Во текот на изминатите месеци, десетици малолетници, некои на возраст од само 14 години, беа уапсени низ цела Европа под сомнение за планирање напади врз музички сали, трговски центри и верски објекти.
Четиринаесетгодишно девојче од Црна Гора беше уапсено во Австрија минатиот мај под сомнение дека планирало напад врз „неверници“.
Полицијата во нејзиниот дом пронашла секира, нож и пропаганден материјал на Исламската држава.
Уште едно 14-годишно момче беше уапсено во февруари под обвинение за планирање напад врз железничка станица, објавија австриските власти.
Три концерти на Тејлор Свифт во Виена минатата година беа откажани откако тројца млади мажи на возраст од 17 до 19 години беа уапсени под сомнение дека планирале напад кој, според американската ЦИА, бил „добро испланиран“ и можел да резултира со стотици жртви.
Младите луѓе сè повеќе влегуваат во онлајн заедници кои шират екстремистички ставови, теории на заговор и насилство.
Иако САД долго време се справуваат со проблемот со нападите во училиштата, заканата што ја претставуваат малолетниците во Европа најчесто доаѓа од исламистичките кругови, пишува „Волстрит џурнал“.
Корените на кризата на малолетничкиот екстремизам
Зад бранот на тинејџерска радикализација стои комбинација од фактори: ширењето на екстремистичката пропаганда како никогаш досега, делумно поттикнато од вештачка интелигенција; силното влијание на социјалните мрежи како што е ТикТок, кои го задржуваат вниманието на младите сè подобро и подобро, и настани како што е војната во Газа, која стана клучен, но и болен момент за една генерација во нејзиното политичко созревање.
Тинејџерите сочинувале две третини од 60-те исламистички екстремисти уапсени за терористички дела низ Европа во првите осум месеци по почетокот на војната во Газа во октомври 2023 година, според Питер Нојман, професор по безбедносни студии на Кингс колеџ во Лондон, кој го истражувал периодот за книгата.
А младите членови на екстремната десница сè повеќе претставуваат закана.
Во јануари, белгиската полиција уапси 14-годишно момче со неонацистички ставови, осомничено за планирање напад врз џамија.
Во Белгија, од 2022 до 2024 година, една третина од сите случаи на тероризам вклучувале малолетници.
Во Велика Британија, речиси едно од пет осомничени за тероризам е дете.
За време на пандемијата, бројот на апсења за тероризам се намали кај сите возрасни групи, освен кај децата.
„Ново е бројот на млади луѓе кои се директно вклучени во планирањето насилни напади, вклучувајќи и многу млади лица“, рече Томас Ренард, директор на Меѓународниот центар за борба против тероризмот во Хаг.
Радикализација преку екранот
Според експертите, речиси сите млади екстремисти се радикализираат преку интернет, што ги прави многу потешки за откривање.
Во последните пет години, дури 93% од смртоносните терористички напади на Западот биле извршени од поединци кои дејствувале самостојно, според Институтот за економија и мир.
Интернетот го забрза процесот на радикализација – додека во 2002 година траеше во просек 16 месеци, во 2015 година тоа време беше скратено за 40%.
Денес, само неколку недели се доволни.
На интернет, идеолошките граници често се нејасни, а екстремистичките погледи на светот што споделуваат слични ставови, како што се мизогинијата и тоталитаризмот, често се испреплетени.
Младите бели супремацисти ја имитираат идеологијата на Исламската држава, додека младите џихадисти го користат јазикот и естетиката на екстремната десница.
Наместо да издаваат наредби, терористичките групи ги преплавуваат социјалните медиуми со пропаганда што им обезбедува на младите луѓе идеолошка рамка и поттик за насилство, велат експертите.
Екстремист од генерацијата Z
Пример за екстремист од кој европските власти стравуваат моментално е на судење во Белгија.
Абдул Керим Гадаев, 19-годишен чеченски бегалец, сè уште чувствува гнев затоа што неговиот татко бил депортиран од Франција во Русија пред четири години.
После тоа, тој се отуѓил во училиште, а на интернет почнал да ја изразува својата желба да го повтори нападот врз Батаклан во Париз од 2015 година, во кој беа убиени 90 лица.
Белгиските обвинители минатиот месец тврдеа дека тој го планирал „Батаклан 2.0“.
Белгиската полиција минатата година ги уапси Гадаев и уште тројца осомничени на возраст од 15 до 17 години.
На неговиот мобилен телефон се пронајдени докази дека ги истражувал нападите врз Батаклан и редакцијата на „Шарли Ебдо“, како и случајот со Абдулах Анзоров, 18-годишен Чеченец кој обезглавил наставник во средно училиште во Франција во 2020 година.
