Во ноември 2022 година, светската популација достигна осум милијарди луѓе. Во исто време, две третини од луѓето на планетата веќе живеат во области каде наталитетот е во пад, под т.н. „ниво на замена“ од 2,1 раѓања по жена, покажува најновиот извештај за состојбата на светското население на Фондот за население на ОН (УНФПА).
Во извештајот, исто така, се наведува дека до средината на годината се очекува Индија да ја престигне Кина како најнаселена земја во светот, со 1,4286 луѓе во споредба со кинеската 1,4257.
Големата демократска транзиција – преминот од повисока кон пониска стапка на смртност и фертилитет – се случува насекаде, но во некои делови од светот тоа се случи порано од другите, се истакнува во извештајот „Осум милијарди луѓе, бесконечни можности: можност за права и избори“.
Ова објаснува, се додава, зошто може да има загриженост за „премногу“ и „премалку“ луѓе во исто време.
Вознемиреноста за „премалку“ луѓе е особено распространета во Источна Европа, каде што ниските стапки на фертилитет одат рака под рака со високите стапки на емиграција.
Како резултат на тоа, населението е намалено, во некои случаи за повеќе од 25 проценти од почетокот на 1990-тите, според извештајот.
И додека високите стапки на плодност често се гледаат како нешто катастрофално за планетата, паничарите гледаат на ниските стапки на плодност, главно во земјите со високи и средни приходи, како претстојна пропаст и цивилизациски колапс, се вели во извештајот.
Извештајот укажува на зголемената загриженост за трендовите на населението и повикува на преглед на тоа како земјите се справуваат со демографските промени.
Новите податоци откриваат дека загриженоста за трендовите на населението е широко распространета и дека владите сè повеќе усвојуваат политики насочени кон зголемување, намалување или одржување на стапките на плодност.
Сепак, напорите да се влијае на стапката на плодност често се неефикасни и ги кршат правата на жените, се вели во Извештајот на УНФПА.
Извештајот повикува на преиспитување на контекстот околу демографските промени – повикувајќи ги носителите на одлуки и медиумите да го напуштат наративот за „премногу“ и „премалку“ луѓе.
Прашањето не треба да биде колку брзо се зголемува популацијата, туку наместо тоа, лидерите треба да се грижат дали поединците, особено жените, можат слободно да донесуваат одлуки за нивното репродуктивно здравје.
Одговорот на ова прашање најчесто е – не, се наведува.
„Женските тела не треба да бидат заложници на политиките за населението“, вели извршната директорка на УНФПА, д-р Наталија Канем.
„За да изградиме прогресивни и инклузивни општества, без оглед на населението, мора радикално да го преиспитаме начинот на кој зборуваме и реагираме на демографските промени“, додава тој.
Податоците покажуваат дека 44 отсто од жените во заедницата, и девојчињата во 68-те земји опфатени со овој извештај, немаат право да донесуваат одлуки за своето тело кога станува збор за секс, употреба на контрацепција и барање здравствена заштита.
Се проценува дека 257 милиони жени ширум светот немаат пристап до безбедна, сигурна контрацепција.
Сегашните практики ни покажуваат дека политиките насочени кон зголемување или намалување на стапката на фертилитет често се неефикасни и можат да ги загрозат правата на жените, се посочува.
Се додава дека многу држави воведоа програми за поттикнување на создавање поголеми семејства, нудејќи финансиски стимулации и ги наградува жените и нивните партнери, но стапките на фертилитет сè уште се под две деца по жена.
Од друга страна, напорите да се забави растот на населението преку присилна стерилизација и присилна контрацепција грубо ги кршат човековите права.
Се нагласува дека планирањето на семејството не смее да се користи како средство за постигнување на целните стапки на фертилитет.
Тоа е всушност алатка која ги овластува поединците. Жените треба да можат да изберат дали, кога и колку деца сакаат да имаат, се вели во извештајот.
„Загриженоста за движењето на населението со себе носи сериозен ризик: нè одвлекува од изнаоѓање конструктивни решенија. Покрај тоа, оваа загриженост станува причина за негирање права и телесна автономија на жените и девојчињата“, рече таа.
Флоренс Бауер, директор на Регионалната канцеларија на Фондот за население на Обединетите нации за Источна Европа и Централна Азија.
Извештајот препорачува владите да воспостават политики кои ја ставаат родовата еднаквост и изборот во центарот, како што се програмите за родителско отсуство, даночните кредити за деца, политиките кои промовираат родова еднаквост на работното место и универзален пристап до сексуалното и репродуктивното здравје и права.
„Ова е докажана формула која ќе доведе до економско закрепнување и создавање на отпорни општества кои ќе можат да напредуваат без оглед на демографските промени“, се заклучува.
Клучни податоци од Извештајот за состојбата на светското население за 2023 година:
– Според податоците од 68 земји кои учествуваа во извештајот, 24 проценти од жените во заедницата и девојчињата не можат да одбијат сексуални односи, додека 11 проценти не можат сами да одлучат за контрацепција.
– Истражувањата во осум земји покажаа дека луѓето кои ги следеле медиумите и разговорите за светската популација генерално гледаат на глобалното население како преголемо.
– Глобалните демографски трендови стануваат се позабележителни: две третини од луѓето живеат во земји со ниски стапки на плодност, додека осум земји ќе сочинуваат половина од проектираниот глобален раст на населението до 2050 година (Демократска Република Конго, Египет, Етиопија, Индија, Нигерија, Пакистан, Филипини и Обединета Република Танзанија), со што се менува светската ранг листа на најнаселени земји.
– Зголемувањето на светската популација нема да влијае на емисијата на јаглерод диоксид. Од 8 милијарди луѓе, околу 5,5 милијарди не заработуваат доволно, само околу 10 долари дневно, што не придонесува значително за емисијата на јаглерод диоксид.
– Една неодамнешна студија на ОН покажува дека поголема родова еднаквост во работната сила би имала поголемо влијание врз економската одржливост во старечките општества со ниски стапки на фертилитет отколку стимулации за жените да имаат повеќе деца.