Војната што Израел ја започна против Иран има за цел да ја уништи нуклеарната програма на Иран, која остатокот од светот ја следи со страв, а експертите предупредуваат дека Иран би можел да произведе атомска бомба за само неколку месеци.
Но, самиот Израел има своја, исклучително тајна нуклеарна програма, за која не зборува јавно, а некои експерти веруваат дека таа исто така се шири.
„Од официјална дипломатска перспектива, Израелците никогаш нема да потврдат или негираат дека имаат нуклеарно оружје“, изјави за „Њујорк тајмс“ Александар К. Болфрас, експерт за нуклеарна безбедност во Меѓународниот институт за стратешки студии со седиште во Лондон.
Наместо тоа, Израел повторува дека нема да биде првата земја што ќе „увезе“ нуклеарно оружје на Блискиот Исток.
Тој намерно нејасен термин, вели Болфрас, всушност го замаглува очигледното – Израел има воспоставен нуклеарен арсенал.
Колку е голем нуклеарниот арсенал на Израел?
Според Центарот за контрола на оружјето и неширење и Иницијативата за нуклеарна закана, се проценува дека Израел има најмалку 90 нуклеарни боеви глави и доволно фисионен материјал за да произведе уште неколку стотици.
Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ), нуклеарното надзорно тело на ОН, вели дека 30 земји имаат капацитет да развијат нуклеарно оружје, но само девет се познати по поседување.
Според Меѓународната кампања за укинување на нуклеарното оружје, добитничка на Нобелова награда за мир, Израел има втор најмал арсенал меѓу тие девет – само Северна Кореја има помал.
Експертите истакнуваат дека Израел може да лансира нуклеарни боеви глави од борбени авиони, подморници или преку копнени балистички ракети.
Израел никогаш не го потпишал Договорот за неширење на нуклеарно оружје
Израел е една од само петте земји – заедно со Индија, Пакистан, Северна Кореја и Јужен Судан – кои не го потпишале Договорот за неширење на нуклеарно оружје (ННР), меѓународен договор што стапи на сила во 1970 година.
Тој ги обврзува државите да ја промовираат мирната употреба на нуклеарната енергија и да го спречат ширењето на нуклеарното оружје.
Иран е потписник на тој договор, но Израел и светските сили го обвинуваат Техеран дека го крши со непотребно збогатување на ураниум до ниво доволно за производство на нуклеарно оружје.
За да се приклучи на НПТ, Израел ќе мора да се откаже од своето нуклеарно оружје.
Договорот признава само пет држави како официјални нуклеарни сили: Велика Британија, Кина, Франција, Русија и САД – пет постојани членки на Советот за безбедност на ОН.
Сите тие тестираа нуклеарно оружје пред 1967 година, годината што договорот ја поставува како граница за тоа признавање.
Колку долго Израел има нуклеарно оружје?
Историските записи покажуваат дека од основањето на државата во 1948 година, во сенка на Холокаустот, израелските лидери се обидуваат да развијат нуклеарен арсенал за да го обезбедат опстанокот на земјата.
Израелската комисија за атомска енергија е основана во 1952 година, а нејзиниот прв претседател, Ернст Давид Бергман, изјави дека нуклеарната бомба ќе обезбеди „никогаш повеќе да не водат како овци на колење“, според Еврејската виртуелна енциклопедија.
Истражувачите веруваат дека во 1958 година, Израел започнал да гради објект за развој на нуклеарно оружје во близина на јужниот град Димона.
Декласифициран извештај на американската разузнавачка служба од декември 1960 година, составен од Заедничкиот комитет за разузнавање на атомска енергија, наведува дека проектот Димона вклучувал објект за производство на плутониум.
Заклучокот бил дека проектот е поврзан со нуклеарно оружје.
Околу 1967 година, Израел тајно развил способност за производство на нуклеарни експлозиви, според Здружението за контрола на оружјето.
До 1973 година, САД, според Американската федерација на научници, „биле убедени дека Израел има нуклеарно оружје“.
Израел не е меѓу триесетте земји – сите во Европа и Азија – кои уживаат заштита од таканаречениот американски нуклеарен чадор.
Таа заштита не само што ги одвраќа противниците, туку и ги охрабрува сојузниците сами да не развиваат нуклеарно оружје.
Експертите веруваат дека фактот што Израел не е под нуклеарниот чадор на САД подразбира неизговорено признание дека веќе има свое нуклеарно оружје и не му е потребна дополнителна заштита.
„На крајот на краиштата, постои чувство на одговорност дека безбедноста на Израел зависи од самиот Израел – и тие ќе сторат сè што сметаат дека е потребно за да ја обезбедат“, рече Болфрас.
Дали Израел некогаш користел нуклеарно оружје?
Не.
Еврејската виртуелна енциклопедија цитира извештаи дека Израел ги подготвил своите нуклеарни бомби за време на арапско-израелските војни во 1967 и 1973 година, но оружјето не било употребено.
Во текот на изминатите 50 години, имаше и гласини дека Израел спроведувал тестови на нуклеарно оружје во подземни објекти, вклучително и во пустината Негев.
Најпознатиот случај, кој сè уште е предмет на дебата, се случил во септември 1979 година, кога американски сателит за откривање на нуклеарни експлозии регистрирал двоен блесок во областа каде што се среќаваат Атлантскиот и Индискиот океан.
Некои научници верувале дека блесокот најверојатно е резултат на нуклеарен тест – можеби израелски, јужноафрикански или заеднички.
Израел негираше каква било поврзаност со инцидентот, познат како инцидентот Вела, именуван по сателитот.
Дневниците на тогашниот американски претседател Џими Картер, објавени во 2010 година, наведуваат дека во Белата куќа во тоа време имало „растечко верување“ дека Израел тестирал нуклеарна експлозија во близина на јужниот врв на Африка.
Но, ова никогаш не е докажано, а „релевантните документи за инцидентот во Вела остануваат класифицирани“, напишаа научниците Авнер Коен и Вилијам Бур во 2020 година.
Каде Израел развива нуклеарно оружје?
Општо е прифатено дека нуклеарната програма на Израел се спроведува во објектот во Димона.
Експертите тврдат дека инспекторите од Меѓународната агенција за атомска енергија никогаш не го посетиле местото и дека нема договор што би ѝ дозволил на агенцијата да го следи.
Американски научници ја посетија Димона во 1960-тите и, врз основа на ограничени инспекции, заклучија дека станува збор за мирновременска програма.
Сепак, според достапните податоци, американските инспектори не биле таму оттогаш.
Сателитските снимки покажуваат нови работи во Димона во последните пет години. Најмалку што може да се каже е дека централата се реновира и модернизира.
Некои експерти, исто така, веруваат дека Израел гради нов реактор за да го зголеми својот нуклеарен капацитет.
Стокхолмскиот меѓународен институт за истражување на мирот вели дека Израел веројатно ќе надгради објект за производство на плутониум, кој може да се користи и за воени и за цивилни цели, како што е вселената.
Поради својата тајност, Димона со децении е симбол и на фасцинација и на негодување поради нуклеарната програма на Израел.
За време на реткото јавно појавување на локацијата во 2018 година, израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху ја искористи локацијата како позадина за порака до непријателите:
„Оние кои се закануваат дека ќе нè избришат од картата – ја доведуваат во прашање сопствената безбедност. Во секој случај, тие нема да успеат во својата цел“.