Иран лансираше дронови и проектили кон Израел како одмазда за смртоносниот напад врз неговиот конзулат во сирискиот главен град Дамаск.
Израел ниту потврди ниту отворено демантираше дека го извршил нападот врз конзулатот.
Вечерашниот напад е прв директен напад на Иран врз Израел.
Двете земји со години водат војна во сенка – напаѓајќи меѓусебни цели без да преземат одговорност.
Ваквите напади значително се намножија за време на актуелната војна во Газа, конфликт што избувна откако палестинската група Хамас ги нападна израелските заедници минатиот октомври, а израел ја пеплоса Палестина.
Зошто Израел и Иран се непријатели?
Двете земји беа сојузници до Исламската револуција во Иран во 1979 година, кога режимот ја презеде власта што го направи спротивставувањето на Израел клучен дел од неговата идеологија.
Иран не го признава правото на Израел да постои и повикува на бришење на оваа држава.
Врховниот лидер на земјата, ајатолахот Али Хамнеи, претходно го нарече Израел „малиген тумор“ кој „несомнено ќе биде искорен и уништен“.
Израел верува дека Иран претставува закана за постоењето на оваа држава, заснована на реториката на Техеран, создавањето на директни и индиректни сојузници кои се заколнаа дека ќе го уништат Израел, финансирањето и вооружувањето на палестинските групи, вклучително и Хамас и милитантната група Хезболах од Либан, како и како и верувањето во тајната потрага по нуклеарно оружје од страна на Иран, иако оваа земја ја негира намерата да направи нуклеарна бомба.
Иран сакаше да возврати по нападот на конзулатот
Иран вели дека бомбардирањето на Израел во текот на ноќта било одговор на воздушниот напад врз неговиот конзулат во сирискиот главен град Дамаск на 1 април, во кој загинаа високи ирански воени команданти.
Иран го обвинува Израел за овој воздушен напад, кој го смета за повреда на неговиот суверенитет.
Израел не ја презеде одговорноста за нападот, но многумина претпоставуваат дека го извршиле.
Во нападот загинаа 13 лица, меѓу кои и бригадниот генерал Мохамад Реза Захеди, висок командант на силите Кудс, дел од елитната иранска Републиканска гарда активна во странство.
Захеди беше главната фигура во операцијата на Иран за вооружување на Хезболах.
Нападот на конзулатот го следи моделот на воздушни напади врз цели во Иран, кои најмногу му се припишуваат на Израел.
Неколку високи команданти на Републиканската гарда беа убиени во воздушни напади во Сирија во последните месеци.
Иранската Републиканска гарда насочува и испраќа оружје и опрема, вклучително и ракети со висока прецизност, преку Сирија во рацете на Хезболах.
Израел се обидува да ги запре овие пратки, како и да го спречи Иран да го зајакне своето воено присуство во Сирија.
Кои се сојузниците на Иран?
Иран изгради мрежа на сојузници и сојузнички сили на Блискиот Исток за кои вели дека се дел од „оската на отпорот“ на присуството и интересите на Америка и Израел ги поддржува во различен степен.
Сирија е најважниот сојузник на Иран, кој заедно со Русија му помогна на режимот на сирискиот претседател Башар ал Асад да ја преживее децениската граѓанска војна во земјата.
Хезболах во Либан е најмоќната вооружена група поддржана од Иран. Речиси секојдневно разменува оган со Израел на границата откако изби војната со Хамас. Десетици илјади цивили од двете страни на границата мораа да ги напуштат своите домови.
Иран поддржува неколку шиитски милитантни групи во Ирак кои истрелаа проектили врз американските бази во Ирак, Сирија и Јордан. Америка возврати кога тројца војници беа убиени во воена база во Јордан.
Во Јемен, Иран го поддржува движењето Хути, кое ги контролира најнаселените делови на земјата.
За да ја покажат својата поддршка за Хамас во Газа, Хутите истрелаа ракети и беспилотни летала кон Израел, а исто така напаѓаат и трговски бродови кои пловат покрај брегот на оваа земја, потонувајќи најмалку еден. Америка и Британија одговорија со гаѓање цели на Хутите.
