогодни поради сите овие причини, ги посетуваат персоналот на украинските бригади.
Тие експлицитно им ги нагласуваат на новинарите на ДВ разликите меѓу нивните посети и регрутирањето во руските затвори.
Во Русија, затворениците се охрабруваат да одат во војна, им се ветува слобода по една година, а добрата плата е исто така важен аргумент таму – и компензација за нивните семејства ако ги загубат животите.
Украинските офицери прво бараат доброволци кои донеле свесна одлука да ја одбранат својата татковина.
До средината на јуни, повеќето од 2.800 апликации на затворениците беа позитивно решени.
Првиот случај на Олександр Б., 36-годишен уметник од Харков, привлече внимание.
Осуден е на три години затвор бидејќи не се одзвал на повикот за мобилизација. Тој се жалеше на пресудата до Врховниот суд.
По еден месец во затворот во Первомајск, кој е познат по својата строгост, тој самиот побарал да служи војска.
Во таков чист случај, постапката била брза: веќе на 20 мај Олександар Б. бил ослободен од затвор, а неговиот адвокат вели дека тој веќе е на воена обука.
„Казнена бригада“?
Во една од бригадите во наредните месеци е планирано формирање на независна единица од 600 до 900 поранешни затвореници, можеби дури и со командант од нивните редови.
„Многу луѓе се исчезнати, а треба уште да чекаме да пристигнат новопримени војници. Така ќе ги пополниме празнините“, вели заменик-командантот на таа бригада, кој се претстави како Владислав.
Тој е поранешен државен правобранител, а тие војници од затвор не ги гледа само како криминалци кои сакаат да се извлечат од издржување на казната.
„Работиме со луѓе кои се мотивирани да ја вршат својата должност“, вели Владислав.
Еден од тие волонтери е 23-годишниот Виталиј Ј од Киев. Во есента 2020 година, полицајците го уапсиле во градот Луцк со пакет синтетички наркотици.
И покрај неговото тврдење дека не ни знаел што има во пакетот, туку дека требало да го испрати пакетот по пошта за други лица, тој е осуден на седум години затвор.
„Дури и за време на судењето сакав да одам во војна, но ми рекоа дека нема да ме земат. Затоа морав да седам две години. Но, кога законот беше донесен, можев да поднесам барање. Знам дека ќе биде војник до крајот на војната, но и да има подобро отколку во затвор“, се надева младиот човек.
Но, бригадниот Дмитро Кухарчук не мисли дека е добра идеја да се соберат поранешните затвореници во независна единица.
„Нема да создаваме казнени баталјони, тоа е неприфатливо. Имаме добро искуство со мешање на такви регрути со други доброволци“, вели тој.
Авторите на новиот украински закон остануваат оптимисти.
Министерот за правда Денис Маљуска го проценува „мобилизацискиот потенцијал“ во украинските затвори на 20.000 луѓе.
Тој не ја исклучува можноста за укинување на некои други ограничувања за служење воен рок, а примената на законот може да се прошири и на затвореничките.