Пред точно 36 години, се случи нуклеарната катастрофа во Чернобил во денешна Украина, најлошата нуклеарна несреќа во историјата што погоди голем дел од Европа, особено Украина, Белорусија и Русија, потоа советските републики.
На 26 април 1986 година, во 01:23 часот, нуклеарниот реактор бр. 4 во Чернобил, стотина километри северно од Киев, експлодира за време на безбедносен тест.
Нуклеарното гориво гореше десет дена, испуштајќи радиоактивни честички во атмосферата, кои, според некои проценки, се проширило на три четвртини од површината на Европа.
Помеѓу 30.000 и 100.000 мртви
Москва најпрво сакаше да ја сокрие несреќата. Иако Шведска издаде предупредување на 28 април во кое забележа зголемување на радиоактивноста, советскиот претседател Михаил Горбачов одлучи да се појави во јавноста дури на 14 мај.
Речиси 350.000 луѓе се евакуирани од радиус од 30 километри на централата во текот на неколку години.
За четири години по несреќата, околу 600.000 советски експерти беа испратени со мала или никаква заштита на местото на несреќата за да го изгаснат пожарот, да изградат бетонски саркофази околу реакторот и да ја исчистат околината.
Сè уште има дебата за човечки загуби по несреќата, а проценките се движат од 30.000 до 100.000 загинати.
По неколку години одложувања на крајот на 2016 година, над реакторот беше изграден огромен непропустлив челичен лак.
Лакот, финансиран од меѓународната заедница со 2,1 милијарди евра, го затвора стариот и испукан бетонски „саркофаг“ и овозможува подобра изолација на радиоактивната магма оставена во реакторот.
Благодарение на заштитното пристаниште, стапката на радиоактивност во близина на централата е намалена за десет пати една година по нејзината инсталација, покажуваат официјалните податоци.
Сè уште има многу митови за катастрофата во Чернобил. Колку вистина има во нив?
Дали Чернобил е најголемата нуклеарна катастрофа на сите времиња?
Меѓународната скала на несреќи и несреќи во нуклеарни постројки има седум степени. Во седмата категорија се „големи несреќи“, кои значат ослободување на радијација со тешки последици по луѓето и природата.
Досега се вклучени инцидентите во Чернобил (1986) и Фукушима (2011). Во рамките на тој седми степен меѓународната систематизација не предвидува споредби, пишува dw.
Ако под „атомска катастрофа“ не мислиме само на несреќи во нуклеарни постројки, туку на сите радиоактивни емисии предизвикани од човекот, тогаш во историјата имало многу полоши настани, вели професорката Кејт Браун од престижниот Технолошки институт во Масачусетс (МИТ).
„Американските и советските фабрики кои произведуваа плутониум за атомската бомба испуштаа 350 милиони кирии во животната средина секој работен ден. И тоа не беше грешка“, рече Браун.
Ако го погледнете радиоактивниот јод, еден од изотопите што се ослободува и предизвикува рак на тироидната жлезда кај луѓето, катастрофата во Чернобил ослободи околу 45 милиони ренти од таков јод.
Професорот Браун го споредува ова со надземно тестирање нуклеарно оружје.
„Советите и Американците за само две години тестирање, 1961 и 1962 година, не ослободија 45 милиони кирии, туку 20 милијарди ослободувања на радиоактивен јод.
Дали има мутанти во забранетата област?
Туристичките водичи од местото на настанот велат дека посетителите често ги прашуваат дали денес во Чернобил има мутации на живи суштества. Двоглави волци или стаорци со пет нозе?
Денис Вишневски никогаш не го видел тоа, иако овој научник дваесет години го набљудува развојот на биосферата во забранетата зона за луѓето.
Влијанието на јонизирачкото зрачење со одредена веројатност може да предизвика промени во структурата на организмот, но главно со едноставно ограничување на способноста на организмот да (преживее).
Вишневски нагласува дека животните родени со инвалидитет и онака не можат долго да опстанат во природата.
Дали природата веќе ја „преболела“ катастрофата?
Фотографиите и извештаите, заедно со наративот дека „животот повторно цвета во ограничената област во Чернобил“, оставаат впечаток дека природата околу реакторот закрепнала.
„Тоа не е вистина“, вели Кејт Браун, која ја истражува катастрофата во Чернобил четвртина век.
Во црвената зона околу поранешната нуклеарна централа има помалку видови на инсекти, птици и цицачи. Повремените извештаи дека во областа се забележани загрозени видови не се доказ за „здрава“ животна средина.
Напротив – долгорочните студии кои ги разгледуваат животните во силно контаминирани области покажуваат значително зголемување на смртноста, стапката на тумори, пократок животен век, побрзо стареење, промени во крвта, израстоци и други фактори кои го загрозуваат здравјето на животните.
Научниците ја објаснуваат различноста на животот околу Чернобил со миграцијата на видовите.
„Забранетата област во Чернобил е 2.600 квадратни километри. На север се наоѓаат уште 2.000 квадратни километри од забранетата зона на Белорусија. На исток и запад, областите се исто така ретко населени.
Без страв од човек, овде се движат мечки, волци, рисови и други предатори, на кои им се потребни големи површини во потрага по храна.
Забранетата област беше загадена со радијација 35 години по нуклеарната несреќа. Една третина од оваа област е контаминирана со трансурански елементи, чиј полуживот е 24.000 години.
Дали има луѓе во Чернобил?
Официјално ненаселен е и градот Припјат, кој некогаш бил изграден за работниците на нуклеарната централа, како и соседниот град Чернобил.
Мора да се признае, тие места никогаш не биле целосно без луѓе. Од 1986 година, илјадници работници отишле таму да се грижат за критичната инфраструктура во двонеделни смени.
Имено, по несреќата во блокот 4, реакторите во блоковите 1, 2 и 3 продолжиле да работат до 1991, 1996 и 2000 година.
Дополнително, специјални патроли на МВР го контролираат пристапот до забранетата зона. Во градот Чернобил има дури и мали продавници со основни потреби и два хотела за луѓе кои треба да дојдат на работа.
Но, има и постојано население кое не е евидентирано во официјалната статистика.
Станува збор за доброволни повратници. Во годините веднаш по катастрофата, тие сами се вратиле во селата испразнети со евакуација на вкупно 115.000 луѓе. Точниот број на овие повратници не е познат.
Според проценките од 2016 година, таму имало околу 180 повратници. Тоа се главно стари луѓе и сега сигурно ги има помалку.
Властите ги толерираат, дури и добиваат премолчена поддршка. На пример, поштарите им носат пензија еднаш месечно, а една мобилна продавница им носи намирници на секои два-три месеци.