Исто така, пронајдена е и фотографија од отсечената глава на професорот.
На неговото судење минатиот месец, додека му беа поставувани прашања за објавите на говор на омраза на социјалните мрежи, Гадаев изгледаше немирно.
Имаше тенка брада и немаше мустаќи, нервозно се чешаше по зглобот и ги превртуваше ракавите преку рацете.
„Не мислев дека правам нешто погрешно“, рече тој.
Се повеќе и повеќе случаи, се повеќе и повеќе смртни случаи
Радикализацијата на малолетниците придонесува за растечката терористичка закана за Западот.
Според податоците на Европол, бројот на извршени, неуспешни и спречени напади во Европската Унија се зголемил четирикратно од 2022 до 2023 година, на вкупно 120.
Иако беа спречени многу напади, бројот на смртни случаи поврзани со тероризам на Западот се зголеми за 61% од 2023 до 2024 година, додека бројот на успешни напади се дуплираше на 67, според Глобалниот индекс на тероризам.
Американските власти не објавуваат податоци за возраста на осомничените за тероризам, но експертите тврдат дека трендовите на радикализација на крајната десница во САД се слични.
„Додека Сирија, Ирак и Авганистан до неодамна беа главни извозници на џихадистичка идеологија, денес САД се еден од главните извозници на крајно десничарска идеологија“, рече Ренард.
„Онлајн опкружувањето нуди бројни можности за терористите да се поврзат со млади луѓе преку навидум безопасни апликации и платформи за видео игри“, изјави портпаролот на ФБИ.
Без лидер и структура
Со површно разбирање на идеологијата, повеќето млади екстремисти првично се привлечени од насилни наративи кои реагираат на нивните лични фрустрации – психолошки проблеми, осаменост, чувство на исклученост.
На интернет, тие наоѓаат заедница собрана околу колективни трауми и глобални кризи, како што се стравот од миграција или војната во Газа, кои ги поврзуваат со сопствените проблеми.
„Луѓето се идентификуваат со страдањето на другите луѓе. И сакаат да направат нешто“, рече Кевин Валон, портпарол на белгиската Единица за анализа на закани, владин центар кој анализира екстремистички закани.
Групите млади радикали се претежно организирани преку интернет, без водач или религиозен авторитет.
„Екстремистичкиот пејзаж денес е високо децентрализиран“, вели Валон.
Во Шодфонтен, малата белгиска општина каде што Гадаев се населил со својата маќеа по депортацијата на неговиот татко, тој не успеал во училиште.
На интернет, тој пронашол заедница собрана околу спортот и религијата, особено на ТикТок, а неговите интереси постепено станале политизирани.
„Постојано бев на телефон“, рече тој.
Во февруари минатата година, тој се приклучил на „оперативниот“ канал на апликацијата Signal, каде што членовите – некои на возраст од само 13 години – почнале да планираат напад.
Тие разговарале за набавка на оружје и споделиле фотографии од целта: концертната сала „Ботаник“ во центарот на Брисел.
Гадаев рече дека е подготвен да учествува ако планот се спроведе квалитетно.
„Вештачката интелигенција денес го прави она што го правеа харизматичните регрутери“
Во март 2024 година, белгиската федерална полиција го уапси Гадаев и уште тројца малолетници на различни локации во земјата.
Француската полиција приведе уште тројца малолетници во сличен случај.
Шест малолетни осомничени лица беа процесирани во малолетнички системи во обете земји, далеку од очите на јавноста.
Белгиското обвинителство бара седум години затвор за Гадаев.
Адвокатите на Гадаев тврдат дека неговите објави на социјалните мрежи биле од „перформансна природа“.
Тврдењето покажува со што се соочуваат западните безбедносни служби: како да се разликува говорот на омраза од вистинската намера за дејствување.
„Веќе некое време предупредуваме дека сложеноста на нашите истраги е неспоредлива со претходните случаи – ширината и длабочината на она што го следиме денес е едноставно неверојатна“, рече Вики Еванс, главен координатор на британската полиција за борба против тероризмот.
Таа ги повика технолошките компании да преземат поголема одговорност.
Алгоритмите на социјалните мрежи им нудат на младите луѓе сè поекстремна содржина и ги влечат во дигитални „јами без дно“.
Проблемот е дополнително влошен од вештачката интелигенција, тврди Џулија Ебнер, експерт за онлајн радикализација на Институтот за стратешки дијалог и Универзитетот во Оксфорд.
„Видеата и сликите генерирани од вештачка интелигенција продираат длабоко во емоциите и човечката психа“, вели таа.
„Вештачката интелигенција и алгоритмите денес го прават она што го правеа харизматичните регрутери – само сто пати поефикасно.“