Неодамнешната одлука за суспендирање на помошта за развој на САД (УСАИД) на 90 дена предизвика загриженост низ целиот свет, вклучително и во земјите од Западен Балкан.
УСАИД, или Агенцијата на САД за меѓународен развој, со години е клучен партнер на земјите од Западен Балкан, поддржувајќи ги нивните напори за зајакнување на демократијата, економскиот развој и градењето на граѓанското општество.
Ненадејната суспензија на таа помош од страна на Трамп покренува сериозни прашања за иднината на американската поддршка за регионот и можните последици за неговиот економски развој и политичката стабилност.
Одлуката за суспензија доаѓа откако милијардерот технолошки претприемач Илон Маск ја означи УСАИД како „криминална организација“ и повика на нејзино затворање.
Веб-страницата на УСАИД во моментов е недостапна, а одреден број од персоналот на организацијата се ставени на „принуден одмор“.
Профилот на УСАИД е избришан од X, социјалната мрежа на Илон Маск.
Претставниците на УСАИД, наводно, одбиле да дадат доверливи информации на Одделот за владина ефикасност на Маск.
Инструкции на Марко Рубио
Пред да биде затворена веб-страницата, УСАИД за ДВ изјави дека проектите за хуманитарна помош за специјална намена поврзани со „спасување животи“ се изземени од 90-дневното суспендирање на американската развојна помош.
„Имплементаторите на постоечките програми за хуманитарна помош за спасување животи треба да продолжат со својата работа“, велат од УСАИД.
ДВ доби инструкции до УСАИД потпишани од новиот американски државен секретар Марко Рубио.
„За целите на ова изземање, хуманитарната помош за спасување живот се однесува на основните лекови за спасување животи, медицински услуги, храна, засолниште и помош за егзистенција, како и набавки и разумни административни трошоци за испорака на таква помош“, се наведува во упатството на американскиот државен секретар.
Целосна контрола или укинување на УСАИД?
Беше посочено дека привремените исклучоци од суспензијата на американската развојна помош не се однесуваат на абортуси, планирање на семејството, родови конференции или ДЕИ (различност, правичност, вклучување) идеолошки програми, операции за трансродови или друга „неживоспасувачка“ помош.
Марко Рубио беше именуван за вршител на должноста администратор на УСАИД, агенција која е независна веќе шест децении, во понеделникот (3 февруари).
Администрацијата на Трамп, според некои медиуми, сега сака да ја стави под целосна контрола или – судејќи според тврдењата на Илон Маск – да ја укине.
УСАИД во Западен Балкан
До неговото суспендирање, УСАИД беше активно вклучен во бројни проекти низ Западен Балкан, поддржувајќи иницијативи фокусирани на различни аспекти на развојот.
Поддршката опфати широк опсег на области, од зајакнување на владините институции и граѓанското општество, преку поддршка за економски развој, до помош во образованието, здравството и заштитата на животната средина.
Во Босна и Херцеговина (БиХ), УСАИД поддржа различни проекти во областа на туризмот, енергетскиот сектор и заштитата на човековите права, главно преку зајакнување на капацитетите на граѓанските организации.
Во Србија, оваа организација беше ангажирана во програми за зајакнување на демократските институции, реформи во судството, подобрување на медиумските слободи и развој на приватниот сектор.
Во Хрватска, УСАИД беше активен во текот на 1990-тите и раните 2000-ти, инвестирајќи во реконструкција на инфраструктурата, развој на приватниот сектор и зајакнување на демократските институции.
УСАИД поддржа слични иницијативи во Црна Гора, како и во други земји во регионот.
Тешко е да се даде прецизна бројка за вкупниот износ на пари што УСАИД ги инвестирал во Западен Балкан од 1990-тите, бидејќи тоа е долг период и различни видови помош.
Според регионалните медиуми, вкупната американска помош за земјите од Западен Балкан од 1990-тите до денес се мери во милијарди долари, а најголемиот дел од парите се канализирани преку проекти на УСАИД.
Можни последици за Западен Балкан
Суспендирањето на помошта од УСАИД може да има значителни последици за Западен Балкан.
Некои аналитичари веќе велат дека задржувањето на поддршката ќе го ослабне американското влијание во многу земји кои САД ги сметаат за сојузници во тековните глобални превирања, вклучувајќи ги и земјите од Западен Балкан.
Без финансиска и техничка поддршка, многу клучни проекти во регионот би можеле да бидат суспендирани и реформските процеси да се забават.
УСАИД беше клучен партнер во поддршката на реформите на демократските институции и владеењето на правото, така што суспензијата може да ги забави овие процеси и да го загрози напредокот постигнат во последните години.
Суспензијата особено ги погодува БиХ и Србија?
Политичкиот аналитичар од Загреб, Давор Џенеро, потсетува дека многу граѓански организации во регионот се потпираат на финансиска поддршка преку УСАИД.
Суспендирањето на помошта може да доведе до затворање на некои организации и намалување на нивниот капацитет да дејствуваат во клучните области на заштитата на човековите права и борбата против корупцијата.
Џенеро смета дека прекинот на помошта на УСАИД особено ќе влијае на невладините организации во Србија и Босна и Херцеговина.
„Кога станува збор за Србија и БиХ, невладините организации кои даваат услуги го немаат комфорот што го носи членството во Европската унија, како што е случајот со Хрватска, па затоа ќе имаат проблеми да најдат финансиер за нивните активности. Тие се со ограничени европски фондови“, вели Џенеро за ДВ.
Без поддршка во значаен политички момент
Проблемот, забележува соговорникот на ДВ, е што никој не се подготвил за новонастанатата ситуација.
„Особено затоа што во Србија се во тек процеси кои би можеле да доведат до промена на владејачката политичка матрица на авторитарниот режим, додека БиХ се уште е изложена на силен центрифугален притисок“, предупредува Џенеро.
Тој забележува дека невладините организации се „огромно важни“ за градење на граѓанското општество во земјите од Западен Балкан.
„Без граѓанско општество, нема да има градење на демократски институции во Србија и нема поставторитарна транзиција, додека во БиХ, без витален невладин сектор, ќе биде потешко да се зачуваат вредностите на едно одржливо општество во една единствена и суверена БиХ“, забележува Џенеро.
Потрагата по алтернатива
Одлуката за суспендирање на помошта на УСАИД покренува бројни прашања за иднината на меѓународната поддршка за Западен Балкан.
Аналитичарите велат дека погодените земји ќе мора да најдат алтернативни извори на финансирање за да продолжат со клучните проекти и реформи.
Вистинското влијание на оваа суспензија останува да се види, но веќе е јасно дека тоа ќе има значителни последици за целиот регион.
УСАИД е основана од американскиот претседател Џон Ф. Кенеди во 1961 година, во екот на Студената војна меѓу Соединетите Држави и Советскиот Сојуз.
Според американските медиуми, тоа бил обид на Вашингтон поефективно да се спротивстави на тогашното советско влијание.
Доналд Трамп, се чини, сака да се ослободи од тоа наследство.