За само неколку дена, Талибанците го окупираа Авганистан, територија обезбедена од САД дваесет години. Светот ги смета овие настани за најголемата хуманитарна катастрофа на векот, а политичка криза е неминовна, бидејќи муџахедините сега имаат сѐ: Авганистанци, оружје што го оставија американските војници, огромни суми пари, но и огромното неискористено минерално богатство на земјата, минерали во вредност од милијарди долари…
Авганистан веќе долго време се смета за една од најсиромашните нации во светот. Меѓутоа, во 2010 година, американски воени претставници и геолози открија дека земјата, која се наоѓа на крстосницата на Централна и Јужна Азија, „лежи“ на наоѓалишта на минерали од огромна вредност, пишува Си -Ен -Ен.
Акциите на минерали како железо, бакар и злато се расфрлани низ провинциите. Исто така, постојат ретки минерали и, можеби најважно, она што би можело да биде едно од најголемите наоѓалишта на литиум во светот – суштински, но оскудни компоненти за батерии кои се дополнети со други технологии од витално значење за решавање на климатската криза.
„Авганистан е секако еден од најбогатите региони со традиционални благородни метали, но и со метали потребни за економијата на 21 век“, рече Род Шунвер, научник и експерт за безбедност кој ја основа Групата за животна средина во иднина.
Безбедносните предизвици, недостатокот на инфраструктура и тешките суши спречија екстракција на највредните минерали. Тоа веројатно нема да се промени во скоро време, дури и сега кога територијата е под контрола на Талибанците. Сепак, постои интерес од земји како Кина, Пакистан и Индија, кои би сакале да се вклучат во ова прашање, без оглед на хаосот што во моментов владее.
„Она што ќе се случи е голем знак прашалник“, рече Шунвер.
Огромен потенцијал
Дури и пред претседателот Џозеф Бајден да објави дека ќе ги повлече американските војници од Авганистан, економските перспективи на земјата беа слаби.
Се проценува дека до 2020 година, 90 проценти од Авганистанците живееле под прагот на сиромаштија, со приход помал од два долари дневно. Светската банка ја оцени како кревка и зависи од меѓународна помош.
„Развојот и диверзификацијата на приватниот сектор се ограничени од несигурност, политичка нестабилност, слаби институции, несоодветна инфраструктура, раширена корупција и тешко деловно опкружување“, се вели во извештајот на Светска банка.
Многу земји со слаби влади страдаат од таканареченото „проклетство на ресурсите“, во кое напорите за искористување на природните ресурси не се од корист за локалното население и за домашната економија. Сепак, откривањето на новиот ресурс значеше нова надеж за иднината на Авганистан.
Побарувачката за метали како што се литиум и кобалт и ретки како што е неодимиум, бидејќи развиените земји се обидуваат да се префрлат на електрични автомобили и други чисти технологии за да ги намалат емисиите на јаглерод.
Меѓународната агенција за енергија објави претходно оваа година дека глобалните резерви на литиум, бакар, никел, кобалт и други ретки метали можат да помогнат во решавањето на климатската криза.
Американската влада наводно проценила дека наоѓалиштата на литиум во Авганистан може да се споредат со оние во Боливија, која има најголема резерва на овој алкален метал во светот.
„Ако Авганистан е во мир неколку години и работи на развој на своите минерални суровини, би можел да стане една од најбогатите земји во својот регион во рок од една деценија“, рече Мирзад од Геолошкиот институт на САД за Science Magazine во 2010 година.
Пречки
„Меѓутоа, тие не успеаја да постигнат мир, а поголемиот дел од минералното богатство на Авганистан остана под земја“, рече Мосин Кан, поранешен претставник на Блискиот Исток и Централна Азија во Меѓународниот монетарен фонд.
Иако започна екстракцијата на злато, бакар и железо, експлоатација на литиум и минерали од ретки метали, немаше доволно професионално знаење, финансиски средства, но и време. Меѓународната агенција за енергија процени дека во просек ќе бидат потребни 16 години од откривањето на депозитот до почетокот на производството.
„Во моментов, минералите генерираат само една милијарда долари годишно во Авганистан“, вели Кан.
Тој проценува дека 30 до 40 проценти се истиснати од корупција и дека тоа го користеле и воените команданти и Талибанците, кои претседавале со мали рударски проекти.
„Сепак, постои шанса Талибанците да ја искористат својата нова моќ за развој на рударскиот сектор“, рече Шунвер.
„Едно од решенијата е некаква консолидација и некои од овие рудници повеќе нема да мора да бидат нерегулирани“, рече тој.
„Талибанците ја презедоа власта, но транзицијата од бунтовничка група во национална влада нема да биде лесна. Функционалното управување со новоформираниот минерален сектор е веројатно многу години далеку “, рече Џозеф Паркс, азиски аналитичар.
Еден од проблемите сигурно ќе бидат странските инвестиции, бидејќи Талибанците ја соборија авганистанската цивилна влада, поддржана од Авганистан. Се проценува дека тие нема да бидат поуспешни во обидот да најдат финансиери кои би дале приватен капитал, бидејќи многу глобални компании и инвеститори се придржуваат до повисоките еколошки, социјални и стандарди за управување.
Ограничувањата на САД исто така можат да бидат предизвик. САД официјално не ги назначи Талибанците како странска терористичка организација. Сепак, групата беше ставена на листата на специјално назначени глобални терористи на Министерството за финансии на САД и на листата на специјално одредени граѓани.
Можност за Кина?
Проектите поддржани од државата, делумно мотивирани од геополитиката, може да бидат друга приказна. Кина, светскиот лидер во експлоатацијата на ретки метали, во понеделникот изјави дека одржува контакт и комуникација со авганистанските талибанци.
„Кина започнува многу важна програма за развој на зелена енергија“, рече Шунвер.
„Литиумот и ретките метали се незаменливи поради густината и физичките својства. „Овие минерали влијаат на долгорочните планови“, додаде тој.
Доколку Кина влезе во рудниците, Род смета дека одржливоста на проектот ќе биде доведена во прашање, со оглед на досегашните резултати на Кина.
„Кога рударството не се прави внимателно, може да биде еколошки катастрофално, што им штети на одредени сегменти од населението“, рече тој.
Пекинг, сепак, е скептичен во врска со партнерството со Талибанците во услови на нестабилност и се чини дека повеќе се фокусира на други региони.