Овогодинешниот самит на Обединетите нации (ОН) за климатски промени COP29 во Баку, главниот град на Азербејџан, е наречен „COP за климатски финансии“.
Тоа е направено со средства потребни за борба против климатските промени – од транзиција кон чиста енергија и инфраструктура отпорна на климата до воведување системи за рано предупредување за катастрофи и култури отпорни на суша.
Главниот исход од состанокот би можел да биде новото ветување на богатите земји за обезбедување финансиска поддршка на најтешко погодените земји на глобалниот југ, наречена Нова колективна квантифицирана цел.
И додека овие развиени земји, кои се одговорни за предизвикување климатски промени, еднаш се обврзаа да издвојуваат 100 милијарди евра годишно за финансирање на климата, овој пат таа бројка може да биде трилиони.
Колку пари се потребни?
Само групата од 45 најмалку развиени земји, која преговара како блок на COP, вели дека ќе и требаат трилиони долари годишно до 2030 година за да им овозможат на членовите да ги спроведат акционите планови за климата.
Една африканска група што претставува 54 африкански земји вели дека развиените земји треба да издвојат 1,3 трилиони долари за борба против климатските промени до 2030 година.
Студијата на независниот панел на високо ниво за климатски финансии (независна група основана како дел од процесот на преговори за климатски промени на ОН) вели дека до 2030 година, на земјите во развој, без Кина, ќе им требаат инвестиции за климатските промени од околу 2,4 трилиони долари годишно.
Во таа сума не би биле вклучени само меѓународните фондови, туку и домашните инвестиции и би била наменета за зачувување и обновување на природата, како и транзиција кон обновливи извори на енергија и прилагодување кон последиците од климатските промени.
Тоа значи четирикратно зголемување од сегашната сума, велат од групата.
Во неодамнешниот извештај на ОН се наведува дека на земјите во развој им се потребни меѓу 187 и 359 милијарди долари годишно само за да се прилагодат на влијанијата на климатските промени, а за таа цел во 2022 година добиле само 28 милијарди долари.
„Сегашниот обем на финансирање за климата е сосема недоволен со оглед на сите предизвици со кои се соочува светот“, вели Том Мичел, извршен директор на Меѓународниот институт за животна средина и развој, истражувачка организација со седиште во Лондон.
„Тоа е како да се обидуваш да изгасиш шумски пожар со чаши вода.“
Колку пари добиваат во моментов земјите во развој?
На COP во Копенхаген пред 15 години, беше договорено од 2020 година богатите земји да обезбедуваат 100 милијарди долари годишно за финансирање на транзицијата кон чиста енергија и прилагодување кон последиците од климатските промени.
Земјите во развој велат дека ветувањето во голема мера е неисполнето и ја поткопува довербата во преговорите за климатските промени на ОН.
Тие велат дека богатите земји ја сметаат редовната помош како поддршка за борбата против климатските промени и дека дури и кога се достапни климатски фондови, пристапот до нив не е лесен.
Со ова не се согласуваат развиените земји, а од Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) велат дека во 2022 година се обезбедени 116 милијарди долари.
Дали новите големи економии треба да учествуваат во финансирањето?
Според Парискиот договор, потпишан во 2015 година, развиените земји, како главни извори на емисии на стакленички гасови во минатото, треба да обезбедат климатски финансии за земјите во развој.
Но, сега развиените земји велат дека новите економии како Кина, Индија и Саудиска Арабија, кои исто така се големи загадувачи на јаглеродот, треба да придонесат во напорите да им се помогне на сиромашните, ранливи земји.
„Само е фер да се приклучат нови донатори, со оглед на тековната еволуција на економската реалност и можности“, велат САД.
Европската унија (ЕУ) се согласува дека земјите со големи емисии на стакленички гасови и економски можности треба да се приклучат на финансирањето.
Сепак, Групата 77 и Кина, главната преговарачка коалиција на земјите во развој на климатските конференции на ОН, ја отфрлаат оваа идеја.
Групата вели дека според Парискиот договор и Рамковната конвенција на ОН за климатски промени од 1992 година, развиените земји треба да ја платат сметката и дека преговорите на конференциите на COP се одвиваат во таа рамка.
Дали сите пари ќе дојдат од џебовите на даночните обврзници?
Развиените земји велат дека јавните финансии сами по себе нема да бидат доволни со оглед на огромната сума што се бара и дека приватниот сектор неизбежно ќе мора да придонесе.
Независниот панел на високо ниво за климатски финансии се согласува дека приватниот сектор ќе има клучна улога.
Групата вели дека меѓународните приватни финансии, обично во форма на заеми, ќе треба да се зголемат повеќе од 15 пати за да се исполнат целите за ублажување на климатските промени.
Но, земјите во развој велат дека климатските финансии треба да вклучуваат грантови и поволни заеми.
„Кредитите по пазарни каматни стапки и приватното финансирање по пазарни стапки на принос не може да се наречат климатско финансирање“, се вели во соопштението на Групацијата 77 и Кина.
„Всушност, тие претставуваат обратен проток на капитал од земјите во развој кон развиените земји во однос на отплатата“.
Сиромашните земји велат дека климатските заеми значат дека ќе бидат повеќе во долгови.
Анализата на Меѓународниот институт за животна средина и развој покажа дека 58-те земји класифицирани од ОН како најмалку развиени или мали островски држави потрошиле 59 милијарди долари за отплата на долгови во 2022 година, во споредба со 28 милијарди долари што ги добиле како финансиска поддршка за борба против климатските промени.
Зошто на светот му треба нов договор за финансирање на климата?
Глобалните температури веќе се за 1,2 степени целзиусови над прединдустриските нивоа, но научниците велат дека не треба да се зголемат повеќе од 1,5 Целзиусови степени над таа референца ако сакаме да ги избегнеме најлошите ефекти од климатските промени.
За да се постигне оваа цел, земјите треба да преземат многу подрастични мерки за ограничување на емисиите на стакленички гасови.
Пресметано е дека до 2030 година емисиите треба да се намалат за 42 отсто во однос на нивото од 2019 година, но досега објавените акциони планови за климата предвидуваат намалување од само 2,6 отсто.
Земјите во развој велат дека без зголемување на финансирањето за климата, нивните опции се ограничени.
Затоа е клучна Новата колективна квантифицирана цел, која треба да биде потпишана за време на COP29.
Но, колку пари ќе бидат ветени?
Тоа е прашањето од милијарда долари.