Пред три дена на Твитер беше објавен статус во кој Френк Хугербитс, научник од институтот за геометрија на Сончевиот систем (SSGEOS), предупреди дека порано или подоцна ќе се случи земјотрес со јачина од 7,5 степени во јужна Турција.
Откако утрово областа ја погоди земјотресот со јачина од 7,8 степени, и бидејќи SSGEOS е истражувачки институт кој ја следи геометријата помеѓу небесните тела поврзана со сеизмичката активност, многумина почнаа да ја споделуваат објавата на Hoogerbeets како доказ дека земјотресите може да се предвидат.
Но, тоа не е вистина. Тоа е едноставно прашање на случајност.
Сите посакуваме земјотресите да може да се предвидат. Некои луѓе веруваат дека тие можат да бидат претчуствувани од одредени животни како жаби и птици. Некои мислат дека може да се предвиди врз основа на емисиите на радон гас.
Некои студии го потврдуваат тоа, меѓутоа, практичната примена на овие наоди е речиси невозможна бидејќи овие емисии се мали и тешко е да се знае каде треба да се измерат.
Покрај тоа, многу земјотреси се случуваат без емисии на радон поради различниот состав на почвата.
Некои веруваат дека тресењето на земјата пред голем земјотрес може да биде знак за она што следува.
Има и луѓе кои веруваат дека полната месечина предизвикува земјотреси, но тоа не е научно потврдено. Катастрофални земјотреси се случуваат во сите фази на Месечината.
За жал, научниците сè уште немаат никакви методи или уреди за да го предвидат точното време и јачината на земјотресот.
Случајноста како оваа со твитот на Хугербитс во такви околности може да биде само плодна почва за теории на заговор според кои научниците нешто кријат од луѓето.
Хрватскиот сеизмолог др. Јосип Стипчевиќ од Природно-математичкиот факултет во Загреб вели дека не е тешко да се предвиди дека ваков разорен земјотрес ќе се случи на југот на Турција.
„Тоа е тектонски многу активно подрачје каде во минатото се случувале разорни земјотреси“, рече Стипчевиќ.
„Бидејќи таму одамна немало катастрофален земјотрес, може да се очекува дека ќе се случи во блиска иднина. Но, кога точно ќе биде, каде ќе биде и колку точно ќе биде силна, не може да се каже. Само се случи тој случајно да го објави својот твит пред три дена и земјотресот да биде приближно со иста јачина“, додаде тој.
Пример за земјотресот во Аквила во 2009 година
Многумина сè уште се сеќаваат на судењето во кое шест италијански научници беа обвинети за убиство од небрежност поради советите што ги дале непосредно пред катастрофалниот земјотрес во Аквила, во кој на 6 април 2009 година загинаа 309 луѓе.
Меѓу нив имало тројца сеизмолози, еден вулканолог и двајца сеизмолошки инженери.
Судот ги осуди научниците на шест години затвор бидејќи не предупредиле на можна опасност врз основа на потресите кои му претходеле на големиот земјотрес.
Бројни научници од целиот свет тогаш протестираа против пресудата за вина, посочувајќи дека методот со кој земјотресите може точно да се предвидат сè уште не е откриен.
Апелациониот суд во 2014 година, а потоа и Врховниот суд во 2015 година, ги отфрли пресудите против научниците кои во текот на судењето тврдеа дека потресите се нормална сеизмичка активност и дека врз основа на нив не може да се предвиди голем земјотрес.
Зошто не може да се предвидат земјотреси?
По земјотресот во Банија, Стипчевиќ за Индекс објасни зошто е невозможно да се предвидат земјотреси, иако едно од главните очекувања на науката е да прави проверливи предвидувања.
Тој потоа рече дека сеизмолозите имаат цел сет на равенки со кои можат да прават предвидувања за земјотреси и дека се математички и физички многу добро вооружени.
„Сепак, главниот проблем на сеизмологијата е што не можеме директно да ги правиме нашите мерења“, рече Стипчевиќ.
„Се што правиме, го правиме индиректно. Ако измериме нешто на длабочина од 10 километри, каде неодамна се случи Петринскиот земјотрес, тоа го правиме со мерење на сеизмички бранови и други индиректни методи. Ова се податоците врз основа на кои заклучуваме нешто за структурата на околината во која се случи земјотресот. Не можеме директно да одиме и да правиме мерења на местото каде што се случил земјотресот. Тоа е голем проблем“, додаде тој.
„Ако направиме паралела со метеорологијата, која е уште една гранка на геофизиката, ќе видиме дека во неа можеме да вршиме мерења на многу места, на пример на мерни станици на земја, во морето, со помош на метеоролошки балони со сонди, сателити итн. Кога имаш таков систем за мерење на илјадници точки, тогаш можеш да направиш некоја прогноза, иако дури и во метеорологијата, бидејќи е многу сложен систем, тешко дека можеш да правиш многу долгорочни прогнози. Колку повеќе одите во иднината, тие стануваат послаби. Сега замислете дека имате сличен систем внатре во Земјата, без да имате можност за директно мерење. Не можеме да измериме податоци на стотици илјади точки за да ги ставиме во нашите равенки и конечно констатираме дека со таква и таква сигурност можеме да кажеме дека во одреден период ќе се случи земјотрес со одредена јачина.Тоа е основниот проблем на сеизмологијата“, објасни нашиот експерт.
