Од Вардар до Триглав или од Перт до Каиро, единствениот популарен „Стојадин“ го паметат сите југоносталгични луѓе, како и по патиштата ширум светот.
Симбол на поубаво време, на денес непостоечката Југославија, и првите патувања, свадби, напуштање на породилното одделение… Дури и денес, како што полека се приближува до педесетгодишнината, сепак луѓето го користат.
Оваа година „Застава 101“ година наполни 48 години. Иако се појави во „Auto-Magazine“ уште во 1970 година, овој популарен автомобил прв пат беше претставен во јавноста на 16 април 1971 година, на автосалонот во Белград.
Првиот производствен автомобил (шасија број 00001) излезе од производната линија на 16.11.1971 година, а рекордно производство од 88.918 е забележано во 1979 година.
Милионитиот беше произведен во 1991 година, а последниот „Стојадин“ беше испратен со солзи од производната линија на 21.11.2008 година, по 37 години во производство (шасија број 1.273.532), пишува порталот „Автославија“.
Од сите автомобили управувани во СФРЈ, „Застава 101“ е автомобил кој отсекогаш се карактеризирал со две крајности. Една група на возачи не сака да се откаже од својот „Стојадин“ и го одржува својот автомобил во возна состојба, додека друга група го прогласува „Стојадин“ за „најлошиот автомобил на светот“ и го вози само затоа што мора, од различни економски причини.
Југословенските класици како Фиќо, Југо и Тристаќ се симболи на југословенската носталгија и се признати како дел од историјата.
Сепак, најуспешниот и најпродаваниот модел на „Застава Крагуевац“, кој беше произведен во најмногу копии, имаше најголем извоз, беше најмодерниот автомобил од својата класа во Европа кога се појави, моделот кој имаше најмногу предизвикувачки тестови, што беше втор најевтин нов автомобил на светот во последната година на производство, наречен погрдно, но и милина – „Стојадин“, остана некако по страна.
Како настанал „Застава 101“?
Историјата на „Застава НВ“ (Национално возило), како што беше напишано за „Застава 101“ во 1970 година, започна во Торино во 1967 година, кога Данте Џакоса, во соработка со дизајнерската компанија „Боано“, ја разви идејата за хечбек верзијата „Фиат 128“, под ознаката „Фиат“ 128 Б1.
Овој модел беше далеку пред своето време за ФИАТ и проектот остана на ниво на првичен развој сè до посетата на делегацијата „Застава“ предводена од легендарниот Првослав Раковиќ во 1969 година.
Иако југословенската делегација сметала на лиценцата за „Фиат 124“ што ќе ја збогати и модернизира понудата на Застава, понудата од делегацијата на Фиат била неверојатна – лиценцата за хечбек „Fiat 128“, најмодерниот автомобил од својата класа во Европа.
Истата година започнало креирањето на легендата, која подоцна ќе се крсти како „Застава 101“, со првиот прекар „Кец“.
Кога „ФИАТ 128“ бил прогласен за автомобил на 1969 година, првите информации за новото возило „Застава“ започнаа да се загреваат за југословенската јавност.
Следната година, словенечкото списание „Автомобил“ ги објавува своите први фотографии, а салоните „Застава“ во поголемите градови во Југославија добиваат прототипови.
Хистеријата започна и се формираа списоците на чекање. Во 1971 година започна предсериското производството, а кон крајот на 1971 и почетокот на 1972 година, кога заврши новата фабрика во Крагујевац, започна сериското производство.
„Застава 101“ во странство
Интересен податок на Музејот за историја на Југославија: во 1976 година беше подготвен специјален модел на „Застава 101 лукс“, со побогата опрема и мотор од 1300цк, кој лично го донираше претседателот на СФРЈ Јосип Броз Тито на претседателот на СССР Леонид Брежњев.
Леонид Брежњев беше познат како љубител на автомобили и беше задоволен што го вклучи „Стојадин“ во својата колекција. Овој настан го потврдуваат неколку фотографии, достапни во архивите на Музејот за историја на Југославија, пишуваат српските портали.
Иако нашата автомобилска јавност не сака да го признае тоа, „Застава 101“ беше бренд и успешен автомобил во своето време.
Поради фактот што „Застава 101“ беше продава во рамки на продажната мрежа ФИАТ, имаше голема побарувачка во европските земји како Франција, Германија, Велика Британија, но и во земјите од поранешниот Источен блок.
Во Чехословачка, „Застава 101“ беше статусен симбол и не можел секој да си го дозволи.
Побарувачката била толку голема што „Застава Крагујевац“ не можела да произведе доволно возила за извоз.
Врз основа на договорот меѓу Институтот „Црвена Застава“ и „Варшава ФСО“, започнало производството на „Застава 101“ во Полска, под името „Застава 1100P“ (1973-1982). Извозот цутел и во други земји како Египет, Аргентина, СССР, Чиле, Унгарија и многу други.