Иран, исто така, вооружува и обучува палестински вооружени групи како Хамас, кои го нападнаа Израел на 7 октомври 2023 година, предизвикувајќи ја актуелната војна во Газа и конфликтите на поширокиот Блиски Исток. Сепак, Иран негира каква било улога во нападите на 7 октомври.
Споредување на воената моќ на Иран и Израел
Иран е географски многу поголем од Израел и има близу 90 милиони жители, речиси десет пати повеќе, но тоа не значи поголема воена моќ.
Режимот инвестираше значителни суми во ракети и беспилотни летала. Има огромен сопствен арсенал, но и во големи количини ги снабдува своите сојузници – Хутите во Јемен и Хезболах во Либан.
Она што му недостига на Иран е модерен систем за воздушна одбрана и борбени авиони.
Се верува дека Русија соработува со Иран за надградбата во замена за воената поддршка на Техеран во војната со Украина.
Иран ѝ доставил на Москва беспилотни летала Шахид, а Русија наводно сега се обидува да започне со сопствено производство на ова оружје.
За разлика од Иран, Израел е една од најнапредните воздушни сили во светот.
Според извештајот на воениот биланс на IISS, Израел има најмалку 14 млазни ескадрили, вклучувајќи авиони Ф-15, Ф-16 и најсовремениот „стелт“ авион Ф-35.
Израел има искуство и со напади длабоко на непријателска територија.
Дали Иран и Израел имаат нуклеарно оружје?
Се претпоставува дека Израел поседува сопствено нуклеарно оружје, но јавно се залага за намерно двосмислена официјална политика.
Иран не поседува нуклеарно оружје и исто така негира дека се обидува да ја искористи сопствената цивилна нуклеарна програма за вооружување на државата.
Минатата година, светскиот нуклеарен надзорник откри честички на ураниум збогатени до 83,7 отсто чистота – многу блиску до она што е потребно за оружје – во подземниот складиште во Иран во Фордо.
Иран рече дека можеби имало „ненамерни флуктуации“ во стапката на збогатување.
Иран отворено збогатува ураниум до 60 проценти чистота повеќе од две години, што е прекршување на договорот од 2015 година со светските сили.
Сепак, овој договор е на работ на колапс откако поранешниот американски претседател Доналд Трамп еднострано се повлече и повторно воведе остри санкции кон Иран во 2018 година.
Израел се спротивстави на овој договор од самиот почеток.
Каква порака испраќа Иран со овој напад?
„Блокиравме. Пресретнавме. Заедно ќе победиме“, вака израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху го оцени исходот од нападот.
Но, Том Флечер, советник за надворешна политика на неколку британски премиери и поранешен амбасадор во Либан, рече дека иранскиот напад е „морничав сигнал за моќта и досегот на Иран“.
Властите и на Иран и на Израел се „под внатрешен притисок, се соочуваат со меѓународна осуда и многу јасно си играат со оган“, предупреди Флечер.
Сепак, невидениот напад на Иран се чини дека е внимателно калибриран, изјави Флечер за Би-Би-Си.
„Иран ги објави овие напади и затоа беше полесно да ги одбие“, вели тој, споредувајќи ги со размената на оган на која беше сведок за време на деновите на амбасадорот во Либан, каде што „намерата беше да се покаже способност, но не и да ескалира „конфликтот.
Тој смета дека е „позитивно“ што Иран избра да одговори директно наместо да нападне преку Хезболах.
Во Израел има гласови дека армијата треба да ја прошири својата конфронтација со вооружената група од Либан за да ги избрка нејзините борци надвор од границата.
Санам Вакил од групата за анализа „Чатам хаус“ оценува дека нападот бил успешен од гледна точка на Израел и дека Техеран „го видел блефот на Израел“.
„Ова е првпат Израел директно да го прекрши и прекрши суверенитетот на Израел“, изјави Вакил за Би-Би-Си.
„Ударите беа јасно калибрирани, насочени кон воени инсталации, со цел да не се предизвика преголема штета или да се повреди некој“, оценува аналитичарот.