Татко ја пријавува ќерката која се противи на војната во Украина. Човек пријавува колега по расправија на работа за војната, а пријател пријавува маж затоа што видел објава на социјална мрежа за која мислел дека се потсмева на симболот „Z“, кој во Русија се користи за да се велича војната против Украина.
Сите три случаи, за кои претходно објави ДВ, завршија со полициска истрага, но не беше покрената правна постапка.
Слична судбина доживеак Кирил (32), ИТ експерт од Москва, кој се противи на војната и на политиката на Владимир Путин.
Тој вели дека има роднина кој е „вљубен“ во Путин и кој ги пријавил објавите на Кирил и нивната приватна кореспонденција. Тој морал да биде сослушан во полиција.
„Тогаш дознав дека не е прв пат роднините да се жалат на луѓе кои се против војната“, изјави Кирил за ДВ.
„Полицајците признаа дека и самите се плашеле да не бидат испратени во Украина. На крајот ме пуштија да одам. Но, сега ги правам моите објави на социјалните мрежи видливи само за пријателите. Оттогаш ми е некако морничаво“.
Во Русија има се повеќе примери каде што кодошењето води до посериозни последици.
Во еден од познатите случаи, една постара госпоѓа се пожалила дека видела антивоени слогани на цените во супермаркет во Санкт Петербург. Поради ова уметникот и активист Саша Скочиленко заврши во истражен затвор и се соочува со десет години затвор.
Зошто луѓето треба да ги пријават другите граѓани, пријатели, колеги, па дури и нивните деца?
Различни типови на кодоши
Психологот Марија Потудина ги гледа како еден вид вентил:
„Во Русија одамна не можете јавно да го изразите своето незадоволство. Кодошењето е релативно безбедно средство за ослободување од агресијата, иако таа не е насочена кон поединец“.
„На тој начин можете да се ограничите од другите, да го заштитите вашиот хабитус од алтернативни погледи, да воспоставите ред, да имате контрола и да ги казнувате злите луѓе кои државата ги смета за предавници“, додава Потудина за ДВ.
Тој вели дека сржта на осудувањето е моќта да одлучува за судбината на другите и со тоа да ја компензира сопствената немоќ.
Свиркачот станува помошник на моќна држава.
Тоа не е ограничено само на анонимни луѓе. На пример, блогерот Гаспар Авакјан го пријавил својот омилен актер и комичар Максим Галкин затоа што зборувал против војната.
Во моментов, руските истражители ги проверуваат наводите. По војната, Галкин емигрирал во Израел.
„Тоа се осудува и заради стекнување материјална корист, од ситна одмазда или од поривот за самоодржување. Во Советскиот Сојуз постоеше закон според кој непријавувањето беше казниво“, ни вели антропологот Александра Аркипова.
„Сепак, најтешката причина за осудување е идеолошка“, продолжува таа.
Нејзе ѝ се чини дека во Русија има се повеќе и повеќе.
„Станува збор за пријавување политички прекршок за кој нема консензус во општеството, но за кој некој може најстрого да биде казнет“, вели таа.
Илјадници постапки пред судовите
Од почетокот на март во Русија се отворени повеќе од две илјади постапки поради „дискредитирање“ на армијата.
Според податоците на активистите кои се борат против политичкиот прогон во рамките на проектот „ОВД-инфо“, во досегашните решени случаи просечно се изречени казни од 35.000 рубљи (околу 620 евра).
Павел Чиков од проектот за човекови права „Агора“ вели дека руските судови одлучуваат по четириесетина вакви случаи дневно.
Но, вели, има и десетици постапки за „лаги“ за војната. Пресуди сѐ уште нема, а највисоката загрозена казна е петнаесет години затвор. А тие постапки најчесто се поведуваат по известување од граѓаните.
Историчарот Сергеј Бондаренко од организацијата Меморијал – забранета во Русија според законот за „странски агенти“ – вели дека известувањето денес е поотворено отколку во советско време, кога постапките честопати беа тивки и далеку од очите на јавноста.
Според Бондаренко, кодошите често очекуваат да ја подобрат својата ситуација, да се пресметаат со некого или да напредуваат во социјалната скала.
„Државата со закани и ветувања ги доведува луѓето во ситуација да чувствуваат дека е неопходна осуда. Малтените се намамени на тоа“.
Истото го мислат и другите соговорници на ДВ.
„Говорите на претседателот за националните предавници поттикнуваат секакви инсинуации“, вели Потудина.
Бегство од вистината
За Аркипова тоа е оружје во „граѓанската студена војна што беснее во Русија“.
„Претседателот вели дека имаме внатрешни непријатели кои мораме да ги откриеме. Луѓето потоа ги бараат, ги наоѓаат и така умираат. Така го докажуваат својот правилен политички став и тоа им носи задоволство“, вели антропологот.
Некој би помислил, продолжува таа, дека главно постари луѓе даваат бакшиш. Но, всушност нема правила.
„Во Калининградската област тестираа бот за кодошење (софтверска програма за комуникација, уред.) на социјалната мрежа Телеграм. После тоа, имаше бран поплаки за дискредитирање на армијата во овој мирен регион“.
Аркипова вели дека за многу луѓе во Русија војна не постои – има дача, градина, деца и внуци, но нема војна.
„Тешко е да се признае дека сте граѓанин на земја во чие име се води луда шизофрена војна. Затоа што тоа би ја уништило секоја основа на лојалност кон државната власт“, вели таа.
Според психологот Потуда, тоа е и израз на немоќ што води до осудувања.
Таа прашува, што всушност можат луѓето да направат против војната?
„Да се оди во Кремљ со вили? Немаше да стигнат далеку. Тешко е да се живее со знаење дека сопствената земја убива невини луѓе“.
И затоа многумина се бранат од ова знаење. Како што вели Потудина, според тоа, црно-белата поделба на „добри“ и „лоши“ Руси е погрешна. Додава дека луѓето избегнуваат очигледни вистини за да не полудат.