Значи, што може да предвиди сеизмологијата?
Се поставува прашањето што може да предвиди сеизмологијата и каква корист има ако не може да предвиди земјотреси.
Стипчевиќ вели дека засега клучна улога на сеизмологијата е превенцијата.
„Сеизмологијата и другите геофизички науки можат да ни кажат како се случува земјотрес, кои области ќе бидат повеќе изложени на ризик и што е најважно, како земјотресот што ќе се случи ќе влијае на луѓето и зградите во кои живеат. Дури и ако можеме да добиеме некои подобри предвидувања во сеизмологијата повеќе да се фокусираме на она што можеме да го предвидиме, а тоа е како земјотресот ќе влијае на зградите“, рече Стипчевиќ.
Тој го објасни тоа на примерот на медицината:
„Да речеме дека сте родени, а потоа некој треба да ви даде предвидувања за тоа од како ќе страдате за 50 години. Тешко е да се направат прецизни предвидувања врз основа на неколкуте променливи што можете да ги измерите. Затоа, главниот фокус треба да биде на спречување на последици. Кога имаме мерења кои кажуваат како ако земјотрес влијае врз зградите, законодавството и градежништвото треба да се прилагодат на него. На пример, дури и ако можеме да кажеме дека земјотрес ќе се случи за еден месец во област, што би можеле да правиме со тоа предвидување ?
Можеме ли врз основа на тоа да го иселиме целото население од тој крај? Не, пологично би било на тој простор да се градат згради кои можат да издржат вакви земјотреси. Во Јапонија и другите сеизмички активни области, луѓето живеат вака. Постојано се под закана од земјотреси. Но, тие се прилагодија на фактот дека може да се случи земјотрес и дека последиците можат да бидат страшни ако не се подготвени за нив. Ако се подготвени, ќе бидат минимални. Тоа треба да биде заедничка цел на геофизиката, градежништвото и законодавството – да се прилагодат на фактот дека живееме во сеизмичка област“.
Што може да предвиди сеизмологијата?
Нас нè интересираше што може да предвиди сеизмологијата од променливите што се од интерес за јавноста, но и за градежниците и оние кои ја кројат политиката.
„Кога ќе ги споите геологијата, геофизиката и градежништвото, можете да направите многу. Со набљудување на површината на земјата, која денес се користи и со геосателити, можете да видите кои области на земјотреси се најактивни. Сеизмологијата може да ви каже од историските записи дека одредени земјотресите се случуваат со јачина на одредена област, геолог може да излезе на терен и од карпите да види колку е долг раседот и која максимална јачина може да се очекува на неа.
Сеизмолозите повторно можат да пресметаат некоја вредност на веројатноста за одреден период на враќање во кој може да се случат овие земјотреси. Тие исто така можат да ја пресметаат силата што може да делува на зградите при вакви земјотреси. Ваквите податоци им се даваат на градежниците кои врз основа на нив можат да го приспособат методот на градба. Тоа е патот по кој мора да се оди во моментов“, објасни Стипчевиќ.
„Некое поточно предвидување е многу неблагодарно, но во иднина…
Дали подоброто собирање податоци може да помогне за подобро предвидување на земјотресот во смисла дека периодот на враќање за земјотрес со одредена јачина може подобро да се дефинира и максималната магнитуда подобро да се предвиди.
„Секако. Ќе собереме многу мерења во овој земјотрес. После тоа ќе го имаме научниот дел – проучување што се случило пред, за време и по земјотресот и поврзување со она што го знаевме од претходно. Можеме многу да научиме од тоа На пример, од записите за земјотреси можеме да дознаеме каква е структурата на почвата во длабочина. Можеме да дознаеме како изгледа рамнината на раседот. Можеме да дознаеме како дошло до пукањето.
Сето тоа ќе ни користи за некои идни земјотреси кои сигурно ќе се случат на тоа подрачје. Ќе можеме да знаеме какви карактеристики имаат земјотресите што се случуваат на тој простор, какво е подземјето. Можеби ќе дознаеме дали има поголема веројатност за силен земјотрес во област која досега не изгледала како силен земјотрес. Овие и слични работи ќе се знаат. За жал, во сегашната фаза на геофизиката, попрецизното предвидување е многу неблагодарно. Во иднина, кој знае“, изјави Стипчевиќ.
Нашиот експерт се надева дека во иднина компјутерите би можеле да помогнат да се направат подобри предвидувања.
„Во последните неколку години, со развојот на вештачката интелигенција и поврзаните компјутерски методи, се појавија некои охрабрувачки лабораториски резултати. Еден труд покажа дека може да се направат одредени добри предвидувања со помош на лабораториски мерења на стрес и компјутерска обработка.
Но, едното се мерењата во лабораторија, а другото се случувањата во реалноста во природата. Тука се враќаме на почетокот на разговорот каде рековме дека немаме можност да правиме директни мерења. Можеби во иднина ќе можеме да направиме нешто подобро врз основа на индиректни мерења. Во нашата истражувачка група, моментално работиме на примена на методи за машинско учење и невронски мрежи во сеизмологијата. Овие методи се покажаа како многу успешни во претходните истражувања и даваат надеж дека во иднина можеби ќе овозможат дури и предвидување на земјотреси“, заклучи Стипчевиќ.
Сите информации поврзани со најновите случувања во Турција можете да ги прочитате ТУКА.